С.С.ТАЖИБАЕВ, ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ БУЙИЧА ФАЛСАФА ДОКТОРИ, ДОЦЕНТ,
УзДЖТСУ
^АРАКАТЛИ УЙИНЛАРНИ ЦУЛЛАШ АСОСИДА УСМИР БОКСЧИЛАРНИНГ СПОРТ МОТИВАЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Аннотация. В статье раскрыта эффективность применения подвижных игр для развития спортивной мотивации у занимающихся боксом 11-13 лет на начально-подготовительном этапе.
Ключевые слова. Начально подготовительный этап, юношы, спортивная мотивация, подвижные игры.
Долзарблиги: Республикамизда жисмоний тарбия ва спортга, айникса, болалар спортини ривожлантириш ва оммавийлаштиришга устувор йуналиш-лардан бири сифатида каралмокда. "Ёш авлоднинг ижодий ва интеллектуал салохиятини ошириш ва руёбга чикариш, болалар ва ёшлар уртасида соглом турмуш тарзини шакллантириш, уларни жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш мухим ахамият касб этмокда" [1]. Спортчи ёшларимиз нуфузли халкаро
мусобакаларда совринли уринларни эгалламокда.
Жахонда харакатли уйинлар усиб келаётган ёшларни хар томонлама соглом, юксак интеллектуал салохиятга эга ва жисмонан баркамол килиб тарбиялашнинг энг самарали воситаси сифатида кулланиб келинади. Х,аракатли уйинлар бошлангич тайёргарлик боскичида шугулланувчи усмир яккакурашчиларнинг психологик ва ёшга хос хусусиятларига тулик мос келадиган шароитларни юзага келтиришда, турли харакат фаолияти шароитларида уларнинг асосларини эгаллашда, болаларнинг жамоавий ва индивидуал фаоллиги билан бирга харакат сифатларини ривожлантиришда самарали восита вазифасини уташи мутахассислар томонидан эътироф этилади. Бугунги кунгача утказилган тадкикот ишларида харакатли уйинлар усмир спортчиларнинг хар томонлама тайёргарлигининг энг самарали воситаси сифатида тавсия этилган.
Бошлангич тайёргарлик боскичининг энг асосий вазифаларидан бири бу -танланган спорт турига мотивацияни
ривожлантириш хисобланади. Спорт мотивини шакллантириш ва ривожлан-тириш юзасидан бир катор мутахассислар томонидан [2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10] тадкикотлар олиб борилган. Бирок утказилган тадкикотларда спорт мотивациясини ривожлантиришда
хдракатли уйинларни куллаш масаласи назардан четда колган.
Тадкикотнинг максади: усмир боксчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантиришда харакатли уйинларни куллаш самарадорлигини педагогик тажрибада текшириш.
Тадкикотнинг вазифалари:
- усмир боксчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантиришда харакатли уйинларни табакалаштириш;
- усмир боксчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантиришда харакатли уйинларни куллаш самарадорлигини педагогик тажрибада текшириш.
Тадкикот усуллари: илмий-услубий адабиётлар тахлили, анкета суровномаси, психологик тестлаш, педагогик кузатув, педагогик тажриба, математик-статистик усул.
Тадкикотни ташкиллаштириш:
Тажриба Яккакураш спорт турларига ихтисослашган болалар-усмирлар спорт мактабининг бошлангич тайёргалик боскичида шугулланувчи 11-13 ёшли боксчиларнинг укув-машгулотлари
жараёнида утказилди.
Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Утказилган тадкикотларда спорт мотивациясини ривожлантиришда харакатли уйинларни куллаш масаласи
назардан четда колганлигини инобатга олган холда яккакураш спорт турларига турдош булган хдракатли уйинлар табака-лаштирилди ["Оёкка эх,тиёт бул!", "Мокисимон югуриш мусобакаси", "Арконга тегиб кетма", "Пушт-пушт", "Хурозлар жанги", "Бир дакика-юзта зарба", "^увлашмачок", "Рингда кувлашмачок", "Бали; ушлаш", "Тун ва кун", "Чаккон оёклар жамоаси" ва бошкалар].
Бошлангич тайёргарлик боскичида шугулланувчи усмир яккакурашчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантиришда укув-машгулотлар жараёнига татбик этилган хдракатли уйинларнинг самарадорлигини аниклаш юзасидан утказилган педагогик тажриба натижалари куйидагича булди.
Педагогик тажрибадан олдин назорат гурух,идаги усмир боксчиларнинг берилган учта саволга жавобларининг уртача киймати 2,70±0,23 баллга, тажриба гурух,идаги спортчиларнинг жавоблари эса уртача 2,72±0,17 баллга тенг булди (р>0,05).
Утказилган педагогик тажрибадан сунг "Сизга бокс ёкадими?", деган саволга нисбатан НГ спортчиларининг жавоблари уртача 2,75±0,24 баллга, ТГ боксчиларининг жавоб натижалари уртача 2,94±0,12 баллга тенг булди. Курсаткичлар орасидаги статистик фарклар р<0,05га тенг.
"Сизга агар яна кайтадан узингиз учун спорт турини танлаш имконияти берилганда, Сиз яна ушбу спорт турини танлаган булармидингиз?", - деб берган саволимизга педагогик тажрибадан олдин НГнинг уртача балли 2,28±0,25 га, ТГ спортчиларининг эса уртача балли 2,25±0,14 га тенг булганлиги утказилган математик-статистик тах,лиллардан
аникланди (жадвалга каранг).
Педагогик тажрибадан сунг мазкур мотив юзасидан утказилган анкета суровномаси натижасида куйидагилар аникланди. Унга кура, назорат гурух,идаги усмир боксчиларнинг берган жавоблари уртача балли 2,30±0,26 га, тажриба гурух,идаги боксчиларнинг уртача балли 2,65±0,6 га тенг.
Педагогик тажрибадан олдин "Сизда боксдан кунгил совиш х,исси вужудга келганми?", - деган саволимизга респондентларнинг 58%: "Йук, менда бундай х,олат булмаган?" - деб жавоб беришган. 15% боксчиларда кам лолларда бокс спортидан кунгил совиш х,олатлари кузатилар экан. 27% боксчиларда спорт туридан кунгил совиш х,олатлари булиши ва бу хол узок вакт давом этиши маълум булди.
Назорат гурух,и спортчиларининг туртинчи саволимизга берган жавоби педагогик тажрибадан сунг уртача 2,34±0,21 баллга, тажриба гурух,ида уртача 2,82±0,34 баллга тенг. Курсаткичлар орасидаги статистик фарклар ишончли эмас (р<0,05).
Бешинчи саволимизга нисбатан педагогик тажрибадан олдин назорат ва тажриба гурух,лари спортчилари жавобларининг уртача каймати деярли бир-биридан фарк килмади (мос равишда 2,10±0,19; 2,12±0,54). Утказилган педаго-гик тажрибадан сунг юкоридаги саволга НГ спортчиларининг жавоблари уртача 2,18±0,17 баллга, ТГ боксчи-ларининг жавоб натижалари уртача 2,88±0,23 баллга тенг. Курсаткичлар орасидаги статистик фарклар ишончлилиги t=3,41; р<0,05 га тенг.
Бошлангич тайёргарлик боскичида шугулланувчи усмир боксчиларнинг 52% укув-машгулотлар жараёнида машк килишга ва кийинчиликларни енгишга ундовчи куч ушбу спорт турига булган мухдббат ва юкори натижаларга эришиш истаги эканлигини билдирган.
Педагогик тажрибадан олдин 48% боксчиларда машк килишга ва кийин-чиликларни енгишга ундовчи куч - спорт турига булган мухдббат ва юксак натижаларга эришиш истаги экан. Ушбу саволга 37% боксчилар кучли ва чаккон булиш учун янги усулларни урганиш истаги булганлигини сабаб килиб курсатишган.
Педагогик тажрибадан олдин Машгулотларга катнашга Сиз кандай муносабат билдирасиз?, - деб берган
Жавдал
Усмир боксчиларнинг спорт мотивацияси х,олати (балл)
Т/р Саволлар 1-жавоб 2-жавоб 3-жавоб НГ ТГ г Р
1. Сизга бокс ёкадими? Жуда ёкади Умуман олганда ёкади Айтишим кийин 2,70±0,23 2,75±0,24 2,72±0,17 2,94±0,12 0,24 2,3 >0,05 <0,05
2. Сизга агар яна кайтадан узингиз
учун спорт турини танлаш имконияти берилганда, Сиз яна ушбу спорт турини танлаган булармидингиз? Да Билмайман Эхтимол, йук 2,28±0,25 2,30±0,26 2,25±0,14 2,65±0,6 0,56 2,9 >0,05 <0,05
3. Сизда боксдан кунгил совиш хисси Иук Кам холларда ва унчалик Купгина холатларда ва 2,31±0,14 2,31±0,32 0,25 >0,05
вужудга келганми? узок вакт давомида эмас узок вакт давомида 2,34±0,18 2,54±0,34 2,6 <0,05
4. Сизга ушбу спорт турини танлашингизда куп жихатдан нима таъсир курсатган? Ушбу спорт турига булган кизикиш Бошка одамларга [боксчиларга] таклид килиш, улар сингари булишга интилиш Дустлар, укитувчилар, ота-оналарнинг маслахати 2,32±0,17 2,34±0,21 2,34±0,25 2,82±0,34 14 3,1 >0,05 <0,05
5. Сизга боксда купрок нима ёкади? Мусобакаларда катнашиш ва ракиблар устидан галаба козониш Машк килиш ва янги усуллар ва техникани узлаштириш Соглом булиш 2,10±0,19 2,18±0,17 2,12±0,54 2,88±0,23 0,44 3,41 >0,05 <0,05
6 Сизни машк килишга ва кийинчи-ликларни енгишга ундовчи куч нима хисобланади? Ушбу спорт турига мухаббат ва юкори натижаларга эришиш истаги Спортга булган мухаббат, гурухда йигитларнинг гайрат-иштиёки Кучли ва чаккон булиш учун янги усулларни урганиш истаги 2,11±0,17 2,12±0,13 2,13±0,19 2,83±0,20 0,57 4,1 >0,05 <0,001
7 Боксда юкори натижаларга эришиш нималарга боглик хисобланади? Ушбу спорт турига мос кобилиятга эга булиш Уз устида ишлаш, кобилиятларни ривожлантириш Яхши жисмоний тайёргарликка ва яхши мураббийга эга булиш 2,03±0,29 2,08±0,23 2,05±0,4 2,72±0,6 15 3,6 >0,05 <0,05
8 Хар бир киши бокс спорт турини танлаши ва келажакда етакчи боксчи булиши мумкинми? Иук Билмайман Мумкин 1,2±0,18 1,3±0,22 1,1±0,2 2,31±0,9 0,24 2,3 >0,05 <0,05
9 Сизни бокс буйича адабиётлар кизиктирадими? Да Айрим холларда Иук 2,51±0,25 2,54±0,27 2,52±0,8 2,77±0,9 0,29 2,3 >0,05 <0,05
10 Машгулотларда сиз узингизнинг иродавий фаоллингизни кандай даражада намоён кила оласиз? Юзага келувчи кийин-чиликларни енгиб утаман Дар доим бир хилда эмас Кам холатларда 2,54±0,26 2,66±0,29 2,60±0,21 2,86±0,45 12 2,71 >0,05 <0,05
11 Сиз канчалик куп холатларда уз режаларингизни бажарасиз? Дар доим Айрим холатларда Кам холатларда 2,40±0,28 2,60±0,19 2,45±0,64 2,76±0,39 17 2,4 >0,05 <0,05
12 Машгулотларга катнашга сиз кандай муносабат билдирасиз? Дар доим катнашаман Айрим холатларда катнашмайман Кам холатларда катнашмайман 2,36±0,34 2,32±0,62 2,40±0,63 2,90±0,91 18 2,5 >0,05 <0,05
Педагогик тажрибадан олдинги натижалар Педагогик тажрибадан кейинги натижалар 26,4±2,4 27,2±4,23 26,9±1,37 32,8±1,2 1,41 3,7 >0,05 <0,05
Педагогик тажрибадан олдин "Машгулотларга катнашга Сиз кандай муносабат билдирасиз?" - деб берган саволимизга назорат гурух,и
боксчиларининг берган жавоблари уртача 2,36±0,34 га, утказилган педагогик тажрибадан сунг, олинган жавобларнинг уртача киймати 2,32±0,62 баллга тенг эканлиги аникланди. Юкорида
келтирилган савол билан тажриба гурух,и боксчиларига мурожаат килинганда, педагогик тажрибадан олдин 2,40±0,63 баллга, утказилган педагогик тажрибадан сунг 2,90±0,91 баллга тенг эканлиги аникланди. Курсаткичлар орасидаги статистик фарклар ишончлилиги t=2,9; р<0,05 га тенг.
Хулоса. Бошлангич тайёргарлик боскичида шугулланувчи усмир ёшдаги боксчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантириш буйича ишлаб чикилган методикани амалиётга жорий этиш куйидаги натижаларни берди:
- боксдан кунгил совиш х,иссини вужудга келтирувчи сабаблар бартараф этилди, мусобакаларда катнашиш ва ракиблар устидан галаба козонишга булган мотивация шакллантирилди, спортчининг машгулотларда ирода фаоллигини ошириш, спорт тугаракларида машгулотларга катнашишга муносабати яхшиланди;
- спорт машгулотларида болаларнинг зерикиш х,иссини йукотишга ёрдам бериб, уларнинг эмоционал х,олатини яхшилаб, чарчаш х,иссини кечиктирувчи восита сифатида самарадорлиги педагогик тажрибада исботланди.
Назорат гурух,идаги 11-13 ёшли боксчиларда баркарорликка эга булмаган кизикишлар аникланди (26,92 балл), тажриба гурух,и боксичиларида уртача балл 32,8±1,2 га тенг, яъни баркарор кизикишнинг ривожланганлиги аникл анди.
Адабиётлар:
1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохдсида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5368-сонли Фармони
2. Антипин В.Б. Формирование спортивной мотивации у боксеров на начальной спотивной специализации посредством удовлетворения их потребностей. Дисс. ... канд. пед. наук.- Омск., 2006, 226 с.
3. Бабушкин. Е.Г. Формирование спортивной мотивации у боксеров на этапе начальной полготовки: Дисс.... канд. пед. наук. - Омск, 2000, 136 с.
4. Ильин. Е.П. Мотивация и мотивы /Е.П. Ильин. - СПб.: Питер, 2000, 508 с.
5. Озолин, Э.С. Пути привлечения к тренировкам и сохранения в спортивных секциях //Физическая культура: воспитание, образование, тренировка. 2004, № 3,С. 23-25.
6. Сусликов Т.С. Мотивация занятий спортом учащихся спортивных школ // Спортсмен как субъект деятельности. - Омск: ОГИФК, 1993, С. 11-12.
7. Уляева Л.Г. Динамика образа Я и мотивации в промессе занятий таэквон-до: Автореф. дисс.... канд. психол. наук. - М..1999, 23 с.
8. Шумилин. Л.П. Формирование мотивации результативности соревновательной деятельности юных дзюдоистов: Дисс. ... канд. пед.наук. - Красноярск. 2003, 144 с.
С.С.Тажибаев
Маколада бошлангич тайёргарлик боскичида шугулланувчи 11-13 ёшли боксчиларнинг спорт мотивациясини ривожлантиришда хдракатли уйинларни куллаш самарадорлиги ёритиб берилган.
The article describes the effectiveness of the use of mobile games for the development of sports motivation in boxing among 11-13 years old participants at the initial preparatory stage.