Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИДА ДЕМОГРАФИЯ МАСАЛАСИ -
ДУНЁ НИГОХИДА
Ф.Х,икматова- Педагогика ва психология факультети 1 курс талаба
Бугунги шиддат билан утиб бораётган даврда инсониятнинг узига хос, энг мухим, долзарб муаммоларидан бири бу "Демографик муаммо"дир. Бугунги ёшларимизнинг аксарияти, доимгидек "Темир магнит куттисининг шайдолари" вазифасини утамокдалар. Интернет тармогида нималарнидир мухокамаси "КуннинАБДУг кизикарли мавзуси" булса шу "муаммолар" атрофидалар. Интернетга алданиб унга богланиб колаётган инсонлар сони соат сайин ортмокда. "Болаларни асрайлик" (Saye the Children) халкаро ташкилоти А^Шдаги 15-17 ёшар усмирларнинг 85 фоизи, Канада ёшларининг 93 фоизи интернетдан мунтазам фойдаланишини эълон килди.1 Айни дамда, Биричи Президентимиз айтганларидек "..хар кайси давлатнинг чегараларини дахлсиз саклашда харбий куч-кудрат, куролли кучлар сув билан хаводек зарур. Аммо халкимиз, авваламбора, ёш авлодимиз маънавий оламининг дахлсизлигини асраш учун биз нималарга таяниб иш олиб боришимиз керак, деган савол бугун барчамизни уйлантириши табиий." 2
Бизни ташвишга солиб турган муаммо эса "Долзаб"лиги билан фарк килади деб хисоблайман.
Олимлар "Тафаккур тарозиси"нинг огир палласидан урин олган бу муаммо сунгги йиллар (хозирги кун)да узининг долзарблиги билан куплаб тадкикотчилар нигохини тортмокда. Зеро, суннги 55 йил ичида сайёрамиз ахолисининг икки баравардан ортикка купайиши ва БМТ хисоб - китобига кура келгуси 11 - 12 йил (якин йиллар) ичида ахоли купайишининг "Янги тулкини" амалга ошиши ва 2050 йилларга бориб дунёдаги ахоли сон жихатдан 9,6 миллиар булишлиги прагноз килинмокда. Бу эса уз - узидан маълумки, инсоният хаётининг ажралмас манбааси булмиш, энергетика захиралари билан бирга ичимлик (чучук) сув манбаларининг камайишини олиб келади. Аммо, сунгги ун йилликда нафакат маълум китъалар (Гарб)да, балки куплаб минтакалар (Осиё) нинг ривожланаётган мамлакатларида хам тугулишнинг камаяётгани кузатилмокда. Бундай жарёнлар эса "бирёкламали тахлил" сифатида бахоланиб келинмокда.
Демографик муаммо сифатида бахоланаётган жараённи тахлил килар эканмиз, буни минтакаларда ахолининг купайиши билан боглик усиш (ахоли купайиши) суръатлари окибатида содир булади. Уйлаб
Илмий ра^бар: Л.К.Ахатов
1 А.Тулепов, Интернетга ин курган ургимчаклар. Т:. 2014. 4 б.
2 И.Каримов "Юксак маънавият - енгилмас куч" Т. Маънавият. 2008. 115-б
December 1
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
Караганда, бунинг глобаллик даражасига чикишга нима сабаб булди, деб фикр юритасан киши. Бирок, аксарият минтакаларда бугунги кунда ахолининг сони, тугулиш курсатгичи миъёрида ошик, лекин, улим курсатгичини (гарчанд тугулишга нисбатан улим кам сонларни ташкил килса хам) унутмаслик лозим. Бунинг (яъни, узаро тахлил) натижасида эса очарчилик деган муаммоларнинг асл сабабларини хам кузатиб, янги муаммо сифатида кайта тахлил килиш кераклигини курсатади. Мисол учун: айтайлик, ер шарида оз сонли, дейлик 1 ёки 2 миллиард ( маълумот учун: 1804 йилда дунёда 1 миллиарддан ошикрок ахоли истикомат килган булса, 1927 йилга келиб 2 миллиардга, 1959 йил 3 миллиард, 1974 йил 4 миллиард, 1987 йил 5 миллиард, 1998 йил 6 миллиард, 2013 йил 7,2 миллиардни ташкил килган) одам учун озик - овкат ва бошка ресурслар муносиб хаёт кечириш учун етарли булиши мумкин. Аммо, бугун бу курсатгич 7-8 бараварга купайди. Демак уз - узидан маълумки, бу дегани ахоли купайди, демакки, шунга кура эхтиёжлар, зиддиятлар хам ортди. Экспертлар ташвишда: агар ахоли курсатгич (ахоли сон)лари шу тарзда купаяверса, Ер юзида одамзоднинг рисоладагидек хаёт кечириши учун ресурслар етмай колиши прогноз килинмокда. БМТ утказган тадкикот экспертларнинг 95 -фоизи айнан бирхил (йукоридаги) фикрда эканини курсатганлиги айтилади. Тугри, бундай тахликали вазиятни олдиндан тахмин килиш бироз саёз фикирга ухшайди, аммо, шу тахминлар асосида эртанги кунга тайёргарлик ва режа-дастурлар тузилади. 2100 йилга бориб 10,9 миллиардга етиши кутилмокда, бу эса асримиз охирларига бориб инсониятнинг тахминан 20 фоизи озик-овкат ва ичимлик сув танкислиги келиб чикишидан дарак беради.
Демографик муаммолар жуда жунбокли (мураккаб) ва ута тургун жараёндир. Уларни тезда бартараф этиб булмайди. Лекин шу билан бирга бартараф этишни хам кечиктириб, ёки дейлик, тухтатиб булмайди.
Сайёрамизда канча ахоли купайса, шунга караб, шунча ижтимоий зиддиятлар махсули хам ортиб боради. Бир муаммо узининг ечимини топмасдан, иккинчи бошка, бир муаммо пайдо булиб боради. Баъзи минтака (мамлакат)ларда, масалан Россияда ахоли нуфузи (тугулиш суръатлари) пасайиб кетиши тахликали - хавотирли холат тарзида бахоланса, бошка минтака (мамлакат)ларда, масалан Хитой, Х,индистон, Шри Ланка каби худуд (давлат)ларда бунинг аксини, ахоли сонининг ошиб кетаётгани хам ташвишли -"глобал муаммо" сифатида бахоланади.
Тугри, бундай "Демографик муаммолар гирдоби"дан бизнинг мамлакатимиз хам четга колиб кетмайди. Аммо, бундай масалани хар томонлама чукур урганиб, тахлил килиб, масаланинг ечими билан шугулланишимиз лозим. Менинг фикримча, бугунги кунда минтака (давлат)ларда демографик муаммолардан яна бири ижтимоий таъминотдир. Бунда ёши катта - кария ёки бокувчисини йукотган оилаларга ёрдам бериш масаласи кузда тутилган.
December 1
598
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
Айни вактда, бугунги "Глобал муаммолар"ни ечимини топишга хдракатни оширмогимиз даркор. Зеро, муаммоларнинг кундан - кунга купайиши инсоннинг инсонийлик даражаси (мавкеи)ни йукотиб куйишгача олиб борувчи жараёндир. Шиддат билан утиб бораётган бугунги даврда муаммоларни купаймасдан уларни ечимларини топиш шартдир!
REFERENCES
1. Pirnazarov, S. A. (2022). BOSHLANG'ICH TAYYORLOV GURUHLARIDA BOLALARNI SUZISHGA O'RGATISHDA TAJRIBA TEKSHIRISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 498-509.
2. Abdullayev, A. A., & Pirnazarov, S. A. (2022). MAKTAB YOSHGACHA BOLALARNING SUZISH SPORTIGA BO'LGAN MUNOSABATI. Academic research in educational sciences, 3(4), 306-310.
3. Sh. A. Pirnazarov, & Sh. X. Shamsiddinov (2022). CHANGE INDICATORS OF PHYSICAL PERFORMANCE YOUNG SWIMMERS UNDER INFLUENCE WIDE RANGEDIFFERENT TRAININGS MEANS. Academic research in educational sciences, 3 (12), 232-236.
4. Атамуратов, С. А. (1991). Национальное самосознание и интернациональное воспитание. Узбекистон.
5. Otamurodov, S. (2018). Globalization: responsibility to protect the nation.
6. Отамуротов, С. (2003). Узбекистонда маънавий-рухий тикланиш. Т.: Янги аср авлоди, 263.
7. Отамуратов, С. (2005). Миллий ривожланиш фалсафаси. Т.: Академия.
8. Атамурадов, С. (1992). Национальная культура и национальное самосознание в процессе обновления общества. Т.,(Atamuradov S.(1992). National culture and national identity in the process of updating society, Vol.).
9. Отамуратов, С. (2015). ЕШЛАР СИЕСИИ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ.
10. Otamurodov, S. (2004). O 'zbekning "men" i yohud o 'zlikni anglash mashaqqati. Fidokor, Toshkent, (35), 656.
11. Отамуратов, С. С. (2000). Национальное самосознание социально активной части молодежи и его функционирование в условиях независимости Узбекистана (социологический анализ).
12. Otamuratov, S., & Sultonov, A. (2020). Democratic paradoxes of civil processes and necessary of new national idea in Uzbekistan. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1521-1526.
13. Otamurodov, S., & Husanov, S. (2001). Fundamentals of spirituality.
14. Отамуратов, С. С. (2022). ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИГИНИ
December 1
599
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
OTTTHPHTTTHHHT OMHT-TAPH. Academic research in educational sciences, (Conference), 132-136.
15. Sadullaevich, O. S. (2022). Factors Contributing to Stratification in the Youth Group. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY, 3(6), 88-96.
16. Otamuratov, S. (2021). The Role of Youth in Society. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 11(9), 38-43.
17. Otamuratov, S. (2022). NEEDS AND THEIR REFLECTION IN YOUTH LIFE. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 1040-
18. Otamurotov, S. S. (2021). THE ROLE OF YOUTH IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF THE SOCIAL STRUCTURE. ШШЖ^^Ш (ЁШ4
48(10).
19. Yuldasheva, L. S., Khashimova, G. F., & Khosilova, A. A. (2020). THE CONCEPT OF TRUTH IN KANT AND HEGEL. Theoretical & Applied Science, (2), 451-454.
20. Юлдашева, Л. С., & Абдурахимова, Д. М. (2021). ЖАМИЯТДА ОДОБ-АДЛОК МЕЪЁРЛАРИНИ БУЗИЛИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ. Журнал Социальных Исследований, 4(4).
1043.
December 1