CC BY
46
Литература
1. Спирин, Л. М. Россия, 1917 год. Из истории борьбы политических партий / Л. М. Спирин. - М., 1987.
2. Знаменский, О. Н. Всероссийское Учредительное собрание. История созыва и политического крушения / О. Н. Знаменский. - Л., 1976.
3. Сташкевич, Н. С. Приговор революции: крушение антисоветского движения в Белоруссии / Н. С. Сташкевич. - Минск, 1978.
4. Урбанович, А. А. Тактика политических партий в период подготовки и проведения выборов в Учредительное собрание / А. А. Урбанович. - Минск, 1993.
5. Протасов, Л. Г. Всероссийское Учредительное собрание: история созыва и крушения / Л. Г. Протасов. - М., 1997.
6. Дриссенская уездная по выборам в Учредительное собрание комиссия // Национальный архив Республики Беларусь (далее - НАРБ). - Ф. 623. - Оп. 1. - Д. 4.
7. Материалы Витебской окружной по выборам в Учредительное собрание комиссии // НАРБ. -Ф. 623. - Оп. 2. - Д. 8.
8. Материалы периодической печати о выборах в Учредительное собрание // НАРБ. - Ф. 60п. -Оп. 2. - Д. 105.
9. Письмо в редакцию // Известия Витебского революционного Совета солдатских и рабочих депутатов. - 1917. - 12 ноября.
Summary
This article contains the list of candidate nominal roll and candidate-members in the Contituens Assembly on Vitebsk province and the results of the elections in the All-Russian Constituens Assembly on the territory of Drissenskij uyezd Vitebsk province. Besides the reasons that influenced these results are examined.
Поступила в редакцию 01.10.07.
УДК 947«192»:323.15(476.5)
А. С. Замойст, В. П. Шчукоу
ГАСПАДАРЧАЕ БУДАУН1ЦТВА СЯРОД ЭТН1ЧНЫХ СУПОЛЬНАСЦЕЙ БЕЛАРУС1 У 20-ыя ГАДЫ ХХ ст. (НА ПРЫКЛАДЗЕ ВЩЕБШЧЫНЫ)
Уводзшы
Вщебшчына - адзш з ушкальных у этшчным плане рэпёнау Беларуси Тут побач з беларусамi з даутх часоу мясцшся латышы, лггоуцы, яурэ^ паляш, эстонцы, немцы i прадстаунЫ шшых этнасау. Безумоуна, становiшча этшчных меншасцей неразрыуна звязана з палггычнай, сацыяльна-эканамiчнай сггуацыяй у краше. ВялЫ уплыу на гаспадарчае i культурнае жыццё дыяспар, на iх прававы i сацыяльны статус прадстаушкоу розных этнасау аказвае дзяржауная палтыка.
Актуальнасць працы абумоулена тым, што на сучасны момант не iснуе поунага даследавання сацыяльна-эканамiчнага становiшча этнiчных меншасцей у мiжваенны перыяд. У артыкулах, манаграфiях, матэрыялах навуковых канфэрэнцый, працах замежных даследчыкау знайшлi адлюстраванне пытанш гiсторыi польскай, яурэйскай, латышскай i лiтоУскай дыяспар Беларусi у 20-ыя гады (Э. 1офэ [1], I. Пушкша [2], У. Тугая [3] i iнш.). У гэтым артыкуле робiцца спроба паказаць шырош комплекс мерапрыемствау нацыянальнай палiтыкi 20-ых гадоу, наюраваных на вырашэнне сацыяльных i гаспадарчых праблем розных этнiчных супольнасцей Беларуси У гiсторыi Еуропы не было аналагау такiх шырокамаштабных дзяржауных мерапрыемствау, каб адразу за невялМ час стварыць розныя асветнiцкiя, культурныя i адмшштратыуна-тэрытарыяльныя установы этшчных меншасцей, аказаць дапамогу прадстаушкам розных дыяспар у працауладкаванш, вырашаць сацыяльна-гаспадарчыя праблемы насельнiцтва мястэчак, правесцi надзяленне яурэйскай, польскай, латышскай беднаты зямлёй. У гады нэпа шраунщтвам рэспублт быу назапашаны вялiкi вопыт гармашзацьп мiжнацыянальных адносiн, спалучэння розных мер у гаспадарчай i нацыянальна-культурнай галшах, узаемадзеяння палiтыкi у прававой, асветнщкай, аграрнай, прамысловай, фiнансава-крэдытнай сферах для паляпшэння дабрабыту прадстаУнiкоУ розных этнасау. Таю вопыт можа быць выкарастаны у наш час для распрацоуш рэгiянальных праграм падтрымш мовы i культуры этнiчных супольнасцей Беларусi.
Мэтай працы - разгледзець на прыкладзе Вiцебскага рэгiёна тое, як адбшася нацыянальная палiтыка на гаспадарчым развщщ этнiчных супольнасцей Беларусi.
Вышка даследавання I ¡х абмеркаванне
Наступствы ваенных падзей 1914-1920 гадоу, палиычны бандытызм выклiкалi сур' ёзны гаспадарчы крызiс, якi адбiуся на становiшчы уах этнасау рэспублМ. Важнай задачай нацыянальнай палiтыкi у дачыненнi да этнiчных меншасцей была лкыдацыя недаверу да савецкай улады з боку части яурэйскай, польскай i латышскай дыяспар. У першыя гады савецкай улады прадстаунш гэтых этнасау сутыкался з рэцыдывам паллыи ваеннага камунiзму. Часам на сялян-латышоу накладвауся вышэйшы сельскагаспадарчы падатак, чым на мясцовае насельнiцтва [4, 159]. Масава праводзiлася на Вiцебшчыне так званая «абрэзка» зямлi заможных гаспадарак, якая не вырашыла сацыяльных i эканамiчных праблем мясцовага насельнiцтва, але пасеяла зерне крыуды сярод латышскай супольнасцi. Гэтую зямлю латышы набылi яшчэ да рэвалюцыi праз сваю цяжкую працу [5, 177]. У цэлым па Беларусi назiралiся выпади тэндэнцыйнага падыходу некаторых партыйных i савецк1х работшкау да этнiчных меншасцей, напрыклад, адзначалася агульная прыкмета яурэяу як «торгашей», палякау як «паноу-контррэвалюцыянерау», латышоу i лгтоуцау як «кулакоу» [6, 54].
Адной з сур'ёзных сацыяльна-гаспадарчых праблем рэспублiкi з'яулялася становiшча частк1 яурэйскага насельнiцтва. Гэта супольнасць панесла значныя страты у час пагромау, як1я чынiлi польская армiя i розныя банды. З пэуныЕШ цяжкасцямi сутыкнулiся яурэi мястэчак у гады ваеннага камушзму, калi у вынiку надзвычайных гаспадарчых мер эканамiчнае жыццё гэтых населеных пунктау было паралiзавана. Напрыклад, былыя гандляры мястэчка Лепель вымушаны былi займацца кантрабандай, так як легальны гандаль быу забаронены новай уладай. У Ороцше рамеснiкi-яурэi, баючыся рэквiзiцыi сыравшы i таварау, працавалi па начах [7, 17]. У вышку значных сацыяльных i эканамiчных перамен i катактзмау змяняуся сацыяльны склад яурэйскага этнасу: адбывалася павелiчэнне асоб, як1я не займалюя вытворчай працай, узрасла колькасць беспрацоуных [8, 58].
Сиуацыя, у якой аказалася частка яурэйскага насельшцтва, ускладнялася, з аднаго боку, палиыкай дзяржавы у стасунках да некаторых «традыцыйных яурэйсих» вiдау дзейнасцi (гандаль, прадпрымальнщтва), з другога - мадэршзацыяй беларускай гаспадарк1. Гаспадарчае становiшча яурэйскай дыяспары залежала ад развiцця прыватнага гандлю i саматужных промыслау, так як яурэi складалi у гады нэпа амаль 90% прыватных гандляроу i каля 70% рамеснiкау, асаблiва у скураной, швейнай, харчовай галшах [9, 22]. У новых эканамiчных умовах гандляры не вытрымлiвалi канкурэнцып з боку дзяржауных i кааперацыйных гандлёвых устаноу. Як «чужды» сацыяльны клас яны пазбаулялiся грамадзянскiх правоу i абкладалiся высокiмi падаткамi. З адыходам ад палiтыкi нэпа i так званай «сацыяльнай рэканструкцыяй» грамадства гэтая група была амаль цалкам л^вдавана з 1928 па 1931 гады. Былыя гандляры шукалi новыя заробкi у калгасах, будаунiцтве, выязджалi у буйныя гарады. Некаторыя прадпрымальнш ажывш забыты з часоу ваеннага камушзма «чорны рынак», так, напрыклад, гандляры мястэчак Янавiч, Суража, Колышкау гандлявалi нелегальна i у пазнейшыя 30-ыя гады [10, 6].
Асноунывш праблемамi саматужнiкау i рамеснiкау з'яулялюя памылковая падатковая палiтыка i гвалт з боку мясцовых фiнансавых органау, вострая канкурэнцыя i адсутнасць дэфщытнай сыравiны на вольным рынку, асаблiва у скураной i швейных галшах. Юраунщтва рэспублiкi надавала значную увагу гаспадарчым праблемам гэтых груп дробных вытворцау. Дзяржава аказвала дапамогу рамесшкам у стварэннi прамысловых арцелей, забеспячэнш iх сыравiнай i крэдытамi. Таварыствы рамеснiкау дзейнiчалi амаль ва уах буйных гарадах i мястэчках Вщебшчыны. Так, у 1924 годзе па усёй Беларусi з 68 юнуючых устаноу 18 знаходзiлася у Аршанскай акруге, 11 у Вщебскай i 3 у Полацкай [11, 63]. Падтрымлiваючы таварыствы i арцелi, улада улiчвала палиычныя iнтарэсы, напрыклад, шляхам гаспадарчай дапамогi узяць пад кантроль рамеснiкау, аслабiць сярод iх уплыу сiянiсцкiх гурткоу.
Старшыня ЦВК Беларус А. Чарвякоу адзначау, што найважнейшыя гаспадарчыя мерапрыемствы датычылюя менавiта яурэяу, па прычыне складаных сацыяльна-гаспадарчых умоу, у як1х яны знаходзiлiся яшчэ з часоу Расшскай iмперыi [12, 84]. Марriналiзацыя пэунай частк1 яурэйскага насельнщтва (асаблiва у мястэчках) стала сур 'ёзнай гаспадарчай праблемай рэспублЫ. У гэтых паселiшчах налiчвалася шмат сем'яу без сталага заробку, яшя iснавалi за кошт выпадковай працы, дапамогi ад сваякоу з-за мяжы i яурэйскiх дабрачынных арганiзацый. На Вщебшчыне, як i паусюль у Беларусi, разгарнулася шырокая кампанiя па надзяленш яурэяу зямлёй, што павшна было палепшыць гаспадарчае становшча беднаты, вырашыць сацыяльна-эканамiчныя праблемы мястэчак. У 1925 годзе адбылася рэпстрацыя жадаючых займацца земляробствам, большасць яих мясцiлася у мястэчках [13, 35].
Землеупарадкаванне яурэйскага насельнiцтва суправаджалася стварэннем калгасау, так як калектыуная форма вядзення гаспадарк1 была больш зручнай. Гэтай кампанii перашкаджала панаваушае на Беларусi вострае малазямелле. Асаблiвасцю Вiцебшчыны было тое, што тут яурэi атрымалi зямлю пад хутары, чаго амаль не назiралася у iншых рэгiёнах рэспублiкi [14, 11]. Частка яурэйсшх калгасау у Беларуа не была трывалай, так як яны аб'ядноУвалi людзей, як1я нiколi не займалiся сельскай працай. У большасщ гэта былi саматужнiкi, гандляры i служачыя [13, 27]. У сувязi з недахопам вольнай зямлi у межах рэспублiкi адбывалася перасяленне яурэйскай беднаты у Крым, пазней у Бiрабiджан. Актыуны удзел у гэтых кампанiях прымалi дзяржауныя i грамадск1я арганiзацыi Комзет (Камiтэт па земленадзяленню працоуных яурэяу) i АЗЕТ (Усесаюзнае таварыства па земленадзяленню працоуных яурэяу).
Урадам рэспублiкi актыуна праводзiлiся мерапрыемствы гаспадарчага упарадкавання мястэчак. Згодна з планам 1927/28 гаспадарчага года у 9 мястэчках Беларуа пры падтрымцы дзяржавы планавалася развiццё мясцовай прамысловасщ, каапераванне саматужнiкау, землеупарадкаванне сем'яу як яурэяу, так i прадстаушкоу iншых этнасау. На Вiцебшчыне падлягалi гаспадарчаму упарадкаванню наступныя мястэчк1: Бешанковiчы у Вiцебскай акрузе, Асвея у Полацкай i Чэрэя у Аршанскай. Пазней, згодна з дапрацаваным планам на 1928/29 год, да гэтага стсу былi далучаны яшчэ 9 населеных пунктау, у тым лжу у Аршанскай акрузе - мястэчка Ляды, у Вщебскай - Лёзна, Полацкай - Дрыса [15, 229].
Нягледзячы на цэлы шэраг мерапрыемствау, на Вiцебшчыне, як 1 у шшых рэпёнах рэспублiкi, не 6ыл1 вырашаны сацыяльна-гаспадарчыя праблемы мястэчак. Праведзеная праца у гэтым напрамку была спынена з пачаткам масавай калектьшзацьп. Палiтыка землеупарадкавання так i не змагла карэнным чынам змян1ць цяжкую гаспадарчую сггуацыю, у якой апынулася частка яурэускага насельнiцтва. Перспектывы развщця саматужнай прамысловасцi у гэтых пасел!шчах амаль не было. Створаныя арцел!, апасаючыся канкурэнцыi, не прымалi шшых у свой склад. У вышку згортвання нэпу беспрацоуе закранула гандляроу i частку саматужнiкау мястэчак [16, 551]. Яурэйская моладзь пашдала гэтыя населеныя пункты у пошуках працы, мiгравала у буйныя гарады крашы. З канца дзесяцiгоддзя дзяржауныя гаспадарчыя установы спрабавалi кантраляваць мiграцыю моладз!, стваралi умовы для яе навучання, забяспечвал! працай, але па-за межам! Беларуси
ВялЫ комплекс гаспадарчых мерапрыемствау датычыуся вясковага насельнiцтва уах этнасау. Беларусь у гады нэпа была пераважна аграрнай рэспублiкай. Паляш, латышы, лггоуцы, эстонцы 6ыл1 у большасщ вясковывш жыхарамг Сярод сялянства гэтых этнасау быу меншы працэнт беднаты. Яны, у параунанш з мясцовым беларусшм насельнiцтвам, практыкавалi больш перадавыя метады вядзення гаспадарш: шматполле, выкарыстанне розных сельскагаспадарчых машын. Сем'i латышоу, эстонцау, лiтоУцаУ на Вiцебшчыне спецыялiзавалiся на малочнай жывёлагадоул^ займалiся травасеяннем, вырошчваннем кармавых культур [9, 61].
Адным з мерапрыемствау аграрнай палиыш было пераразмеркаванне зямельных надзелау сярод сялянства згодна з класавыеш пазщыямг Заможныя сяляне уах дыяспар страцш частку сваёй зямл1 у вышку яе абрэзш. Канфiскаваную у «кулакоу» - палякау i латышоу - зямлю перадавалi беднаце. Таксама у сярэдзiне 20-х гадоу было праведзена высяленне былых абшарнiкау (у большасщ палякау) за межы рэспу6л1к1, а канфюкаваныя пры гэтым зямельныя плошчы атрымалi батраш-паляш [17, 279]. Сяляне латышских калонiй пад час канфюкацып зямл1 рабiлi усё, каб абаранщь сваю маёмасць: наймалi адвакатау, пераафармлялi «л1шк1» на сваякоу i умысна занiжалi памеры надзелау пры падаткаабкладанш [18, 81].
Дзякуючы працы наркамата земляробства БССР на чале з Д. Ф. Прышчэпавым у жыцщ беларускай вёсш назiралiся станоучыя перамены. Нэп заахвочвау сялянства да штэнаунага развiцця уласных гаспадарак, 1х высокай прадукцыйнасцi. Дзяржава дапамагала крэдытамi так званым «культурным» гаспадаркам. Станоучую ролю адыграла каапераванне шматнацыянальнага сялянства. Малочныя арцелi, мелiярацыйныя таварыствы i 1ншыя формы кааперацыi 6ыл1 папулярны сярод латышоу, палякау i лiтоУцаУ Вiцебшчыны. Некаторыя латышскiя сяляне адначасова з'яулялшя сябрамi некалькiх кааператыуных таварыствау. Этн1чныя меншасцi Вiцебскага рэпёна 6ыл1 больш чым беларусы уцягнуты у розныя галiны кааперацыi, напрыклад, яурэйскае насельнiцтва было кааперавана на 50-60%, а латышскае на 70-80% [19, 7]. Сяляне латышы, лггоуцы, палям добра скарысталi магчымасщ нэпа для развщця уласных гаспадарак. Напрыклад, латышы, стращушы частку зямл1, пачалi весцi гаспадарку больш iнтэнсiуна [5, 137].
На працягу 20-х гадоу ХХ стагоддзя адбывалiся змены у сацыяльным складзе сялянства. Сярод латышских сялян Вiцебшчыны з 1920 па 1928 гады амаль цалкам знiклi беззямельныя гаспадарк1, удвая узрасла колькасць сераднякоу, амаль утрая зменшылася колькасць заможных гаспадарак. Абследаванне частк1 лiтоУскiх гаспадарак у 1926/27 г. паказала павел1чэнне колькасцi серадняцк1х гаспадарак 1 памяншэнне бядняцшх [17, 279]. Лiк малазямельнага польскага сялянства да пачатку прымусовай калектывiзацыi паменшыуся удвая [20, 3].
У гады нэпа аб'яднанне сялянсшх гаспадарак у калгасы было добраахвотным. У розныя часы на Вщебшчыне iснавала некальк1 латышских камун, але яны не былi трывалымi. Щкава адзначыць, што у гады нэпа назiралiся спробы землеупарадкавання цыганоу - этнасу, яш нiколi не займауся сельскай гаспадаркай. Менавiта у Вщебсшм раёне у 1927 годзе быу створаны першы у СССР цыгансш калгас з сiмвалiчнай назвай «Новае жыццё» [21, 53]. Адначасова у гэтым рэпёне адным з першых у Беларусi паустау польск1 калгас «Новая праца» у канцы 1927 года (у Полацкай акрузе) [22, 37]. У гэты час калгасы нацыянальных меншасцей часцей стваралiся у маёнтках былых абшарнiкау. На пачатку 1929 года на Вщебшчыне iснавалi яурэйсюя, польская, латышсюя, цыгансю i к1тайск1 калгасы, але вялiкай щкавасщ да калгасау этшчныя меншасцi не выказвалi [15, 176].
Цяжарам легла на шматнацыянальнае сялянства прымусовая калектывiзацыя. Курс на масавую калектывiзацыю суправаджауся падатковым уцiскам, грубым адмiнiстраваннем, высылкай кулакоу. Моцна пацярпел1 ад яе сяляне нацыянальнасцей з адносна высоким працэнтам заможных: паляк1, латышы, лгтоуцы, эстонцы. Толькi у Вiцебскай акрузе было раскулачана амаль 25% латышских гаспадарак [23, 90]. Стварэнне нацыянальных калгасау у часы прымусовай калектытазацып было уступкай з боку улады тым этнасам, дзе быу вялт працэнт заможных: латышам, палякам, лиоуцам, эстонцам. У пачатку 30-ых гадоу у Галоучынсшм сельсавеце Вiцебшчыны дзейшчау эстонскi калгас «1нтэрнацыянал» [10, 53]. У той жа час актыуна праводзшася «im'эрнацыяналiзацыя» калгасных гаспадарак. Гэта палтыка выклшала м1жнацыянальныя нелады, недавер да нацыянальнай палiтыкi дзяржавы. Паказальны прыклад к1тайскага калгаса «Маркавiчы» на Вщебшчыне. Ютайцы стварылi за свой кошт арцель, якая вырошчвала садавiну i гароднiну на продаж. Пасля аб'яднання к1тайскай гаспадарк1 з суседшм беларуск1м калгасам к1тайцы страцiлi щкавасць да працы, пачалiся уцёш з калгаса [24, 19].
Адначасова праводзшася так званая «чыстка» прымежных раёнау - дэпартацыя «падазроных элементау». Только у 1929 годзе з Беларус выселена каля 1500 сем'яу палякау i латышоу, частка як1х прыпадала на прымежныя раёны Вiцебшчыны [25, 320]. Часам мясцовая улада парушала нават элементарныя правы этнiчных меншасцей. У лгтоусшм калгасе «Чырвоная вшня» Дубровенскага раёна некаторыя мясцовыя шраунЫ забаранялi лiтоУскаму насельнiцтву размауляць на роднай мове [26, 31]. Нацыянальныя меншасщ вельмi балюча успрымалi змены у культурнай i гаспадарчай палиыцы дзяржавы.
Вывады
Трэба адзначыць, што на Вщебшчыне, як i у цэлым па БССР, у 20-ыя гады урадам рэспублiкi было зроблена шмат карыснага у напрамку гаспадарчага абслугоування шмат-нацыянальнага насельнiцтва. Праца з этнiчнымi групамi у канцы 20-х - пачатку 30-х гадоу праводзшася у напрамку вырашэння iх гаспадарчых праблем. Праводзiлася землеуладкаванне этнiчных супольнасцей, аргашзацыя вытворчых аб'яднанняу яурэйсшх саматужшкау, стварэнне розных кааператывау i нацыянальных калгасау. Асаблiва карыснай была аграрная палиыка перыяду нэпа, калi гаспадарш этнiчных супольнасцей пераходзiлi на шматполле, уступалi у кааператывы, выкарыстоУвалi перадавыя тэхналогii вядзення сельскай гаспадарк1. Дзяржавай праводзшся мерапрыемствы па упарадкаванню мястэчак, яшя павiнны былi дапамагчы уам жыхарам палепшыць свой дабрабыт.
На працягу 20-х гадоу у сацыяльным складзе нацыянальных меншасцей Беларуа адбывалюя ютотныя змены. За гады нэпа значна палепшыуся сацыяльны склад усяго сялянства у бок змяншэння працэнта беднякоу. Станов1шча розных этнасау залежала не только ад супярэчл1вай эканам1чнай 1 палиычнай с1туацы1, якая складвалася у кра1не, але таксама ад адносш мясцовай улады. Не заусёды мэты партыi у галше культурнага i гаспадарчага будаунiцтва супадалi з iнтарэсамi нацыянальных меншасцей. Назiралiся сур'ёзныя памылк1, выпадкi жорсткага адмшстравання, аб чым сведчылi прадстаунiкi партып i дзяржустаноу, слабая праца на месцах, асаблiва у сельскай мясцовасщ, калi мясцовыя улады iгнаравалi наяунасць нацыянальных меншасцей, iх запатрабаванняу. У наступныя гады былi скасаваны дасягненш нацыянальнай палiтыкi 20-х гадоу ХХ стагоддзя.
Лтаратура
1. Иоффе, Э. Г. Страницы истории евреев Беларуси : краткий науч.-попул. очерк / Э. Г. Иоффе. -Минск : Арти-Фекс, 1996. - 292 с.
2. Пушкш, I. А. Нацыянальныя меншасщ БССР у грамадска-палпычным i культурным жыцщ 20-ыя гады ХХ ст. : аутарэф. дыс ... канд. гiст. навук : 07.00.02 / I. А. Пушкш ; Нац. Акадэмiя Навук. - Мшск, 2002. - 22 с.
3. Тугай, У. В. Латышы на Беларуа / У. В. Тугай. - Мшск : Выд. У. М. Скакун, 1999. - 136 с.
4. Справаздача Нацыянальнай Камюи ЦВК БССР. 1925 г. // Нацыянальны Арыу Рэспублш Беларусь (НАРБ). - Фонд 701. - Воп. 1. - Спр. 21. - Арк. 157-159.
5. Шкшьтэр, К. Латышсю селянiн на Беларуа да i пасля Кастрычнiцкай рэвалюцьи : гiстарычная манаграфiя / К. Шкшьтэр. - Менск : Выд-ва Бел. Акад. навук, 1935. - 144 с.
6. Пратаколы Бюро ЦК КП(б)Б. 1924 г. // Нацыянальны Архiу Рэспублiкi Беларусь (НАРБ). -Фонд 4. - Воп. 3. - Спр. 15. - Арк. 52-56.
7. Еврейское местечко в революции. Очерки / под ред. В. Тан-Богораза. - М. ; Л. : Гос. издательство, 1926. - 153 с.
8. Зингер, Л. Еврейское население в СССР. Стат.-экон. обзор / Л. Зингер. - М.-Л. : Соцэкгиз, 1932. - 174 с.
9. Практическое разрешение национального вопроса в Белорусской Советской Социалистической Республике. - Минск : Изд. Нацкомиссии ЦИК БССР, 1928. - Ч. II : Работа среди национальных меньшинств в БССР. - 159 с.
10. Материалы Комзет СССР по обследованию положения евреев в местечках БССР. 1930 г. // Государственный Архив Российской Федерации (ГАРФ). - Ф. Р-7541. - Воп. 1. - Спр. 1327. - Арк. 5-8.
11. Материалы евбюро ЦК КП(б)Б. 1924 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 10. - Спр. 6. - 60-65.
12. Чарвякоу, А. За Савецкую Беларусь / А. Чарвякоу. - Менск : Выд. Цэнтр. Камюсп ЦВК БССР па адзначэнню 10-ай гадавшы Кастрычнщкай рэвалюцып, 1927. - 84 с.
13. Еврейский крестьянин : сб. науч. ст. / ОЗЕТ СССР ; редкол. : А. Мережин (отв. ред.) [и др.]. -М. : Центр. Правл. - Сб. 2. - 1926. - 304 с.
14. Сведения Комзет СССР об участках, предоставленных Белоруской ССР под еврейское переселение // Государственный Архив Российской Федерации (ГАРФ). - Ф. Р-7541. - Воп. 1. - Спр. 1080. - Арк. 2-17.
15. Материалы для комисии ЦК ВКП(б) (Затонского). 1929 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 21. - Спр. 220. -Арк. 176, 229-232.
16. Протоколы Бюро ЦК КП(б)Б. 1928 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 3. - Спр. 31. - Арк. 551-554.
17. Дзейнасць Ураду БССР за 1926-1927. - Мшск : Выд. ЦВК БССР, 1928. - 290 с.
18. Справаздача Вщебскай акружной НК латбюро ЦК КП(б)Б. 1928 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 12. -Спр. 69. - Арк. 81-82.
19. Матэрыялы Нацыянальнай Камiсii ЦВК БССР. 1928 г. // НАРБ. - Ф. 701. - Воп. 1. - Спр. 71. - Арк. 7-9.
20. Паляю Беларуа будуюць новае жыццё // Беларуская вёска. - 1929. - 7 лшеня. - С. 3.
21. Замойсю, А. С. Сацыяльна-эканамiчнае жыццё эттчных групп у БССР у 1920-ыя гг. // Беларусю пстарычны часотс. - 2003. - № 3. - С. 50-56.
22. Справаздача польбюро ЦК КП(б)Б. 1928 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 11. - Спр. 78. - Арк. 36-38.
23. Latvians in the Soviet Union: The Victims of Communist Теггог, 1929-1939 / A. Beika, D. Viksna, // Gada Gramata. Genocida Politika un Prakce. - Riga, 2000. - Р. 80-91.
24. Матэрыялы Нацыянальнай камМ ЦВК. 1930 г. // НАРБ. - Ф. 701. - Воп. 1. - Спр. 111. - Арк. 19-19 адв.
25. Протоколы Бюро ЦК КП(б)Б. 1930 г. // НАРБ. - Ф. 4. - Воп. 3. - Спр. 34. - Арк. 320.
26. Звестю аб нацыянальных саветах БССР. 1932 г. // НАРБ. - Ф. 6. - Воп. 1. - Спр. 2865. - Арк. 30-33.
Summary
The article is devoted to historical past of ethnic minorities of Vitebsk region of Belarus in the interwar period. The government of republic faced enormous socioeconomic problems in the beginning of the 1920s. Ethnic groups as well as all population of Belarus suffered greatly during the war events of 1914-1920. At the same time the reconstruction of economy and its modernization caused crucial changes among Jewish population of republic. The great number of traders, merchants, shopkeepers lost their job and had to look for new occupations. Soviet policy towards ethnic minorities in the 1920s included different measures to improve their social status as well economic well-being. The government of Belarus in the period of NEP started program of improvement of socioeconomic situations in small towns (mestechki). The state supported activity of craftsmen's' artels which mostly joined the Jews. In the 1920s the Polish, Latvian farmers as well as majority of Belarusian peasantry actively used the benefits provided by the agrarian policy of NEP (credits, membership in cooperatives). In the 1920s establishment of kolkhozes of ethnic minorities took place. The nation policy of NEP period helped harmonizing the relationship between different ethnic groups of republic. In the 1930s the situation totally changed -the main results of previous policy towards ethnic minorities in economic sphere were mostly liquidated.
Пастуту у рэдакцыю 22.03.07.
