CC BY
19
Nabiyev A.B., PhD Namangan davlat universiteti Hayitaliyev D.R. talabasi
Namangan davlat Universiteti
FAVQULODDA VAZIYATLARNI BARTARAF ETISH, FUQORALAR
HAYOTI VA SALOMATLIGI
Annotatsiya: FVVning asosiy vazifalari va faoliyat yo^nalishi asosan: favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish, fuqoralar hayoti va salomatligini muhofaza qilish, favqulodda vaziyatlar yuz berganda ularning oqibatlarini tugatish hamda zararini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday hollardagi harakatlarni boshqarishning davlat tizimi (FVDT)ni tashkil etish va uning faoliyatini ta'minlash, fuqaro muhofazasiga rahbarlik qilish, vazirliklar, idoralar, mahaliy davlat organlari faoliyatini muvofiqlashtirib borish, maqsadli ishlab chiqarish va hakozalarga qaratilgan.
Kalit so'zlar: Fuqarolar muhofazasi, Evakuvatsiya, Harbiy tizim, Radiatsiyaviy, kimyoviy biologik vaziyat, Qutqaruv.
Nabiyev A.B., PhD Namangan State University Hayitaliyev D.R.
student
Namangan State University EMERGENCY ELIMINATION, CIVIL LIFE AND HEALTH
Annotation: The main tasks and activities of the Ministry of Emergency Situations are: development and implementation of state policy in the field of emergency response, protection of life and health of citizens, mitigation and mitigation of emergencies, prevention and response to emergencies. organization and operation of the State System of Action Management (FVDT), management of civil protection, coordination of activities of ministries, departments, local government bodies, targeted production and so on.
Keywords: Civil Protection, Evacuation, Military System, Radiation, Chemical Biological Situation, Rescue.
Fuqaro muhofazasi mahsus tadbirlarining bajarilishini ta'minlash hamda ushbu maksadlarda kuch va vositalarni tayyorlash uchun respublika, viloyat, tuman, shahar, shuningdek, ob ekt mikyosidagi fuqaro muhrfazasi hizmatlari
tashkil etiladi. Fuqaro muhofazasi hizmatlarining turlari Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiklanadi.
Fuqaro muhofazasi kuchlari fuqaro muhofazasi kushinlari, tizimlaridan tarkib topadi. Fuqaro muhofazasi kuchlari va vositalarining tarkibi, ularning tarkibiy tuzilishi, shuningdek, muhofaza turlari faoliyatining boshka jihatlari O zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi boshligi tomonidan belgilab kuyiladi.
Fuqaro muhofazasi vazifalarini hal etishda FVV kuchlaridan tashkari Ozbekiston Respublikasi kurolli kuchlarining kutkaruv tizimlari, kismlari ham jalb etilishi mumkin. Favqulodda vaziyatlar vazirligi fuqaro muhofazasining kushinlari O zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi kuchlarining asosini tashkil etadi.
Fuqaro muhofazasi qo'shinlarining harbiy davrdagi asosiy vazifalari kuyidagilardan iborat:
1. a) zararlanish uchoqlarida va zaharlanish hududlarida muhandislik, radiatsiyaviy, kimyoviy va boshka kidiruv turlarini olib borish;
2. b) kutkaruv va boshka kechiqtirib bulmaydigan ishlarni amalga oshirish;
3. v) aholini va halk hujaligi ob ektlarini evakuatsiya qilishda ishtiroq
etish;
4. g) aholi hayot faoliyatini taminlash, obektlarni tiklash ishlarini amalga oshirishda ishtiroq etish hamda fuqaro muhofazasining boshka vazifalarini bajarishdan iborat.
Fuqarolar muhofazasi tizimlari kutkaruv va boshka kechiqtirib bulmaydigan tiklov ishlarini amalga oshirish uchun hududiy ishlab chiqarish tamoyillariga kura tashkil etiladi.
Fuqaro muhofazasi tizimlari buysunishiga kura — hududiy (viloyatlar, tumanlar va shaharlar mikyosida) hamda ob ekt (halk hujaligi ob ektlaridagi) tizimlariga bulinadi.
Ob ekt fuqaro muhofazasining boshligi etib usha korhonaning yoki tashkilotning boshligi tayinlanadi.
Fuqaro muhofazasi yana belgilangan vazifasiga kura — umummaksadli hamda hizmatli tizimlarga bulinadi. Umummaksadli tizimlar zararlangan uchoqlarda kutkaruv ishlarini olib boradilar. Hizmatli tizimlar esa mahsus tadbirlarni bajaruvchi hizmatlar — kidiruv ishlarini olib borish, tibbiy yordam kursatish, yonginlarning tarkalishiga yul kuymaslik va ularni uchirish, jamoat tartibini saklash, insonlar salomatligini tiklash, razvedka utkazish, avariya va tehnikalarni tiklash, himoya inshootlarida hizmat kursatish va boshka mahsus vazifalarni bajaruvchi tizimlarga bulinadi
Fuqaro muhofazasi tizimlariga O zbekiston Respublikasi fuqarolari: 1S yoshdan 60 yoshgacha bulgan erkaklar, 1S yoshdan 55 yoshgacha bulgan ayollar kabul kilinadi, safarbarlik kursatmasiga ega bulgan harbiy hizmatga mansublar, 1,2,3guruh nogironlari, homilador ayollar, S yoshga tulmagan bolalari bor
ayollar, ayni paytda 3 yoshga tulmagan bolalari bor urta yoki oliy tibbiy ma'lumotli ayollar bundan mustasno.
Har bir korhonaning FM boshligi FMni tashkil etilishini, uning holatini, kuchlarini, tehnikasini doimiy tayyor holatda bulishligini nazorat etadi, hamda kutkaruv va kayta tiklash ishlariga boshchilik kyladi. Korhona FMning boshligi shu korhona joylashgan rayon FMga va shu korhonaning yukori tashkiloti FMsiga buysunadi.
Har bir korhonaning FM boshligiga urinbosar tayinlanadi. Katta korhonalarda bir necha urinbosarlar tayinlanadi, jumladan:
a) Ishchi hizmatchilarni joylashtirish (yoki evakuatsiya buyicha);
b) Muhandis-tehnik ishlari buyicha;
v) Moddiy tehnika taminoti buyicha. FMning ishchi hizmatchilarni joylashtirish buyicha urinbosari joylashtirish rejalarini tashkil etadi, ularning oilalarini evakuatsiya etish, jamoat tartibini saklash ishlariga boshchilik qilish hamda ishchi hizmatchilarni bir joydan ikkinchi joyga tashish ishlarini tashkillashtirish vazifalarini bajaradi.
FMning muhandis-tehnik bulimi urinbosari korhonaning bosh muhandisi hisoblanadi.Buning vazifasi ishlab chiqarishni alohida rejim asosida ishlash rejasini tuzish, tinchlik davrida ishlab chiqarishni muttasil ishlashini ta'minlash, ekstremal holatlarda avariyatehnika va yonginga karshi hizmatlarni, kugkarish ishlarini olib boradi.
Bundan tashkari, tabiiy ofatlar, avariya, haloqat bulganda kutkarish va avariyani tusish hamda kayta tiklash ishlariga boshchilik kiladi.
FMning moddiytehnika taminoti buyicha urinbosari kilib korhonaning ta'minot buyicha boshlik urinbosari tayinlanadi. Bu mansabdor shahs mahsus jihozlarni, tehnika, transport va muhofazaga taallukli jihozlar bilan ta'minlaydi va saklaydi. YAna u boshpanalarni kurish va uz kul ostidagi ishchihizmatchilarni evakuatsiya qilishni taminlaydi haoda inshootlarni ta'mirlash ishlarini bajaradi.
Korhonada FMning shtabi tuziladi. Bu shtabda har hil buyruklar, bajariladigan choratadbirlar va FMning yukori tashkilot talabnomalari, ish rejalari ishlab chiqiladi, uning bajarilish hisobotlari tuziladi.Korhona shtab boshligi etib, shu korhonaning FM boshligining birinchi urinbosari tayinlanadi. FMning shtabi zimmasida ishchihizmatchilarni va korhona hodimlari oilalarini kirgin kurollar ta'siridan, dushmanning bevakg hujumidan uz vaqtida ogoh qilish vazifasi turadi.
FM shtabi asosida kuyidagi hizmatli tizimlar tashkil etiladi:
• Aloqa va tashvikot;
• Meditsina;
• Radiatsiya va kimyoviy kurollar ta' siriga karshi;
• Jamoat tartibini saklash;
• elektr ta'minoti;
• Avariya-tehnikani ta' mirlash;
• Panada va kochoqlar maskanida hizmat kursatish;
• Transportda hizmat kursatish;
• Moddiy taminot va boshka vazifalar.
Bularga mahsus topshiriklarni bajarish vazifalari topshiriladi. Yuqoridagi har bir hizmatga FM boshligi tomonidan rahbar etib, bulim, tseh, smena boshliklari tayinlanadi.
Yuqorida takidlangan fuqarolar muhofazasining hizmatli tizimlaridan tashkari tehnika va transport vositalariga mahsus kayta ishlov berishda FMning bir kator hizmatli kismlari keng ishlarni tashkil etadi. Jumladan, FM laboratoriyalari radioaktiv va zaharli moddalarni aniklash uchun radiometrik va kimyoviy tahlil ishlarini olib boradi.Ular asosan korhona yoki tashkilotlarning laboratoriyalari tarkibida tashkil etilib, unga mutahassislar jalb kilinadi va kerakli asbob-uskunalar bilan jihozlanadi.
Radioaktiv moddalar va biologik vositalar bilan zaharlangan odamlarni tulik sanitarkayta ishlovdan utkazish uchun yuvinish maskanlari tashkil etiladi. Bu maskanlar asosan hammom va dushhonalar asosida tashkil etilib, ular oldindan tayyorlab kuyiladi.Bu maskanlarda kiyim-kechaklar, poyafzal va shahsiy saklovchi vositalarni dezaktivatsiya kiluvchi maydonchalar tayyorlanib jihozlanadi. Bir yuvinish maskani bir soatda 80 odamni sanitar kayta ishlovdan utkazadi.
Kiyimkechak, poyafzal shahsiy saklovchi vositalarni degazatsiya, dezaktivatsiya va dezinfektsiya qilish uchun kiyim-kechaklarni zararsizlantiruvchi maskanlar tashkil etiladi. Bular asosan hammom va kiyimkechaklarni yuvuvchi maskanlar tarkibida tashkil etiladi. Bunday maskanlar 1 soat ichida 50100 kg kiyimkechaklarni kayta ishlash kuvvatiga ega.
Transport vositalarni degazatsiya, dezinfektsiya va dezaktivatsiya qilish uchun esa zararsizlantirish shahobchalari tashkil etiladi. Bu zararsizlantirish shahobchalari asosan transportlarni yuvuvchi kismlari tarkibida tashkil etilib, ular 1 soat mobaynida 45 ta yuk avtomashinalarini zararsizlantirish imkoniyatiga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. P.Baratov. Tabiatni muhofaza qilish.-Toshkent: O'qituvchi, 1991.-187b.
2. Shodimetov. Yu. Sh. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. Toshkent: O'qituvchi, 1994yil, 240 bet.
3. Otaboev Sh., Nabiev M. Inson va biosfera.-Toshkent: O'qituvchi, 1995-yil, 310bet.
4. O'zbekiston Respublikasida atrof-muhit holati va tabiiy resurslardan foydalanish to'g'risida "Milliy maruza". Toshkent. Chinor ENK, 2008yil, 151 bet.
