ФАРОГИРИИ АВТОМАТИКУНОНЙ ВА РАВАНДХОИ ИТТИЛООТИИ ТАБИЙ ВА
СУНЪЙ ДАР ФАЪОЛИЯТИ КОРИИ ИНСОН
ЮНУСОВА ШАХЛО АЮБОВНА ХОТАМЗОДА САЙЁХАТ ХОТАМ РАДЖАБОВА НОДИРА САЙДАХМАДОВНА
РАХИМОВ БУРХОН НАИМУЛЛОЕВИЧ
преподаватели Бохтарский государственный университет имени Носыра Хусрава
Аннотация В статье о компьютере и его функциональных устройствах, взаимосвязи с устройствами ввода и вывода, внутренней и внешней памяти компьютера выделяют компьютерную сеть, локальные и глобальные компьютерные сети. Рекомендуется научиться распознавать и правильно описывать основные информационные процессы, чтобы выявлять единство информационных потоков в системах различной природы. Типы источников и приемников информации для обмена являются частными случаями передачи информации, определяющими каналы связи и их виды.
Ключевые слова: мировоззрение, самовосприятие, ИКТ, компьютер, звук, знание, новость, сообщение, система, связь, код, шифрование, передача, элемент, поток, автоматизация, устройство, память, канал связи.
6 20
Махз бо дарки ами;у да;ик;и масъала ва бо ма;сади дар чомеаи Точикистон фарогир шудани тафаккури техникй ва чахонбинии илмй Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон бист соли оянда - солхои 2020-2040 - ро солхои омузиш ва рушди илмхои табиатшиносй, да;и; ва риёзй эълон намуданд, зеро махз илмхои табиатшиносй, да;и;, ва риёзй мухимтарин рукни цацонбинии дунявй ва муассиртарин воситаи тарбияи шахсияти со^ибназар арзёбй мешаванд.
Ягонагии равандхои иттилоотй, ки дар системахои табиати гуногун (биологй, ичтимой, техникй) ба амал меоянд. Дарк намудан, азхудкунй ва табдил додани иттилоот аз чониби организмхои зинда арзёбй мешавад. Чднбаи иттилоотй дар фаъолияти инсон, равандхои асосии иттилоотй барои ;абул, коркард, инти;ол, нигохдорй, чустучу, рамзгузорй ва хифзи иттилоот ба воситаи техникаи муосир, яъне компютерхои замонавй мусоидат менамояд. Муносибати равандхои иттилоотй бошад, барои имконияти автоматикунонии нигохдорй, коркард ва инти;оли иттилоот дар чойхои корй, ки такя ба техникаи муосир мебошад, баррасй мешавад.
Нигохдории иттилоот ва инти;олдихандаи иттилоот ба намудхои инти;олдихандагони иттилоот, ки хотираи дохилй ва берунй доранд, коркарди маълумот аз чониби ичрокунанда маълум мегардад. Намудхои манбаъхо ва ;абулкунандагони иттилоот барои мубодила хамчун холати махсуси инти;оли иттилоот мебошанд, ки каналхои ало;а ва намудхои онхоро таъриф мекунанд [3, сах.25]. Бояд ;айд кард, ки мухофизати садо, суръати инти;оли иттилоот, сигнали доимй ва дискретй, дастгоххои техникй мебошанд, ки бо сигналхои доимй ё дискретй кор мекунанд.
Хадафхои омузиш барои фар; кардани мафхумхои «маълумот», «иттилоот» ва «дониш», дуруст истифода бурдани онхоро мефахмонад. Муайян кардани навъхои иттилоот ва донишро меомузонад, ки баходихии хосиятхои иттилооти аз сарчашмахои гуногун гирифташударо шартан ба донишчуён фахмонда тавонад. Ташаккул додани идеяи иттилоот хамчун консепсияи бунёдии илмй аст. Омузиши шинохтан ва дуруст тавсиф кардани равандхои асосии иттилоотй барои ошкор намудани ягонагии чараёнхои
иттилоотонй дар системахои характери гуногундошта тавсия мешавад [1, сах.89-92]. Тарзи ифодаи иттилоотро бо забонхои гуногун, рамзгузорй ва рамзкушой кардани иттилоот мухим аст, ки онро дар раванди тахсил ба донишчуён омузондан бомаврид аст. Омузиши тарзи андозагирии хачми иттилоотй паём, муайян кардани ;обилияти иттилоотии инти;олдихандахои гуногуни иттилоот, хисоб кардани суръат ва ва;ти инти;оли ииттилоот, ки тавассути каналхои ало;а мушохида карда мешавад. Ташаккул додани тасаввурот дар бораи объект, система ва барои ташаккул додани унсурхои тасвири системавй-иттилоотонии чахон бо истифода аз техникаи компютерй баррасй мешавад.
Равандхои иттилоотй барои омузиши минбаъдаи информатика ва ТИК дар хама гуна сатх,и мураккаб замина мегузорад. Х,амин тавр, дониши намудхои иттилоот ва усулхои рамзгузории он хангоми баррасии рамзгузории маълумот дар компютер истифода мешавад. Хангоми омузиши равиши алифбои ченкунии иттилоот ва системаи ра;амх,ои дуй мафхумхои «алифбо» ва «;удрати алифбо» заруранд. Мафхуми «забон» рушди худро аз мафхуми «забони барномасозй» мегирад. Дар омузиши дастгоххои функсионалии компютер равандхои асосии иттилоотй (нигохдорй, коркард ва инти;ол) талабот доранд [2, сах.6]. Мафхумхои «хотираи дохилй» ва «хотираи беруна» хангоми омузиши тачхизоти компютерй мушаххас карда шудаанд. Дар оянда вохидхои ченкунии иттилоотй барои тавсифи дастгоххои компютерй заруранд.
Бехтар аз хама пас аз баррасии мафхуми иттилоот дар сатхи интуитивй, хосиятхои иттилоот, навъхои иттилоот аз руи тарзи дарк ва намудхои дониш фахмида мешавад. Пас аз он ки донишчуён ба хулосае меоянд, ки паём барои шахс маълумотнок аст, ки дониши уро пурра мекунад, имкони чен кардани мундаричаи иттилоотии паём, яъне масъалаи ми;дори иттилоот дар паёмро баррасй кардан мумкин аст [4, сах.157].
Маълумот дар равандхои иттилоотй зохир мешавад, ки аввалан, равандхои иттилоотй аз ну;таи назари шахс, бидуни истинод ба компютер баррасй карда мешаванд. Тавсифи функсияи иттилоотии шахс хусусияти тахминй дорад, бинобар ин, хангоми тахияи мафхуми равандхои иттилоотй набояд бевосита намудхои онхоро номбар кард. Аввал инсон бояд фахмад, ки «раванд» чист ва танхо баъд «раванди иттилоотй» - ро дар якчоягй ифода намоянд. Чдраёни иттилоотро дар чамъият, олами хайвонот, техника мухокима намуда, шаклхои асосии ииттилоотиро дар системахои хислатхои гуногун нишон додан лозим аст. Се равандхои асосии иттилоотй баррасй мешаванд, ки он нигохдорй, коркард ва инти;оли иттилоот, бо ёрии компютер автоматй карда мешаванд [6, сах.325-326]. Дар мавриди мафхуми «забон» барои курси таълимии умумии информатика ва ТИК, ки забонро хамчун рохи пешниходи иттилоот меомузад, ахамияти калон дорад. Истилохи «забон» ба мисли «маълумот» барои донишчуён бояд маънои нав пайдо кунад. Аввалан, забон нисбат ба шахс сухан меравад ва баъд забони ифодаи ададхо, забони манти;й ва забонхои инъикоси иттилоот дар компютер омухта мешаванд.
t-
равняло ба таърифи иттилоот
<_/
хосиятхои иттилооти
ягонагии равандхои иттилоотй, ки дар системахои дорои хусусияти гуногун ба амал меоянд
намудхои манбаъхо,
кабулкунандагони иттилоот ва каналхои алокаи иттилооти усулхои коркарди ахбор
намудхо ва хосиятхои интиколдихандагони иттилоот f максад ва усулхои рамзгузории иттилоот
чанбаи иттилоотиро дар фаъолияти инсон таъкид намояд
барандагони иттилоот, манбаъхо ва кабулкунандагони иттилоот, каналхои алокаи иттилооти мисол меорад ,
мувофики коидахои муайян рамзгузори ва рамзкушои кардани паёмхо
намудхои асосии чараёни иттилооти
мафхуми «система», хосиятхои системахо, элементхо ва алокаи байнихамдигарии элементхои системахо
суръати интиколи иттилоотро мувофики
кобилияти канали интикол хисоб кардан
Расми 1. - Амсилаи цанбацои иттилоотй
Инкишофи фаъолияти иттилоотии инсон, инк;илобх,ои иттилоотй, иттилооти чомеа, технологиями иттилоотй ва марх,илах,ои рушди онх,о дар чараёни таълим баррасй мешаванд. Компютер х,амчун воситаи автоматикунонии равандхои иттилоотй, маълумот ва барнома коркард мешавад. Компютер ва дастгох,х,ои функсионалии он, муносибати онх,о бо дастгох,х,ои вуруд ва баромад, ки хотираи дохилй ва берунии компютер ба шабакаи компютерй, шабаках,ои компютерии мах,аллй ва глобалй мусоидат менамоянд [6, сах,.66].
Автоматикунонии равандхои иттилоотии компютер дарх,ол пас аз омузиши бахши иттилоотии «Технологиями иттилоотй» тасодуфй нест. Аз як тараф, зарур аст, ки компютерро х,амчун объекти омузиш х,арчй зудтар огоз намуд, то аз чониби мактаббачагон дар х,алли масъалах,ои гуногуни иттилоотй босаводона ва самаранок истифода баранд. Аз тарафи дигар, барои омузиши компютер омодагии муайяни донишчуён зарур аст, ки дар асоси мафх,умх,ои аллакай воридшуда, аз ;абили «иттилоот», «равандх,ои иттилоотй», «забон», «сигнал», «канали муошират», «бинарй код», «инти;олдих,андаи иттилоот», «объект» ва «система» ами; гардад [5, сах,.125].
Курси мактабй оид ба информатика ва ТИК бояд хонандагонро ба х,аёт дар чомеаи иттилоотй омода созад ва фарх,анги иттилоотиро ташаккул дихдд. Фарх,анги иттилоотии хонандаи мактаб бе сатх,и муайяни рушди чомеа, тарбияи хонанда, чах,онбинии у гайриимкон аст. Дар баробари ин, фарх,анг ва одоби истифодаи иттилоот, захирах,ои иттилоотй ва технологиями компютерй дар заминаи арзишх,ои умумибашарй мебошад, ки рафтори инсонро дар х,ама гуна фаъолият танзим мекунад. Аз ин ру, саъю кушиши омузгор бояд на танх,о ба баланд бардоштани сатхд салохдяти хонандагон дар сох,аи информатика, балки ба баланд шудани фарх,анги иттилоотии онх,о низ нигаронида шавад [7, сах,.169].
^ангоми омузиши рушди технологиями иттилоотй ду сатхд омузишро чудо кардан мумкин аст, ин баррасии таърихи пеш аз таърих ва баррасии таърихи рушди техникаи компютерй мебошад. Барои азхуд кардани маводи дарачаи якум дониши пешакии донишчуён талаб карда намешавад. Дар омузиши равандхои иттилоотй масъалах,ои эволютсияи инкишофи захирах,ои иттилоот, инти;оли иттилоот ва х,исоббарорй х,ал
карда мешаванд [4, сах.125]. Таърихи инкишофи техникаи хисоббарор баъди омузиши ченкунии иттилоот, системахои шуморахо, асосхои манти;, воситахои техники ва барномавии хисоббарор дида баромадан ба ма;сад мувофи; аст. Танхо дар ин сурат донишчуён бо истилохот ва характеристиками микдории гуногуни компютерхои наслхои гуногун бошуурона амал карда, ;онунх,ои инкишофи техникаи хисоббарорро пайгирй мекунанд.
Хулоса
Дар ма;ола оиди компютер ва дастгоххои функсионалии он, муносибати онх,о бо дастгоххои вуруд ва баромад, ки хотираи дохилй ва берунии компютер ба шабакаи компютерй, шабакахои компютерии махаллй ва глобалй мусоидат менамоянд.
АДАБИЁТ:
[1]. Бешенков, С. А. Информатика и информационные технологии: Учебное пособие [Текст] / С.А. Бешенков, А.Г. Гейн, С.Г. Григорьев - Екатеринбург: «МГПУ» 1995.
- 144 с.
[2]. Горячев, А. В. Подходы к формированию ИКТ-грамотности в образовательной системе «Школа 2100» [Текст] / А.В. Горячев // Информатика и образование. - 2006.
- №5. - С. 3-7.
[3]. Коган, Е. Я. «Информационная культура» региональный компонент школьного образования [Текст] / Е.Я. Коган, Ю.А. Первин // Информатика и образование. -1995. - №1. - С. 21-28.
[4]. Косимов, И. Л. Асосхои информатика ва технологиями компютерй: Васоити таълимй [Матн] / И.Л. Косимов, Ш.Ш. Зиёев - Душанбе: «Нушбод», 2021. - 216 с.
[5]. Назаров, А. П. Методикаи таълими информатика [Матн] / А.П. Назаров -Душанбе: «Мехроб Граф», 2019. - 462 с.
[6]. Сатторов, А. Э. Баъзе масъалахои таълими информатика дар омодакунии мутахассиси сохаи и;тисод [Матн] / А.Э. Сатторов, А. Мусулмони, Р.Ч,. Давлатов // Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Н. Хусрав (мачаллаи илмй) Силсилаи илмхои гуманитарй ва и;тисодй, Кисми 2. - Бохтар. - № 1/4 (57). - С. 65-67.
[7]. Файзализода, Б. Ф. Робитаи байни фаннй чун салохиятнокии калидй зимни омузиши амсиласозии математикй дар курси технологияи иттилоотй [Матн] / Б.Ф. Файзализода, ШД. Тиллоев, А. К. Саидов // Номаи Донишгохд давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Гафуров. - 2020. - № 4. - С. 168-173.