Этнакультурная семантыка назваў побыту ў парэміялагічных адзінках беларускай мовы Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ

85

УДК 811.161.3’37:008

А. С. Дзядова

ЭТНАКУЛЬТУРНАЯ СЕМАНТЫКА НАЗВАЎ ПОБЫТУ Ў ПАРЭМІЯЛАГІЧНЫХ АДЗІНКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

У артыкуле разглядаецца этнакультурная семантыка назваў побыту на матэрыяле парэміялагічных адзінак беларускай мовы. Асноўная ўвага надаецца даследаванню нацыянальна-культурнай спецыфікі слоў-сімвалаў тыпу парог, печ, лапаць, нож, за якімі ў традыцыйнай народнай культуры беларусаў замацавалася значная колькасць прыкмет, павер’яў і міфалагічных вобразаў. Нацыянальна-культурная інтэрпрэтацыя назваў побыту ў структуры прыказак і прымавак дадзена з улікам сістэмы вобразаў-эталонаў і стэрэатыпаў, замацаваных у самасвядомасці беларусаў.

Уводзіны

Мова і культура - непарыўна звязаныя кампаненты чалавечага жыцця. Водгукі мінулага знаходзяць сваё адлюстраванне як у культурнай спадчыне народа - легендах, паданнях, прыкметах і павер’ях, так і ў яго мове - слоўнікавым складзе, фразеалагізмах, прыказках і прымаўках. Мова выступае як сродак, які тлумачыць сэнс духоўнай культуры народа. А яна будуецца перш за ўсё на матэрыяльным пачатку, у паўсядзённым жыцці чалавека, яго жыццёвых клопатах і турботах.

Семантыка этнакультурнай прасторы даволі выразна мадэліруецца ў межах прыказак і прымавак, што з’яўляюцца свайго роду мастацка-гістарычным летапісам, з дапамогай якога можна зразумець матэрыяльнае і духоўнае жыццё народа. У парэміялагічных адзінках найбольш важнымі і статуснымі структурнымі кампанентамі, у якіх заключана нацыянальна-культурная інфармацыя, выступаюць словы, што называюць прадметы побыту. Прадмет побыту -гэта ў пэўнай ступені апазнавальны знак яго прыналежнасці да культуры той ці іншай этнічнай супольнасці людзей. Побытавая лексіка, акрэсліваючы паўсядзённую сферу жыцця чалавека, звязана сваёй семантыкай з яго працоўнай дзейнасцю, звычаямі, абрадамі, рытуаламі, асаблівасцямі светапогляду ў мінулым. З гэтага вынікае, што ў парэміях найменні з побытавым значэннем з’яўляюцца тымі лексічнымі кампанентамі, якія найбольш выразна рэпрэзентуюць асаблівасці ўспрымання свету тым ці іншым народам.

Вынікі даследавання і іх абмеркаванне

У структуры і змесце ўстойлівага кантэксту парэміялагічных адзінак беларускай мовы важнае месца належыць найменням, якія абазначаюць спецыфічныя прадметы і рэаліі, характэрныя для побыту нашага народа. Этнічныя традыцыі, духоўныя памкненні і густ беларусаў даволі выразна дэманструюць назвы нацыянальнага адзення. Напрыклад, кашуля: Хто свята пытае, той кашулю латае; кажух: Дурны на санях дрыжыць, а кажух пад ім ляжыць; жупан ‘верхняя вопратка, пашытая з сукна ці аксаміту’: Адзеўся ў жупан і гадае, што пан; андарак ‘саматканая спадніца ў клетку’: Маці пазнае дачку іў чорным андарачку; шаты ‘пышнае адзенне’: Мае латы перабудуць чужыя шаты.

Назвы страў беларускай нацыянальнай кухні як кампаненты прыказак і прымавак даюць уяўленне пра найбольш ужывальную і пашыраную ежу нашых продкаў, на стале ў якіх пераважалі простыя, неадмысловыя стравы. Гэта праснак ‘хлебнае печыва ў выглядзе тоўстага бліна’: Калі праснак, а калі зусім так; лямешка ‘страва з жытняй мукі, якую засыпалі ў вар’: За лыжку лямешкі сем вёрст пешкі; кулеш ‘паўгустая мучная страва, разведзеная на кіпені’: Ад куляшу растуць дзеткі па целяшу; камы ‘бульбяная каша’: Каму па каму, а каму два камы; крупнік ‘суп з ячных, прасяных або грэцкіх круп’: З гультаём жыць, на куродыме крупнік варыць; капуста ‘вараная страва з аднайменнай агароднай расліны’: Не гулялі, а нішчымную капусту сярбалі; поліўка ‘вадкая страва з мучной прыправай’: Аблізаў лыжку, што галодны поліўку сёрбаў і інш.

86

ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА

У парэміялагічных адзінках, у якіх семантызуецца працоўная дзейнасць селяніна, найчасцей узгадваюцца назвы пабудоў, якія выкарыстоўваліся беларусамі з гаспадарчымі мэтамі і былі звязаны з іх асноўным заняткам - вырошчваннем хлеба. Напрыклад, свіран ‘пабудова для захавання збожжа ці мукі’: Насенне само ў свіран не пойдзе; аруды ‘засек для збожжа ў свірне’: Руні арудамі не мераюць; гумно ‘пабудова, прызначаная для захавання і малацьбы збожжа’: Без гаспадара гумно плача, а без гаспадыні хата. Сустракаюцца трапныя народныя выслоўі, у якіх назвы прылад працы выступаюць свайго роду «сведкамі» працоўнай дзейнасці беларусаў -земляробства: Капаніцаю трактар не спалохаеш; вытворчасці адзення: Пабыў у добрых мялах, дзе мялы - прыстасаванне для таго, каб мяць скуру, ільняную ці канапляную трасту; вядзення хатняй гаспадаркі: Без падпалу дровы не гараць, дзе падпал абазначае трэскі або смалякі, што служылі для распальвання печы.

Заўважым, што сярод шматлікіх назваў побыту, якія адлюстроўваюць нацыянальную спецыфіку абагульненых вобразаў, што замацаваліся ў свядомасці беларусаў, у традыцыйнай народнай культуры сустракаюцца гістарычна абумоўленыя словы-сімвалы, якія не толькі валодаюць пэўным этнакультурным зместам, але і дапамагаюць чалавеку больш поўна зразумець навакольную рэчаіснасць і яе праявы. На наш погляд, да ліку такіх слоў з сімвалічным значэннем можна аднесці найперш наступныя найменні: парог, печ, лапаць, нож.

У традыцыйнай народнай культуры беларусаў сустракаецца вялікі пласт народных прыкмет і павер’яў, звязаных са словам парог. Яшчэ ў старажытнасці даволі пашыранай прыкметай у нашых продкаў была забарона вітацца праз парог, з якой развіўся шэраг іншых забараняльных прыкмет. З цягам часу з’явілася перасцярога цалавацца ці падаваць руку праз парог пры сустрэчы. Апрача таго, на яго нельга было наступаць, садзіцца ці скакаць праз яго, бо гэта ўяўлялася вялікім грахом і тлумачылася міфалагічным знаходжаннем пад парогам дамавіка. Парог - гэта сімвал мяжы паміж хатай як асвоенай часткай прасторы, чалавечым жытлом, якое абараняецца дамавіком, і прасторай «за парогам» - неасвоенай, нежылой, а значыць, небяспечнай, варожай для чалавека» [1, 116]. Нагадаем, што ў старажытнасці парог лічыўся месцам знаходжання душ продкаў, бо памерлага чалавека спальвалі (гэта было недзе паміж VI-XIV стст.), «а урну з прахам, як адзначае Я. Крук, хавалі пад парогам. Значыць, гістарычна парог -зона захавання продкаў» [2, 301]. З гэтай прычыны «чалавек, які знаходзіцца “там”, “за парогам” мог успрымацца душамі продкаў як магчымы непрыяцель або нават вораг; адпаведна той, хто знаходзіцца “па гэты бок парога”, у памяшканні, успрымаецца продкамі як свой, блізкі чалавек, на адносіны з якім нельга ўплываць неяк адмоўна» [1, 116]. Адсюль і пайшло трапнае народнае выслоўе, адрасаванае таму, з кім склаліся непрыязныя ці варожыя адносіны: Каб нагі тваёй на маім парозе не было. У ім даволі выразна рэалізуецца бінарная супрацьлегласць “свой - чужы”, характэрная для міфапаэтычнай мадэлі свету ўсходніх славян. Парог як сімвал мяжы паміж багатымі і беднымі інтэрпрэтуецца ў многіх прыказках і прымаўках, якія ўзніклі яшчэ ў часы панскага прыгнёту, напрыклад: На нашы ногі высокія ў паноў парогі; Беднаму бог не залаціць парог. Пра пана, які абяцае прасіцелю да таго часу, пакуль не выправадзіць яго за дзверы, а потым забудзе пра свае абяцанні, у народзе казалі так: У пана ласка да парога: як парог пераступіў, дык і ласку згубіў.

Сімвалізацыя дадзенай лексічнай адзінкі ў якасці мяжы паміж «хатняй» прасторай і тэрыторыяй за межамі жытла відавочная ў наступных парэміях: Без хлеба яда да парога хада; Бабіна дарога ад печы да парога. У розных жыццёвых сітуацыях ужываюцца прыказкі і прымаўкі з лексічным кампанентам парог, якія характарызуюць асобу ў пэўных адносінах. Так, пра нясмелага, нерашучага чалавека, які пераступіў парог хаты і баіцца прайсці далей, у народзе кажуць: Стаў у парозе як пень пры дарозе. Пра сквапнага гаспадара заўважаюць: Як я за парог, то ён за пірог. Згодна з маральна-этычнымі нормамі паводзін беларусаў, чалавек павінен несці адказнасць за свае словы, што і знайшло замацаванне ў прыказцы Слова не пірог: не выкінеш за парог. У адносінах да таго, хто займаецца плёткамі, нагаворамі на іншых, а пасля звяртаецца да іх з просьбай, гавораць так: Ты яго лаеш, а ў парозе яго стаіш.

Такім чынам, сказанае вышэй дае падставы сцвярджаць, што лексема парог мае выразную нацыянальна-культурную семантыку ў складзе даследаваных прыказак

ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ

87

і прымавак (а іх налічваецца звыш за 25), якія чалавек выкарыстоўвае падчас свайго паўсядзённага жыцця і гаспадарчых клопатаў, і дапамагае выявіць агульнае бачанне і разуменне свету беларусамі.

Адным з асноўных не толькі гаспадарчых, але і рытуальных цэнтраў сялянскага жытла ў нашых продкаў лічылася печ. Са старажытнасці і да сённяшніх дзён печ з’яўляецца сімвалам непагаснага хатняга ачага і дабрабыту, а таксама месцам знаходжання дамавіка - ахоўніка дома і гаспадаркі. Як адзначае А. М. Ненадавец, «агонь заўсёды свята абагаўляўся старажытнымі людзьмі, таму не дзіўна, што гэткая ж самая пашана пачала аддавацца і “жыллю агню” -гэта значыць, печы» [3, 220]. Даволі шырока ў вуснай народнай творчасці беларускага народа (а гэта больш за 40 парэміялагічных адзінак) прадстаўлены прыказкі і прымаўкі з лексічным кампанентам печ. Гх змест адлюстроўвае як матэрыяльныя, так і духоўныя бакі жыцця селяніна. Гаспадарчыя клопаты, абавязкі жанчыны-гаспадыні, адказнасць яе за хатнія справы семантызуюцца ў наступных трапных народных выслоўях: Па гаспадару плача клець, а па гаспадыні плача печ; Бабіна воля - печ ды поле; Гаспадыня, твая рэч - глядзі ў печ; Як была дзеўкай, дык поўны свет, як стала бабай, дык поўна печ; Калі ў дзежцы падход, то і ў печы рост. Такія парэміі, у якіх «печ корміць», даюць высокую ацэнку працы як крыніцы існавання і матэрыяльнага дабрабыту беларусаў, выяўляюць іх гаспадарчыя здольнасці і працавітасць. Між тым, многія народныя афарызмы з лексемай печ выкрываюць гультайства і ляноту - такія якасці чалавека, якія ў народзе ацэньваюцца адмоўна: Гультаю хоць тры дні не есці, абы з печы не злезці; У гультая і страха цячэ і печ не пячэ; Хоць на печы змерзну, а ў лес не паеду; За хадзячым - лес, за ляжачым - печ і інш. У прыведзеных прыкладах назоўнік печ увасабляе сабой месца, дзе гультаю зручна і ўтульна бавіць час.

У носьбітаў беларускай этнакультуры ў пашане заўсёды былі добрыя сямейныя і сяброўскія адносіны паміж людзьмі: За мужам, як за печкай; З мужам надзейна і спакойна, як у бацькавай хаце на печы (як з мамкай на печы); Адно палена ў печы не гарыць, а два і на ветры не гаснуць. Некаторыя парэміялагічныя адзінкі, у склад якіх уваходзіць назоўнік печ, называюць асобу па рысах яе характару і асаблівасцях паводзін. Пра састарэлага чалавека, які не губляе фізічнай і духоўнай моцы, кажуць так: I ў старой печы агонь гарыць. У сітуацыі, калі пачуццё маральнай адказнасці не дазваляе чалавеку сказаць непрыстойнае, ад яго можна пачуць: Сказаў бы, ды печ у хаце. Пра таго, у каго словы разыходзяцца са справамі, кажуць, што ён языком у Вільні, а галавой за печчу. Безыніцыятыўных, ленаватых людзей вельмі трапна характарызуе прыказка Састарыўся на печ гледзячы. Беларусы заўважылі, што беражлівасць і ашчаднасць некаторых людзей, бывае, пераходзіць разумныя межы. Сквапнасць такіх гаспадароў трапна высмейваецца ў прыказцы Скавараду ў печ, а яйкі ў клець. Аднак ёсць сярод нас і такія, хто жыве не клапоцячыся пра заўтра: Мы людзі не багатыя: з плеч ды ў печ. Розныя аспекты чалавечых паводзін і ўзаемаадносін закранаюцца ў іншых народных выслоўях са структурным кампанентам печ. Напрыклад, згодна са стэрэатыпамі самасвядомасці беларусаў, добрая слава ў хаце на печы ляжыць, а дрэнная слава па хатах бяжыць. Варта адзначыць, што лексема печ, з’яўляючыся семантычна багатай і напоўненай, у межах большасці парэміялагічных адзінак мае, як правіла, станоўчую канатацыю: гэта сімвал ладу ў сям’і, дастатку і дабрабыту, які нажыты дзякуючы руплівай працы гаспадароў.

Яшчэ адным найменнем, якое ў сваёй семантыцы акумулюе нацыянальна-культурны патэнцыял беларускага народа, з’яўляецца назоўнік лапаць. Этнаграфічныя матэрыялы сведчаць, што лапаць у якасці абутку быў вядомы беларусам з даўніх часоў. Пляценне лапцей не было характэрна для гараджан, бо лічылася справай простага люду. Да таго ж, лапці былі не проста традыцыйным сялянскім абуткам і выкарыстоўваліся толькі з практычнымі мэтамі: яны ўжываліся амаль ва ўсіх сферах духоўнага жыцця чалавека (на наваселлі, у пахавальнай абраднасці, у якасці ахвярапрынашэння продкам) [4, 219]. Аднак большасць народных прыкмет і павер’яў з назоўнікавым кампанентам лапаць была звязана ў продкаў беларусаў з гаспадарчай дзейнасцю селяніна: каб дзяжа «выправілася» і ў ёй удаваўся хлеб, яе абкурвалі, падпальваючы стары лапаць; каб на гурках была добрая завязь і не было пустацвету, гаспадыня валачыла па градках стары лапаць, кажучы: «Як густа гэты лапаць плёўся, так каб і гуркі мае пляліся» [1, 96].

88

ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА

Відавочна, што такі аб’ёмны пласт народных абрадаў і ўяўленняў выклікаў узнікненне вялікай колькасці прыказак і прымавак (у парэміялагічным фондзе беларускай мовы іх налічваецца каля 30-ці), структурным кампанентам якіх з’яўляецца лексема лапаць. Сярод іх значную колькасць складаюць народныя афарызмы, якія характарызуюць паводзіны, учынкі людзей, іх псіхічныя ўласцівасці і адметныя рысы характару. Чалавека ганарлівага, які любіць выхваляцца, добра характарызуе прыказка Абуўся ў лапці, а ў кішэні рукі дзяржыць. Вобразнае пераасэнсаванне слова лапаць атрымлівае ў прыказцы Дурны як лыкавы лапаць -гэта пра таго, хто не выяўляе ў пэўнай сітуацыі адпаведных разумовых здольнасцей. Чалавеку, якому шанцуе ў жыцці, усё роўна, што ў яго на нагах: Калі шанцуе, то і ў лапцях Халімон танцуе. А пераборлівага чакаюць За вялікія выборы лапці ды аборы. Людзям, якія клапоцяцца найперш пра сябе і не думаюць пра іншых, адрасавана наступнае народнае выслоўе: Бацька ў лапцях, а сын босы. Як прыгадвалася вышэй, беларусы - народ гаспадарлівы і працавіты, які ўпэўнены, што Гаспадарку весці - не лапці плесці, і перакананы, што разгульнае жыццё пазбаўляе дастатку, даводзіць да беднасці і галечы: Балі ды гулі не аднаго ў лапці абулі.

У беларускай мове сустракаюцца прыказкі і прымаўкі з лексемай лапаць, якія характарызуюць адносіны ў сям’і, сцвярджаючы сваім зместам трываласць і надзейнасць сямейных сувязей паміж мужам і жонкай: Жонка не лапаць, з нагі не скінеш; Мужык хай хоць лапаць, абы мне не плакаць. У змесце апошняй парэміі выразна заўважаецца памяркоўнасць жонкі ў адносінах да несамавітага мужа. Пра жонку і мужа, якія не ўступаюць адно аднаму па сваіх адмоўных якасцях характару, вельмі трапна сказана ў наступнай парэміялагічнай адзінцы: Чорт не адны лапці стаптаў, пакуль такую пару сабраў.

Вусная народная творчасць нашага народа (спачатку з часоў паншчыны, а затым з перыяду калектывізацыі) захавала значную колькасць прыказак і прымавак, у якіх назоўнік лапаць выступае як сімвал беднасці, адсутнасці матэрыяльнага дабрабыту ў сялянскім асяроддзі: Зраўняў бот з лапцем; Пераабуўся з ботаў у лапці; Багат мой брат, от толькі лапці раты разявілі; Нашы ўборы - лапці ды аборы; Адзін жыў - у лапцях хадзіў, у калгас прыйшоў - боты знайшоў; Бывала і варона лапці абувала, а цяпер свет другій -абула сапагі і інш. Сёння лапці як від абутку страцілі сваё прызначэнне, аднак у беларускіх прыказках засталася лексічная адзінка, якая сімвалізуе просты, небагаты сялянскі побыт у мінулым.

У старажытнасці многія побытавыя прадметы мелі аберагальны характар і выкарыстоўваліся ў магічных рытуалах. І гэта невыпадкова: аберагальная магія мела вялікае значэнне для тагачаснага беларуса-селяніна, бо вера ў пазазямныя сілы пераважала над розумам чалавека. Старажытныя абярэгі былі рознымі па памеры, форме і па сродках выкарыстання, але кожны з іх выконваў агульную функцыю засцярогі ад д’ябальскай сілы, ад нараканняў благіх людзей і інш. Так, нож лічыўся абярэгам супраць нячыстай сілы ці магчымай хуткай смерці. Яго клалі ў калыску дзіцяці, каб немаўлятка не сурочылі, а таксама ў труну чарадзею, каб засцерагчыся ад яго вяртання. У сувязі з такім магічным выкарыстаннем нажа склаліся народныя прыкметы і павер’і пераважна гаспадарчага характару: калі абпякаецца хлеб, то трэба перавярнуць на парозе дзяжу і ўбіць у дно нож [5, 562]; нож павінен заўсёды ляжаць на стале каля хлеба, тады ў хаце будзе лад [5, 574] і інш. Сямейны лад у хаце таксама залежаў ад таго, дзе і як ляжыць нож: дзеля таго, каб паміж мужам і жонкай была згода і пашана, нельга было трымаць нож на стале, бо ён «здольны быў толькі раздзяляць цэлае на асобныя кавалкі» [2, 110]; «калі сям’я жадала хлопчыка, для надзейнасці пад ложак маладым клалі нож ці сякеру (“на сына”)» [2, 232].

Аналіз этнамоўнай спецыфікі назоўнікавага кампанента нож у складзе парэмій сведчыць, што дадзеная намінацыя ў кантэксце народных афарыстычных выслоўяў, як правіла, сімвалізуе разлад, сварку, нязгоду паміж людзьмі і мае адмоўную канатацыю. Пра жорсткага, чэрствага ў адносінах да іншых людзей чалавека кажуць, што ён без нажа зарэжа ці рэжа (языком) як нажом. Бяздумна ці неасцярожна сказанае ім слова здольнае нанесці іншаму душэўную рану: Слова што востры нож: можа чалавека параніць, а то і забіць. У ліку іншых парэміялагічных адзінак з лексемай нож варта назваць яшчэ такія: Сам на сябе нож вострыць; Нож - толькі ваду рэзаць; Сем мужоў ды ўсе без нажоў. Як бачым, рэалізацыя адмоўнай канатацыі гэтага назоўніка адбываецца дзякуючы дзеясловам рэзаць, зарэзаць, параніць, вастрыць і інш.

ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ

89

Вывады

Прааналізаваныя ў межах парэміялагічных адзінак беларускай мовы побытавыя назвы з этнакультурнай семантыкай выразна рэпрэзентуюць цесныя ўзаемасувязі паміж элементамі трыяды «мова - этнас - культура» і адлюстроўваюць у сабе не толькі тыя ці іншыя міфалагічныя вобразы, прыкметы, павер’і нашых продкаў, але і асаблівасці светапогляду беларусаў у старажытнасці, даюць уяўленне пра прадметы і з’явы, звязаныя з гісторыяй і культурай Беларусі ў розныя часы, і ў сілу сваёй намінатыўнай функцыі служаць адным з найважнейшых сродкаў перадачы лінгвакраіназнаўчай інфармацыі.

У большасці трапных народных выслоўяў выяўлена вобразная аснова, якая з’яўляецца «цэнтрам» культурнай канатацыі і звязана з багатым жыццёвым вопытам нашага народа, яго працоўнай дзейнасцю і побытам, асаблівасцямі псіхікі.

У семантыцы вышэй разгледжаных прыказак і прымавак выразна прадстаўлена духоўная і матэрыяльная культура беларускага этнасу, яго звычаі, традыцыі, асаблівасці ўнутранага свету, эстэтычныя погляды і маральныя прынцыпы - усё тое, што фарміруе спецыфічную моўную карціну беларусаў.

Літаратура

1. Коваль, У. Г. Народныя ўяўленні, павер’і і прыкметы / У. Г. Коваль. - Гомель : Бел. агенцтва нав.-тэхн. і дзелав. інфарм., 1995. - 180 с.

2. Крук, Я. Сімволіка беларускай народнай культуры / Я. Крук. - 2-е выд. - Мінск : Ураджай, 2001. - 350 с.

3. Ненадавец, А. М. Печ у беларускім фальклоры / А. М. Ненадавец // «УШ Міжнародныя навуковыя чытанні, прысвечаныя Сцяпану Некрашэвічу», Міжнародная навук. канф. (2007, Гомель). Міжнародная навуковая канферэнцыя «УГГГ Міжнародныя навуковыя чытанні, прысвечаныя Сцяпану Некрашэвічу», 18 мая 2007 г. : [Зборнік навуковых артыкулаў] : у 2 ч. / рэдкал.: А. А. Станкевіч [і інш.]. - Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2007. - Ч. 2. - С. 220-223.

4. Народная культура Беларусі : энцыклапедычны даведнік / пад агул. рэд. В. С. Цітова. - Мінск : БелЭн, 2002. - 432 с.

5. Зямля стаіць пасярод свету... Беларускія народныя прыкметы і павер’і / уклад., прадм., пераклад, бібл. У. Васілевіча. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1996. - Кніга 1. - 591 с.

Summary

The article deals with ethno - cultural semantics of domestic nomination on the basis of proverbs and sayings of the Byelorussian language. The main attention is focused on the interpretation of the national and cultural semantics of so-called symbolic words such as ‘porog’, ‘petch ‘lapots’, ‘nozh’ which in traditional Byelorussian folk culture refer to considerable number of folk omens, superstitions and mythological images.

Паступіў у рэдакцыю 10.01.11.