Матчанов О.Ж., г.ф.ф.д, PhD кафедраси доценти УрДУ "Геодезия, картография ва кадастр "
ЭЛЕКТРОН АТЛАС ЯРАТИШ АМАЛИЁТИ
Аннотация. Электрон атласлар фойдаланувчи вацтини цисцартириш билан бирга, тасвир, товуш, анимациялар ва мултимедия воситаларини цуллаш имконини беради. Бундан ташцари бундай атласлар юцори сифатли карталарни уз ичига олаиб, фойдаланувчилар учун цулай интерфейсга эга эканлиги билан ауамиятлидир. Мацолада электрон атлас яратишнинг оддий тартиби ёритилади.
Калит сузлар: Электрон атлас, тасвир картаси, image map generator, html жужжат, USEMAP.
Matchanov O.J.
Associate Professor of the Department of Geodesy, Cartography and Cadastre, UrSU, Doctor of Philosophy in Geography,PhD
PRACTICE OF CREATING AN ELECTRONIC ATLAS
Annotation. Electronic atlases allow the use of images, sound, animation and multimedia tools, while reducing the user's time. In addition, such atlases are important because they contain high-quality maps and have a user-friendly interface. The article describes a simple procedure for creating an electronic atlas.
Key words: Electronic atlas, image map, image map generator, HTML document, USEMAP.
Электрон атлас - бу электрон карталар куринишидаги визуализация тизими булиб, функционал жихдтдан электрон картага ухшайдиган электрон картографик асардир. Улар карта тасвирларини таъминловчи браузерлар томонидан куллаб-кувватланади [1]. Электрон атласлар картографик тасвир ва легендалардан ташцари одатда кенг матнли изохларни, жадвал маълумотларини ва мултимедияли электрон атласлар - анимация, видео ва овозли хабарларни уз ичига олади [2].
Электрон атлас яратиш тартибини куриб чикамиз. Электрон атлас яратиш учун куйидаги 3 хил усулдан бирини куллашимиз мумкин:
A) Шахсий компютердаги маълумотлар базаси асосида;
Б) Интернет тармокларидаги маълумотлар базаларидан фойдаланган холда;
B) Аралаш, шахсий компютер ва интернет маълумотларидан биргаликда фойдаланган холда.
Х,озирги мисолимизда биз шахсий компютер базасида, ундаги маълумотлар асосида электрон атлас яратишни мисол ёрдамида тулик куриб чикамиз.
1. Шахсий компютер иш столида "Машк" (ном ихтиёрий) деб номланган янги папка очамиз.
2. Папкага ихтиёрий .jpg форматдаги карта тасвирини кушамиз ва унга ном берамиз. Биз мисолда Хоразм вилоятининг .jpg форматдаги карта схемасидан фойдаланамиз ва уни "карта" деб номлаймиз (1-расм).
1 !»»« Gurlan ■И Ko'shko'pir 1 Shovot Tuproqqara Urganch Xlva Xonka Yangiariq Yanglbozor
1-расм. Хоразм вилояти карта схемаси
3. "Тасвир картаси" мавзусида урганилгани каби, Хоразм вилоятининг .jpg форматдаги карта схемасини тасвир картасига айлантирамиз. Бунинг учун карта схемани https://www.image-map.net/ интернет манзилидаги "Free online image map generator" дастурига юклаймиз ва вилоят туманларининг координаталарини аниклаймиз ва улардан нусха олиб, компютерда саклаймиз.
4. Х,ар бир туманнинг узига хос хусусиятлари ёки энг машхур объектларининг .jpg форматдаги расмини оламиз, уларга ном бериб (масалан: shovot) ва иш столидаги "Машк" папкасида склаймиз. Бу тасвирлар Хоразм вилояти тасвир картасига максадли хавола сифатида кушиш учун кулланилади. Яъни фойдаланувчилар бирор туманнинг координаталар туплами билан белгиланган худудини босганларида хаволада белгиланган манзил - шу туманнинг энг машхур объектларининг .jpg форматдаги расмига йуналтирилади.
5. Барча туманлар машхур объектлари .jpg форматдаги расмининг хар бирига алохида html хужжат тайёрлаймиз ва расм номи билан бир хил номда, (масалан: shovot) "Машк" папкасида, htm форматда саклаймиз:
<HTML>
<HEAD></HEAD>
<BODY>
<H2>Шовот тумани</H2>
<img src-'shovot.jpg" width-'90%" height-'90%">
</BODY> </HTML>
6. Юкорида image map generator ёрдамида яратилган ва "карта" деб номланган тасвир картаси асосида html хужжат тайёрлаймиз ва бу хужжат х,ам тасвир билан бир хилда "карта" деб номланади: <HTML>
<HEAD></HEAD> <BODY>
<h2 style="text-align: center"> Карта MapInfo </H2> <CENTER>
<A>
<IMG SRC=мкарта.jpgм USEMAP="#ImageMap" width="100%" height="100%">
</A>
</CENTER>
<MAP NAME = "ImageMap">
<AREA SHAPE="polygon" COORDS= "..." HREF = "shovot.htm" ALT = "Шоват тумани" target="3"> </MAP> </BODY> </HTML> Бу ерда:
А) <IMG SRC="карта.jpg" USEMAP="#ImageMap" width="100%" height="100%"> кодида:
- SRC="карта.jpg" - тасвир картаси номи;
width="100%" height="100%" тасвир картасининг браузер томонидан тасвирланиши учун урнатилган улчамлар булиб, агар улчамлар нотуFри киритилса ва тасвир картаси уз шаклидан фарк килса босиладиган майдонлар урни узгариб кетиши мумкин;
Б) <AREA SHAPE="polygon" COORDS= "..." HREF = "shovot.htm" ALT = "Шоват тумани" target="3"> кодида:
- SHAPE="polygon" тасвир картасидаги босиладиган майдон шаклининг тури;
- COORDS= "..." тасвир картасидаги босиладиган майдон координаталари;
- HREF = "shovot.htm" - тасвир картасига максадли хавола манзили (номи);
- ALT = "Шовот тумани" - кандайдир хатоликлар сабабли максадли хавола акс этмаганда намойиш килинадиган мукобил матн;
- target="3" - максадли хавола килинган хужжатнинг кайси фреймда очилишини курсатади.
Шуни алохида таъкидлаш керакки <AREA SHAPE="polygon" COORDS= "..." HREF = "shovot.htm" ALT = "Шовоттумани" target="3"> коди:
- хар бир туман учун алохдда киритилади;
- COORDS атрибутига тасвир картасидаги шу туман координаталари;
HREF атрибутига "Машк" папкасидаги шу туманнинг машхур объекти расмига тузилган ва у билан бир хил номда, htm форматда сакланган хужжат номи;
- ALT атрибутига эса HREF атрибутига хавола килинган туман номини акс эттирувчи мукобил матн;
- target киймати барча туманлар учун узгармасдан сакланади. Мисолда бу веб сахифани 3-фреймида акс эттирилиши курсатилган.
7. Атлас мундарижасини тузамиз. Мундарижага 2 та карта кушамиз: А) "Машк" папкасида сакланган, "карта" деб номланган тасвир картаси,
ва шу асосида html хужжат тайёрланган Хоразм вилояти маъмурий картаси;
Б) Хоразм вилояти Google картаси. Бунинг учун Google Map дастурига шу номдаги карта юклаймиз ва мундарижа номли куйидагича html хужжат яратамиз:
<HTML> <BODY>
<H3> Мундарижа </H3> <UL>
<LI> <a Ь^="карта.МтГ target="2"> Хоразм вилояти маъмурий картаси<^>
<LI> <a
href="https://www.google.com/maps/d/embed?mid=1UT4EaWui0qaA93fQnTzsfe isQEMr5VE&usp=sharing" height="480" width="600" target="2"> Хоразм вилояти Google картаси </a> </UL> </BODY> </HTML>
"Google my maps" дастурига кириб Хоразм вилояти картасидан фойдаланамиз
8. Электрон атласнинг яна бир мухим элементи фрейм яратамиз ва шу оркали карталарни веб сахифанинг кайси кисмида тасвирлашни белгилаймиз. Бунинг учун куйидагича html хужжат яратилади ва "фрейм" номи билан "Машк" папкасида сакланади:
<frameset cols="20%,*,30%"> <frame src="Мундарижа.html" name="1"> <frame src="карта.html" name="2"> <frame src="shovot.HTM" name ="3"> </frameset>
Бу хужжат оркали яратилган фрейм куйидаги хусусиятларга эга:
- веб сахифа уч устундан иборат уч кисмга булинган;
- веб сахифанинг 1- кисмига 20 фоиз жой ажратилган ва унда мундарижа тасвирланиши белгиланган;
- 2 - кисмига 50 жой ажратилган, унда Хоразм вилоятининг маъмурий картаси ва Google картаси киритилган;
- 3 - кисмига 30 фоизи ажратилган ва унда кайнок майдонга боFланадиган янги сахифада акс этувчи тасвир курсатилиши белгиланган.
"Машк" папкасидаги "фрейм" номи билан сакланган html хужжат босилганда мундарижа, тасвир картаси ва Шовот тумани узига хос жойи куринишида тасвир пайдо булади (1-расм).
1-расм. Учта устунли фреймдан иборат электрон атлас
Биринчи фрейм - мундарижада Хоразм вилоятининг Google картаси босилса 2-фреймда вилоят гугл картада тасвирланади, Хоразм вилоятининг маъмурий картаси - тасвир картасида кайси туманга босилса шу туман кайнок майдонига боFланган тасвир акс этади.
Битта веб сахифада устун ва каторлар иштирокида фрейм яратиш учун <frameset> тегида бир вактнинг узида rows ва cols атрибутларидан фойдаланиш лозим. Бундай фрейм учун rows атрибути билан <frameset> теги ва унинг таркибида cols атрибути билан бошка алохида <frameset> теги жойлаштирилади, ёки аксинча. Веб сахифани битта устун ва иккита катордан иборат учталик фреймга буламиз ва юкоридаги атласни тасвирлаймиз, бунинг учун "фрейм" номи билан сакланган html хужжатни куйидагича узгартирамиз:
<frameset cols="40%,60%">
<frame src=мМундарижа.htmlм name="1">
<frameset rows ="50%,50%">
<frame src-'карта.МтГ name="2">
<frame src="shovot.HTM" name ="3"> </frameset>
</frameset>
Бу хужжат оркали яратилган фрейм куйидаги хусусиятларга эга:
- веб сахифа битта устун ва иккита катордан иборат уч кисмга булинган;
- веб сахифанинг 1- кисми устундан иборат булиб, унга 40 фоиз жой ажратилган ва унда мундарижа тасвирланиши белгиланган;
- 2 - кисмдги устунга 60 фоиз жой ажратилган ва у тенг иккита каторга ажратилган.
- 2 - кисм юкори устунга Хоразм вилоятининг маъмурий картаси ва Google картаси киритилган;
- 2 - кисм пастки устунга, кайнок майдонга боFланадиган янги сахифада акс этувчи тасвир курсатилиши белгиланган (2-расм).
2-расм. Битта устун ва иккита катордан иборат учталик фрейм
Хулоса:
1. Барча тасвир ва хужжатлар 1-папкада сакланиши зарур.
2. Барча браузерлар кирил алифбосини т^ри тасвирлай олмаслиги сабабли лотин алифбоси харфларидан фойдаланган маъкул.
3. Босиладиган майдон ишга тушганда юкланадиган .jpg форматдаги расм, шу расм учун яратилган htm хужжат, ва html хужжатда туман координаталаридан кейинги href = "..." атрибутидаги киймат бир хил булиши лозим.
Использованные источники:
[1] R.E. Roth, Interacting with Maps: The Science and Practice of Cartographic Interaction, University Park: PhD Dissertation, 2011. pp.146-147 (226)
[2] Ian Muehlenhaus, Web Cartography Map Design for Interactive and Mobile Devices. New York. Taylor & Francis Group, 2014. p. 165 (254)
[3] https://htmlbook.ru/html/img/usemap