ЕАЭО ЕҢБЕК БОСТАНДЫҒЫ ҚАҒИДАТЫН САҚТАУҒА КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ КЕПІЛДІКТЕРДІҢ ҚҰҚЫҚ ҚОЛДАНУ ПРАКТИКАСЫНЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОЖ 342.734

ЕАЭО ЕЦБЕК БОСТАНДЫГЫ ЦАГИДАТЫН САЦТАУГА КОНСТИТУЦИЯЛЬЩ КЕП1ЛД1КТЕРДЩ к;¥К;ЬЩ КОЛДАНУ ПРАКТИКАСЫНЫЦ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1

Мереке Конысханкызы Ж^р^нова

«М.С. Нарикбаев атындагы КАЗГЮУ Университетi» АК Кущыщ жогаргы шектебШц докторанты, Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институтынъщ конституциялыщ, эюшштк зацнама жэне мемлекеттiк басщару бвлiмiнiц гылыши щызметкерi, щущыщ магистрi; Казащстан Республикасы, Нур-Султан щ.; e-mail: zhurunova.m@zqai.kz

Аннотация. Бул гылыши шащалада ецбек бостандыгы щагидатът ЕАЭО ецбек куш1нщ ерюн щозгалысына щатысты азашаттардыц конституциялыщ кетлдтн щущыщ щолдану практикасында устанудыц шYшкiндiгi сипатталган. Автор осы щагиданы бузу орын ала-тын жагдайларды сипаттай отырып, оныц халыщаралыщ щужаттаршен жэне улттыщ зацнашаныц децгешнде реттелут жет1лд1руд1ц жолдарын кврсетед1.

Ецбек бостандыгы щагидаты конституциялыщ жэне ецбек щущыгыныц нег1зг1 щагидат-тарыныц бгрг реттде оныц шацыздылыгы талданды, ол адашныц взШц ецбек щызшетт ерк1н басщаруга, кэст турт, щызшет саласын тацдауга шYшкiндiк беретш атап вт1лд1. Сонышен бiрге, щущыщ щолдану практикасын талдау квп жагдайларда жушыс берушыердщ ецбек бостандыгын шектеу жэне ецбек зацнашасын бузуышен байланысты-деген щоры-тынды жасауга шYшкiндiк бередi.

Fылыши шащаланыц шащсаты: ЕАЭО ецбек бостандыгы щагидатын сащтауга конституциялыщ кетлдттерШц щущыщ щолдану практикасыныц кейбiр шэселелерте салыстыр-шалы талдау жасау арщылы жалдашалы жушыскерлердщ щущыщтарын щоргау бойынша С тужырышдашалар дайындау. Н

Ецбек бостандыгы щагидатыныц халыщаралыщ жэне улттыщ щущыщ тургысынан ай- ^ тарлыщтай ыщпалы бар. Осы щагидатты зерделеу, щущыщ теориясы, азашаттыщ жэне С ецбек зацнашасы тургысынан оныц тшшдтгшц сащталуын арттыру бойынша усыны- > стар эзiрлеу щазiргi зашангы зац гылышы, соттардагы, оныц штде ЕАЭО зац шыгарушы- р лар шен тэжiрибешен айналысатын зацгерлер Yшiн шацыздылыгын арттыратын гылыши А жацылыгы реттде щарастырылады. °

Ецбек бостандыгы щагидаты щазiргi зашангы элешдт децгейде ецбек щущыгыныц негiзiн о щалаушы зацды щагидаттардыц бiрi болып табылады. Адаш щущыщтарыныц жалпыга бiр- р дей декларациясыныц 23-бабыныц 1-таршагына сэйкес: «Эрбiр адашныц ецбек етуге, жу- Ь шысты ертн тацдауга, эды жэне щолайлы ецбек жагдайларына жэне жушыссыздыщтан р щоргалуга щущыгы бар» делтген, дегеншен, бул ереже тэжiрибеде эрдайыш сащталшайды, > соныц негiзiнде адашдардыц шэжбYрлi ецбекке ушырауыныц салдары туындайды. Сон- Р дыщтан да бул тащырыптыц гылыши жагынан взектшгт арттырады. В

TyrnHdi свздер: ецбек бостандыгы щагидаты; конституциялыщ кетлдщ ецбек бостан- О дыгын шектеу; шэжбYрлi ецбекке тиыш салу; ЕАЭО келшш-шарты.

Н А

Р №

UJ 7

о 2

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОПРИМЕНИТЕЛЬНОЙ ПРАКТИКИ КОНСТИТУЦИОННЫХ ГАРАНТИЙ СОБЛЮДЕНИЯ ПРИНЦИПА СВОБОДЫ ТРУДА В ЕАЭС

Журунова Мереке Конысхановна

Докторант Высшей школы права АО «Университета КАЗГЮУ им. М.С. Нарикбаева, научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, магистр права; Республика Казахстан, г. Нур-Султан; e-mail: zhurunova.m@zqai.kz

Аннотация. В данной научной статье описана возможность применения принципа свободы труда в правоприменительной практике конституционных гарантий граждан относительно свободного движения трудовой силы ЕАЭС. Автор, описывая обстоятельства, при которых происходит нарушение данного принципа, указывает пути совершенствования его регулирования международными документами и на уровне национального законодательства.

Анализировался принцип свободы труда как один из основных принципов конституционного и трудового права, подчеркивалось его значение, позволяющее человеку свободно распоряжаться своей трудоспособностью, выбирать вид профессии, сферу деятельности. Вместе с тем анализ правоприменительной практики позволяет сделать вывод о том, что в большинстве случаев ограничение свободы труда связано с нарушением работодателями трудового законодательства.

Цель научной статьи: разработка концептуальных выводов по защите прав наемных работников путем сравнительного анализа некоторых вопросов применения в практике правоприменения конституционных гарантий соблюдения принципа свободы труда в ЕАЭС.

™ Принцип свободы труда имеет значительное влияние с точки зрения международного 8 и национального права. Изучение данного принципа, выработка предложений по повыше-R нию сохранности его эффективности с позиций теории права, гражданского и трудового

00 законодательства рассматриваются как научная новизна, повышающая его значимость ^ для современной юридической науки, законодателей и юристов, занимающихся практикой ^ в гражданских и арбитражных судах, в том числе в ЕАЭС.

§■ Принцип свободы труда является одним из основополагающих правовых принципов тру-g дового права на современном мировом уровне. В соответствии с пунктом 1 статьи 23 § Всеобщей декларации прав человека говорится: «каждый человек имеет право на труд,

1 свободный выбор работы, справедливые и благоприятные условия труда и защиту от безо работицы», однако данное положение не всегда соблюдается на практике, на основании ° чего возникают последствия принудительного труда людей. Поэтому это повышает актуальность темы с научной стороны.

Ключевые слова: принцип свободы труда; конституционные гарантии; ограничение g свободы труда; запрет принудительного труда; договор ЕАЭС.

-О

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

■

ь

X

■ ■

X

ь

ш

СП

SOME ISSUES OF LAW ENFORCEMENT PRACTICE OF CONSTITUTIONAL GUARANTEES OF COMPLIANCE WITH THE PRINCIPLE OF FREEDOM OF LABOR IN THE EAEU

Zhurunova Mereke Konyshanovna

Doctoral student of the Higher School of Law of JSC «M.S. Narikbayev KAZGUU University, researcher of the Department of Constitutional, Administrative Legislation and Public Administration of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Master of Law; Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: zhurunova.m@zqai.kz

Abstract. This scientific article describes the possibility of applying the principle offreedom of labor in the law enforcement practice of constitutional guarantees of citizens regarding the free movement of the labor force of the EAEU. The author, describing the circumstances under which this principle is violated, indicates ways to improve its regulation by international documents and at the level of national legislation.

The principle offreedom of labor was analyzed as one of the basic principles of constitutional and labor law, its importance was emphasized, allowing a person to freely dispose of his ability to work, choose the type of profession, field of activity. At the same time, the analysis of law enforcement practice allows us to conclude that in most cases the restriction of labor freedom is associated with violations of labor laws by employers.

The purpose of the scientific article: the development of conceptual conclusions on the protection of the rights of employees through a comparative analysis of some issues of application in the practice of law enforcement of constitutional guarantees of compliance with the principle of freedom of labor in the EAEU.

The principle of freedom of labor has a significant impact in terms of international and national law. The study of this principle, the development ofproposals to improve the safety of its effectiveness from the standpoint of the theory of law, civil and labor legislation are considered as a scientific novelty that increases its importance for modern legal science, legislators and lawyers > practicing in civil and arbitration courts, including in the EAEU. q

The principle of freedom of labor is one of the fundamental legal principles of labor law at К the modern world level. According to article 23, paragraph 1, of the Universal Declaration of н Human Rights, "everyone has the right to work, free choice of employment, just and favorable q conditions of work and protection from unemployment", but this provision is not always observed У in practice, on the basis of which there are consequences forced labor ofpeople. Therefore, this 5 increases the relevance of the topic from the scientific side. К

Keywords: principle of labor freedom; constitutional guarantees; restriction of freedom of ° labor; prohibition of forced labor, EAEU treaty. ДА

m Ь

DOI: 10.52026/2788-5291 2022 70 3 235 q

— — — — ro

К1р1спе ньщ езшщ жэне оньщ отбасыньщ лайыкты Р

Ецбек бостандыгы кагидаты конститу- eMip CYpyiH камтамасыз ететш жэне кажет >

циялык кагидат ретшде элемдш децгейде болган кезде баска да элеуметпк камсы- О

ецбек к¥кыгыньщ непзш калаушылардыц здандыру к¥Ралдарымен толыктырылатын

бiрi болып кала береди Адам к¥кыктарыныц эдш жэне канагаттанарльщ сыйакы алуга

жалпыга бiрдей декларациясыныц (будан к¥кылы». А^ЖД 23-бабыныц 4-тармагына р

эрi - АКЖД) 23-бабыныц 2-тармагына сэй- сэйкес: «Эрбiр адам ез мYДделерiн коргау |

кес: «Эрбiр адам кандай да бiр кематуаз, Yшiн кэсшпк одактар к¥Руга жэне кэсшпк

тец ецбеп Yшiн бiрдей акы алуга кркылы». одактарга юруге кркылы»1.

А^ЖД-ныц 23-бабыныц 3-тармагына сэй- Ецбек бостандыгына жумыскерлердщ

кес: «Ж^мыс ютеп жYрген эрбiр адам адам- непзп элеуметпк к¥кьщтары туралы Еуро-

1 Адам цщыцтарыныц жалпыга бiрдей декларациясы Декларация Бiрiккен ¥лттар ¥йымы Бас Ассамблеясыныц резо-

люциясымен 1948 жылзы 10 желтоцсанда № 217 А (III) цабылданган//URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/04800000001

(жYгiнген кун: 26.07.2022 ж.).

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

палык хартия сиякты мацызды халыкаралык нормативтш-кукыктык акт кепiлдiк береди Бул кужаттыц 4-бабына сэйкес: «Эр адам эр мамандыктагы ецбект реттейтш ережелер-ге сэйкес ез мамандыгы бойынша тацдауга жэне жумыс ютеуге еркш»2.

Бул ережелер Халыкаралык ецбек уй-ымыныц (будан эр1 - ХЕ¥) «Ецбек сала-сындагы непзп принциптер мен кукыктар туралы» декларациясында3, сондай-ак Еу-разиялык экономикалык одактыц (будан эрг - ЕАЭО) мYше мемлекеттердш Кон-ституциясында жэне ецбек кодексшде карастырылады.

Жумыс кYшiнiц еркiн козгалысы тауар-лар, кызметтер мен капиталдар сиякты Армения Республикасы, Беларусь Республика-сы, ^азакстан Республикасы, Кыргызстан Республикасы мен Ресей Федерациясын бiрiктiретiн ЕАЭО iргелi негiздерiнiц бiрi болып табылады.

Ецбек бостандыгы кагидаты-жумыс кYшiнiц еркiн козгалысы бул мYше мем-лекеттер арасында калыптаскан шетелдiк азаматтыц немесе бiр мYше мемлекеттiц аумагында туракты туратын шетелдiк азаматтыц не азаматтыгы жок адамныц мем-лекеттiк органдар тарапынан кандай да бiр руксат алмай жумыска орналасу максатын-да кез-келген баска мYше мемлекетке кешу мYмкiндiгiн бiлдiретiн адамгершiлiк пен кукыктыктыц басшылык идеясы, сондай-ак баска мYше мемлекеттен жалдаушылардыц (жумыс берушшердш) мемлекеттiк орган-дар тарапынан кандай да бiр лицензиялар немесе руксаттар алмай, осындай жеке тулганы ецбек немесе азаматтык-кукыктык шарт бойынша жумыска тарту мYмкiндiгiн карастырады.

Бул кагидат, жеке тулганыц туракты туратын елше оралуы немесе ецбек кызметiн жалгастыру Yшiн мYше мемлекетте еркiн ецбек кызметш аткаруына катысты зацды мYмкiндiгiн бiлдiредi.

Материалдар мен эдктер

ЕАЭО ецбек бостандыгы кагидатын уста-нудыц конституциялык кепiлдiгiн кукык

колдану практикасында жYзеге асыруыныц кейбiр мэселелерiн карастыру барысында гылыми танымныц келесi эдютерш: тари-хи-кукыктык, формальды-кукыктык, тал-дау жэне синтез эдютерш колдана отырып, кешендi зерттеу жYргiзiлдi. Сонымен бiрге, Адам кукыктарыныц жалпыга бiрдей декла-рациясыныц адам кукыктарын коргау сала-сы бойынша нормалары, ХЕ¥ конвенция-лары, халыкаралык эдет-гурыптар, ЕАЭО органдарыныц актiлерi зерттелдi.

Талкылау жэне онын нэтижелер1

ЕАЭО мYше мемлекеттердiц ецбек кукыгыныц кагидаттары улттык кукыктык тэртште жэне ец алдымен, Конституция ере-желерi мен ецбек кодексiнiц нормаларында калыптасады. Бул принциптердiц кепшiлiгi ЕАЭО мYше мемлекеттерi бойынша сэйкес келгешмен, белгiлi бiр ецбек-кукыктык идеяларды тужырымдау, мазмуны жэне шогырландыру тэсiлдерi бойынша айыр-машылыктар бар.

Салыстырылып отырган ЕАЭО мYше бес мемлекеттщ колданыстагы Конституция-сына толыгырак токталып, оларда баянды етiлген ецбек кукыгыныц конституциялык кепшдштер карастыратын бастауларында кагидаттык айырмашылыктар неден керiнiс табатынын аныктап, содан кейiн олардыц ецбек кодексшде каншалыкты толык тужы-рымдалганын багалайтын боламыз.

Ресей Федерациясы Конституциясыныц 37-бабында: «Эрюмшц ецбек ету кабiлетiн еркiн баскаруга, кызмет тYрi мен маман-дыгын тацдауга кукыгы бар»-делшген. Осы баптыц 2-белшнде кауiпсiздiк пен гигиена талаптарыныц сакталуы талап етiледi4.

Армения Республикасы Конституция-сыныц 57-бабыныц 1-белтнде: «Эрюмшц еркiн ецбектi тацдау кукыгы туралы» атыла-ды5.

Аталган нормага уксас норма ^азакстан Республикасы Конституциясыныц 24-ба-быныц 1-белiгiнде карастырылып еткен, нактырак токталатын болсак, бул бапта: «Эр-кiмнiц ецбек ету бостандыгы мен кызметш, кэабш еркiн тацдау кукыгы бар»-делшген6.

2 Европейская Социальная Хартия (пересмотренная) Страсбург, 3 мая 1996 года//иЕЬ: https://www.coe.int/ru/web/ moscow/evropejskaa-social-naa-hartia (жYгiнген кун: 26.07.2022 ж.).

3 Декларация МОТ об основополагающих принципах и правах в сфере труда и механизм ее реализации. Принята Генеральной конференцией Международной организации труда на ее 86-й сессии, Женева, 18 июня 1998 года// иЯЪ.ЪЫр.^:// www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/ilo_principles.shtml (жYгiнген кун: 26.07.2022 ж.).

х

ь

4 Конституция Рoссийской Фeдерации//URL: http://www.constitution.ru/index.htm (жYгiнген кун: 26.07.2022 ж.).

5 Конституция Республики Армения. Принята 06.12.2015//Ш.https://www.president.am/ru/constitution-2015/ (жYгiнген кун: 26.07.2022 ж.).

6 Цазацстан Республикасыныц Конституциям Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалыцреферендумда ца-

Кыргызстан Республикасы Конститу-циясыныц 42 бабыныц 1-бeлiгiнде бул кукыктык кепiлдiктердi карастыру Yш нор-мамен бiрiктiрiлiп жазылган: бiрiншiден, «Эрюмшц ецбек бостандыгына жэне ецбек-ке кабшеттшгше толыктай билiк ете алады, мамандыгы мен кэсiбiн еркiн тацдау mym-кiндiгi карастырылады», екiншiден, «^а-уiпсiздiк пен гигиена талаптары сакталган жумыс орнында ецбек ету кукыгы» кукыгы, Yшiншiден, «Зацда белгiленген ец теменп кYнкeрiс децгейiнен темен емес ецбекакы алуга кукыгы бар»7.

Жогарыда аталган терт Конституциядан Беларусь Республикасыныц Конституциясы бiршама ерекшеленедi. Атап ететш болсак, Беларусь Республикасыныц Конституциясы-ныц 41 бабыныц нормасына сэйкес: «Беларусь Республикасыныц азаматтарына ецбек ету кукыгы, ягни езге ЕАЭО мYше мемле-кеттершдеп сиякты, бiрак кэсiби бiлiктiлiгi, кабшеттер^ бiлiмi, кэсiби дайындыгы жэне когамдык кажеттiлiктерi ескерiле отырып, мамандыгын, кэсiбi мен жумыс тYрiн тацдау еркшдш, сондай-ак кауiпсiз ецбек жагдай-ларында ецбек етуiне кепiлдiктерi» карасты-рылган.

Сонымен бiрге, мемлекет халыкты то-лык жумыспен камту Yшiн жагдай жасай-ды. Адам eзiне байланысты емес себептер бойынша жумыспен камтылмаган жагдай-да оган жаца мамандыктарды окытуга жэне когамдык кажеттiлiктердi ескере отырып, бшктшгш арттыруга, сондай-ак зацга сэйкес жумыссыздык бойынша жэрдемакыга кепiлдiк берiледi-делiнген8.

С.В. Мазуренконыц зерттеушде ецбек бостандыгы, жалпы алганда, халыкаралык ак-тiлерде, сондай-ак Ресей Федерациясыныц Конституциясынан орын алганымен, зацды угым емес-деп накты айтылган [1, 65 б.].

Бул тужырымдамамен келюу керек, ейт-кенi бул принцип, ец алдымен, декларативтi болып табылады, дегенмен декларативтiлiк бYкiл халыкаралык зацдарга тэн. Жалпы ецбек кукыгы мен ецбек бостандыгына кукык бiрдей болмаса да, жакын угымдар санала-ды. Керiсiнше, екiншiсi бiрiншiсiне косы-лады. Бул тургыда осы принципа колдану

мYмкiндiгi оныц белгiлi бiр кукыктык ка-тегорияга теориялык тургыдан караганда эрдайым сакталмайтын бiрак, элдекайда мацызды екенiн атап еткен жен.

М.Х. Хасенов атап еткендей, ецбек бостандыгына кукык адамныц жэне азаматтыц eмiр CYPУ кукыгын бiлдiредi. Эркiмнiц ецбек кызметiн зацмен тыйым салынбаган кез келген нысанда жYзеге асыруга кукыгы бар, демек, ецбек кукыгы. Бул ретте мемлекет ецбек саласындагы элеуметтiк функцияны орындаудан шеттетiлмейдi, оган ецбек бостандыгы туралы конституциялык норманы iске асыру Yшiн жан-жакты жагдайлар жа-сау мшдет жYктеледi [2, 143 б.].

Бостандык сeзi тура аныктамасында ке-лесi магыналарды бiлдiредi: «1. философия-да: табигат пен когамныц даму зацдылыкта-рын тYсiну негiзiнде эрюмшц ез еркiнiц субъектiсi ретiнде кершу мYмкiндiгi. 2. ^ан-дай да бiр таптыц, бYкiл когамныц немесе оныц мYшелерiнiц когамдык-саяси eмiрi мен кызметш байланыстыратын шектеулер мен шектеулердш болмауы. 3. Жалпы, кан-дай да бiр шектеулердiц, бiр нэрседе шектеулердш болмауы. 4. туткындалмаган адамныц жагдайы» [3, 728 б.].

Жогарыда келиртген аныктамаларга CYЙене отырып, ецбек бостандыгына - бул жумысты адамныц еркiне ешкандай шек-теусiз орындауы немесе жумысты мYлдем орындамауы жатады-деп пайымдаймыз.

Сонымен, ецбек бостандыгы - бул ецбек кукыгыныц негiзгi принциптерiнiц бiрi, ол адамныц eзiнiц ецбек кабшетш еркiн баска-руга, кэсiп тYрiн, кызмет саласын тацдауга мYмкiндiк береди

ЕАЭО келiсiм шартыныц 97 бабына сэйкес, мYше мемлекеттердiц азаматарына бул кагидат бойынша, бес мемлекеттш азамат-тарына ецбек жэне азаматтык-кукыктык шарт бойынша жумыс ютеуге жол берiледi. Сонымен бiрге, ЕАЭО азаматтары eздерi калаган шыгармашылык багытта, гылым, енер, эдеби, когамдык, кэсшкерлш кызмет-термен де айналысуына мYмкiндiк берiледi9.

Жалдамалы ецбектiц талаптарына сэйкес, жумыскер ецбек шартыныц мазмунында керсетшген талаптарга сэйкес, eзiне тиесш

былданды. //URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000 (жyгiнген kyh: 26.07.2022 ж.).

7 Конституция Кыргызской Республики. Принята Принята референдумом (всенародным голосованием) 11 апреля 2021 года. (Введена в действие Законом Кыргызской Республики от 5 мая 2021 года). //URL: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ ru-ru/112213?cl=ru-ru (жYгiнген kyh: 26.07.2022 ж.).

8 Конституция Республики Беларусь от 15 марта 1994 года № 2875-XII (с изменениями и дополнениями по состоянию на 04.03.2022 г.)// URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30404260&doc_id2=30404260#activate_doc=2&pos=2_5;-103.04545593261719&pos2=0;0 (жу.глнген kyh: 26.07.2022 ж.).

9 Еуразиялыц экономикалъщ одац туралы шартты ратификациялау туралы Цазацстан Республикасыныц Зацы 2014 жылгы 14 цазандагы № 240-VЦРЗ.// URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000240 (жугтген кун: 26.07.2022 ж.).

q

х

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

CL

< Z

CL

О в X

о

m О

СП <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

X

ь

жумысты гана жYзеге асырады, ал жумыс берушшш ез тарапынан косымша акы теле-мей, езара келiсiм немесе зацнамада кез-делген талаптардан баска жагдайларда, ко-сымша жумыстарды орындауын талап етуге кукыгы жок, себебi ол ецбек бостандыгы кагидасыныц бузылуына экеледь Жумыскер iшкi ецбек тэртiбi ережелерше жэне жумыс берушiнiц екiмдерiне багынып, белгiлi бiр ецбек функциясын орындауга мiндеттенедi, ал жумыс берушi кажетп ецбек жагдай-ларын камтамасыз ете отырып, жалакыны уактылы жэне толык мелшерде телеуге мш-деттi [4, 79 б.].

Жумыс берушi ецбек каушаздш мен ец-бектi коргау талаптары сакталган жумыс орнын камтамасыз ете отырып, жумыска кажеттi шиюзат енiмдерi мен езге де мате-риалдарды камтамасыз ету, баска да ецбек шарты, ужымдык шарттарда керсетiлген тшсп ецбек жагдайларын жасауга мiндеттi. Жумыскерлерге ецбек функциясын тиiмдi орындауларына мYмкiндiк беруi тиiс.

Жалпы ецбек бостандыгы, ретшде жумыскерлерге мынадай мYмкiндiктер карасты-рылады:

- жумыс орнындагы кэсiби бiлiктiлiктерiн арттыру мен оны жYзеге асыру;

- жумыс уакыты мен орындалатын жумы-сыныц нормасына сэйкес, оны тиiмдi пай-далану, жумыстыц енiмдiлiгiн арттыратын жэне кажеттi каушаз ендiрiс куралдарымен жабдыкталган жумыс орнымен камтамасыз етiлуi;

- тыныгу уакыттарын пайдалану, ынта-ландыру мен етемакы телемдерi камтылган жалакысыныц болуы;

- ецбек ужымныц кукыктары бiрдей камтылган мYшесi, ужымдык келiссездер жYргiзу мен ужымдык шарттар жасау, мYм-кiндiктерi бар жэне т. б. Ягни кызмет ету са-ласындагы мYмкiндiктердi iске асыру - бул ецбек бостандыгы. Осылайша, ецбек бостандыгы жумыскерлерге ецбек шарты бойынша жэне зацга сэйкес ецбек кызметiн еркш жY-зеге асыру Yшiн бершген мYмкiндiктердiц жиынтыгы ретшде карастырылады.

Сот тэжiрибесiне токталатын болсак,

ЕАЭС сотында каралган ецбек катынастары туралы ютер ете аз. ЕАЭО Сотыныц ресми сайтында карастырылган жэне ендiрiстегi сот iстерi - 5 сот ютершен гана турады10.

Соныц iшiнде ецбек бостандыгы кагида-тын устану бойынша, Еуразиялык экономи-калык комиссия (будан api - ЕЭК) Еуразиялык экономикалык одак сотына (будан api - Сот) 2014 жылгы 29 мамырдагы Еурази-ялык экономикалык одак туралы шарттыц (будан api - Шарт) ережелерш тYсiндiру туралы епшшпен жYгiндi. ЕЭК Шарттыц 1 -бабында ЕАЭО шецберiнде жумыс ^шшш еркiн козгалысы кагидаты бектлгенш кер-сетедi.

Сонымен бiрге, Шарттыц 97-бабыныц 2-тармагына сэйкес, мYше мемлекеттер улт-тык кауiпсiздiктi (оныц шшде экономика-ныц стратегиялык мацызы бар салаларын-да) жэне когамдык каушаздшт камтамасыз ету максатында жэне мYше мемлекеттер дiц зацнамасында белгiленген шектеулердi коспаганда, улттык ецбек нарыгын коргау максатында ездершш зацнамасында бел-гiленген шектеулердi белгiлемейдi жэне колданбайтына туралы айтылган. Сонымен, Ресей Федерациясыныц кэсiптiк спорт клуб-тарында ецбек кызметiн жYзеге асыру кезш-де Армения Республикасыныц кэсiпкой спортшылары - азаматтары кукыктарыныц бузылуы туралы етiнiштi карап консуль-тациялык корытынды беру туралы етЫш тYCкен11.

Сонымен бiрге, Ресей Федерациясында зацнамада, сондай-ак Спорт министрлшшц зац актiлерiнде кезделген косымша талаптар Шарттыц 2-бабыныц 97-тармагына сэйкес, улттык ецбек нарыгын коргау максатында белгшенетш жэне колданылатын шектеулер болып табылмайды жэне кэсiби спортшы-ларды дайындау Yшiн койылатын талаптар ретiнде карастырылады.

Шарттыц 2 - бабына сэйкес, «Ортак (бiрыцFай) нарык» - Одак шецбершде тау-арлардыц, керсетiлетiн кызметтердш, ка-питалдыц жэне жумыс ^шшш козFалыс еркiндiгi камтамасыз етiлетiн экономикалык катынастар жиынтыFы.

10 Суд ЕАЭС - Судебные дела// URL: https://courteurasian.org/court_cases/eaeu/?arrFilterjff%5BN^E%5D=%D1%82%D1%80% Dl%83%D0%B4&arrFilter_p/%5BAPPLICANT_DEFENDANT_SEARCH%5D=&arrFilter_pi%5BCASE_NUMBER%5D=&arrFilter_ pf%5BDA TE_LAST_UPDA TE%5D%5BLEFT%5D=&arrFilter_pf%5BDATE_LAST_UPDATE%5D%5BRIGHT%5D=&arrFilter_ pf%5BKEYWORDS%5D=&arrFilter_pf%5BSPHERE%5D=&arrFilter_pf%5BCASE_CATEGORY%5D=&arrFilter_pf%o5BCASE_ STATUS%5D=&setfilter=&setfilter=Y (жугтген кун: 03.08.2022 ж.).

11 Консультативное заключение Суда Евразийского экономического суда от 7 декабря 2018 г.// URL: file:///C:/Users/ konst202/Downloads/2.%20%D0%95%D0%AD%D0%9A%20(%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D 0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B)%20-%20%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82 %D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B5%20%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D1%8E% D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%2007.12.18.pdf (жугтген кун: 03.08.2022 ж.).

Шарттыц 4-бабында Одактыц Heri3ri мак-саттарыныц 6ipi ретшде Одак шецбершде та-уарлардыц, керсетшетш кызметтердщ, капи-талдыц жэне ецбек ресурстарыныц бiрыцFай нарыгын калыптастыруFа ¥мтылуFа бектл-ген. Шарттыц 28-бабыныц 1 жэне 2-тар-мактарында Одак Шарттыц ережелерше сэйкес iшкi нарыктыц жумыс iстеуiн камта-масыз ету женшде шаралар кабылдайды деп айкындалFан.

Нэтижесшде, Соттыц Yлкен алкасы Одак кукы^ында керсетiлген шарттар сакталFан кезде кэаби спортшылар мYше мемлекет-тердiц ецбекшiлерi мэртебесiне ие болады, ал олардыц кызметi ецбек болып табылады деген корытынды^а келедi.

Баска ецбек бостанды^ы жэне ецбек кукыктарына катысты даулар бойынша сот iстерi зейнетакымен камсыздандыру мэсе-лесiне сэйкес, KырFызстан Республикасы-ныц Эдiлет Министрлiгi жанындаFы Сот екшдш орталыFы 2019 жылFы 20 желток-сандаFы ЕАЭО мYше мемлекеттердщ ец-бекшiлерiн зейнетакымен камсыздандыру туралы Келiсiмнiц 3-бабыныц 4 ережелерiн тYсiндiру туралы C¥раFан. Осы iстi карау женiндегi сот отырысы Сотпен 2022 жы!еты

14 кыркYЙекке таFайындалFан12.

ТаFы бiр сот iсiн карастыратын болсак, ЕАЭО сотына ЕЭК ОдактаFы элеуметпк кепiлдiктер, артыкшылыктар мен имму-нитеттер туралы ереженiц Шартка №32 косымшасы мен 53 жэне 54- тармактары-ныц ережелерiне тYсiнiктеме беру туралы епшшпен жYгiнген13.

Шартка № 32 косымшаныц 53-тармаFына сэйкес Ресей Федерациясыныц азаматтары болып табылатын, Комиссияда жэне Одак Сотында жумыс iстегенге дешн федералдык мемлекегтiк (мемлекегтiк азаматтык) кыз-мет лауазымын аткарFан, Комиссияда жэне Одак Сотында аткаратын лауазымынан бо-сатылFан (кiнэлi эрекеггерiне байланысты босаты!етан жаFдайларды коспаFанда) жэне

15 жылдан кем емес мемлекегтiк азамат-тык кызмет етiлi бар Комиссияныц жэне Одак Сотыныц лауазымды адамдары мен

кызметкерлершщ, егер олар Комиссиядан жэне Одак Сотынан босатылудыц алдында кемшде 12 ай сол лауазымды аткарса, Ресей Федерациясыныц зацнамасында кезделген тэртiппен федералдык мемлекеггiк азамат-тык кызметшiлер Yшiн таFайындалатын ецбек ащрген жылдары Yшiн зейнетакы алуFа кукы^ы бар екендiгiн керсетедь

Сонымен аталFан iс бойынша, ецбек бо-стандыFы каFидатын жYзеге асыру аркылы онымен байланысты ОдактаFы элеуметпк кепiлдiктер, артыкшылыктар мен иммуни-теттер туралы ереженiц сакталуы тиiс деген корытынды жасалFан.

Бул iстер ЕЭАО аумаFында зацды тYрде тiркелiп, ез к¥кыктарын зацды негiзде жYзе-ге асырып отырFан азаматтардыц ецбек бо-стандыFы каFидатыныц сакталуына консти-туциялык кепiлдiктер берумен байланысты.

Бiрак ецбек бостанды^ы деген аныкта-ма барлык уакытта бiркалыпты жаFдайды бiлдiрмейдi. Жалдамалы ецбектi колдану саласында оны шектеу зацда белгiленген жаFдайларда Fана мYмкiн болады. АталFан жаFдайда жумыскерлерге зацмен бектлетш кепiлдiктер децгейiн темендету, олардыц кукыктары мен бостандыктарын кандай да бiр шектеуге, оларды жауапкершiлiкке тарту сурактары зацмен белгiленуi мYмкiн.

ЕАЭО мYше мемлекеггердiц колданы-стаFы Конституцияныц нормаларында ецбек саласындаFы халыкаралык кукыктыц жалпыFа бiрдей танылFан каFидаттарыныц бiрiн жYзеге асыра отырып, мэжбYрлi ец-бекке кандай да бiр тужырымдамада тыйым салады. Егер Армения Республикасы мен Ресей Федерациясыныц Конституциясын-да мэжбYрлi ецбекке тыйым салынады деп айтылады, ал ^азакстан Республикасыныц Конституциясыныц 24-бабыныц 1-тар-маFында мэжбYрлi ецбекке жол берiлетiн жаFдайлар карастырылFан, ол сот актiсiнiц негiзiнде не тетенше немесе соFыс жаFдай-ында Fана орын алады. Эз кезегшде Беларусь Республикасыныц Конституциясыныц 41 бабында мэжбYрлi ецбекке тыйым салып, осы нормада ^азакстанныц непзп

12 Постановление Суда Евразийского экономического суда от 20 июня 2022 г.// URL: file:///C:/Users/konst202/Dow nloads/%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD% D0%B8%D0%B5%20%D0%BE%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B8%20 %D0%BA%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2 %oD1%o83-20.06.22%o20(2).pdf (жугтген кун: 03.08.2022 ж.).

13 Постановление Суда Евразийского экономического суда от 20 июня 2022 г.// URL: file:///C:/Users/konst202/ Downloads/1.%20%D0%95%D0%AD%D0%9A%20(%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%B8)%20 -%20%D0%9F%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%-BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%BE%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B8%20 %D0%BA%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%-B2%D1%83%2024.09.18%20(2).pdf (жугтген кун: 03.08.2022 ж.).

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

А

СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

Ь

Зацындагы жагдайга уксас екi жагдайда жол бершедь Кыргызстан Республикасы-ныц Конституциясыныц 28 бабыныц 3 тар-магында согыс жагдайларынан, дYлей зшза-лалардыц зардаптарын жоюдан жэне баска да тетенше жагдайлардан, сондай-ак сот шешiмiн орындаумен байланысты болатын кездерден баска, мэжбYрлi ецбекке тыйым салынады. Эскери кызметке тарту мэжбYрлi ецбек катарына жатпайды.

Ецбек бостандыгын шектеу мен жумы-скерлердi мэжбYрлi ецбекке тарту, жумыста зацсыз ауыстыру жагдайлары, ецбек шар-тында керсетiлмеген жэне жумыскерлердш функционалдык мiндеттерiн орындаумен байланысты жумыстарды орындауга сэй-кес келмейтiн жумыстарды орындауларын тапсыру, жумыскердi неiзсiз жумыстан шыгару мен жумыска кабылдамау, жалакы-сын уакытылы немесе мулдем телемейтiн жагдайлардыц барлыгынан керiнiс табуы мYмкiн. Осындай сипаттагы зацныц талап-тарын бузатын осындай жагдайлар окшау-ланган сипатта болуы мYмкiн.

Е.В. Красноярованыц птршше, кеп жагдайда жумыс берушi ецбек бостандыгын шектеудi ецбек кукыгыныц непздерш бш-меу, кукыктык мэдениеттiц темендЫ жэне зацды терiс пайдалану салдарынан жYзеге асырады [5, 24 б.].

ЕАЭО аумагында мYше мемлекеттiц азаматтары ездерiн коргайтын ецбек бо-стандыктарына конституциялык кепшдш-тер беретш нормалардыц бар екенiн бш-мей келецкелi жумыспен, жецiл табыс табу кезiмен айналысып жYрген ЕАЭО мYше елдердш азаматтары каншама. Статисти-калык деректерге сYЙенетiн болсак, ЕАЭО аумагында 2021 жылдыц 1 жартысында ецбек кызметш жYзеге асыру Yшiн Армения Республикасына - 3 488; Беларусь Респу-бликасына-2 426; Казакстан Республика-сына - 32 684; Кыргыстан Республикасына - 0; Ресей Федерациясына - 738 389 азамат келген. Бул зацды турде келген азаматтар, ал келецкелi жолмен келiп жаткан ЕАЭО азаматтарыныц санын калай аныктауга бо-лады, олардыц ецбек бостандыгына консти-

туциялык кепiлдiктерiн калай жYзеге асы-руга болады. Эрине бул мэселешц барлыгы келецкелi жумыс аркылы жецiл табыс табу мен жаксы емiр CYPудi армандап келген аза-маттардыц ез жауапкершiлiгiнде екенiн бш тура, кукык колдану практикасында канша-ма азаматтардыц ецбек акысын уакытылы ала алмауы, мэжбYрлi ецбекке салынуы си-якты мэселелерi жиi кездесш жатады.

Мысалы, Казакстан Республикасынан 11 адам жумыс iздеп Ресей Федерациясына ба-рып, 2006-2015 жылдар аралыгында жалакы алмай, мэжбYрлi ецбектi орындаган14.

Ондай жагдайлар Казакстан Республи-касында гана емес, баска елдерде де кездесш жатады. Адамдар жаксы емiр CYPУ Yшiн жумыс iздеп келiп, артынан мэжбYрлi ецбек етуге тYсетiн елдердiц географиясы ете кец. Осындай киын жагдайга тап болатын азаматтарга камкорлык кемегiн керсе-тетiн «Сана сезiм» когамшылдары аркылы бiраз мемлекеттердiц азаматтары кемек алу жолдарынан еткен. Кебiнесе ол курбандар жакындарыныц коргауы мен кемегiне сену киындыгы туындаган езге елден келушшер болып табылады. «Мундай адамдардыц осал жагдайын пайдаланатын жосыксыз жумыс берушшер бар», — дейдi «Сана сезiм» адам саудасы курбандарына арналган баспа-на басшысы Р. Худайшукурова15.

Бул жагдайда азаматтардыц ецбек бо-стандыгы кагидатыныц кукык колдану практикасында сакталмауы, конституциялык кепшд^ердш басшылыкка алынбауы мен мэжбYрлi ецбекке салу орын алады.

ХЕ¥-ныц 1930 жылы кабылданган №29 «МэжбYрлi немесе мшдетп ецбекке каты-сты» Конвенциясы16 жэне 1957 жылы кабылданган №105 «МэжбYрлi ецбектi жою тура-лы» Конвенциясы17 мэжбYрлi жэне мшдетп ецбектерге тиым салу негiздерiн камтитын нормалардан турады. Аталган конвенциялар ЕАЭО мYше мемлекеттерде ратификация-лаган.

ХЕ¥ №29 «МэжбYрлi немесе мiндеттi ецбекке катысты» Конвенциясыныц 2 бабы-ныц 1 тармагына сэйкес: «мэжбYрлi немесе мшдетп ецбек ретшде, кез келген жазалау

14 Одиннадцать шымкентцев находились в рабстве в Москве// URL:https://otyrar.kz/2017/08/odinnadcat-shymkentskix-zhitelej-naxodilis-v-rabstve-v-moskve (жYгiнген кун: 03.08.2022 ж.).

15 Гражданина России, который пробыл в рабстве 25 лет. //V.https://ru.sputnik.kz/20180726/yug-rabstvo-devushka-osvobozhdenie-6602590.html (жYгiнген кун: 04.08.2022 ж.).

16 Конвенция №29 Международной организации труда (с изм. от 11.06.2014) «Относительно принудительного или обязательного труда» (принята в г. Женеве 28.06.1930 на 14-ой сессии Генеральной конференции МОТ)// V.http://www. consultant.ru/document/cons_doc_LAW_120759/ (жYгiнген кун: 04.08.2022 ж.).

17 Конвенция №105 Международной организации труда об упразднении принудительного труда // V.https://www. ilo.org/wcmsp5/groups/public/—ed_norm/—normes/documents/normativeinstrument/wcms_c105_ru.htm (жYгiнген кYн: 04.08.2022 ж.).

каутмен кез келген адамнан eндiрm алына-тын жэне бул адам eзiн epÏKTÎ тYPде усын-баган кез-келген жумыс немесе кызмет» ка-растырылады.

Бул жагдай туралы Н.В. Глухова, ецбек кодексшде мэжбYрлi ецбек тек келесi белп аркылы аныкталады, жумыс кандай-да 6ïp жазага кауiп тeндiредi, екiншiден, ол Yшiн адам ез кызметтерiн ерiкгi тYрде усынбаган жэне ол корганыс куралдарымен камта-масыз етiлмеген жагдайда жумыс iстейдi [6, 58 б.].

Н.А. Бриллиантова мен В.В. Архипов «мэжбYрлi» жэне «мшдетп ецбек» арасын-дагы айырмашылыкты усынады. «Мiндегтi ецбек - ею тараптыц арасында езара кель суге мYмкiндiк бермейтiн жагдайларда кез келген жумысты орындау, бул жумыстар мiндегтi тулга Yшiн бiржакты тэртшпен ай-кындалады». «МэжбYрлi ецбек - бул адам-ныц кез-келген мшдетше жатпайтын жумы-сты орындаудан бас тарту кезiнде кысымдар керсету аркылы оныц жеке басына катысты зорлык-зомбылык эрекеггерiн жасаумен уштасатын психикасына эсер ету шарала-рына экелетш жагдайлармен байланысты жумыстарды орындау»18.

Келпршген саралау мен кукыктык жэне теориялык дэлелдердiц негiзiнде, ецбек бо-стандыгы кагидатыныц сакталуын камта-масыз етуге тиесiлi нормаларды камтитын халыкаралык кужаттардыц кукык колдану практикасы мен зац шыгару органдары Yшiн мшдетп болып табылады жэне кецiнен гYсiндiруге жатпайды. Осыган байланысты, кeлецкелi жумыс салдарынан бiр тараптыц (жумыс берушшщ) екiншi тараптыц (жумы-скердiц) кукыктары мен зацды мYДделерiн, бостандыктарын негiзсiз нашарлатудыц сал-дары кабылданган хальщаральщ мшдетте-мелердi бузудыц салдары болады.

Корытынды

Ецбек бостандыгы кагидаты ецбек каты-настарын дербес регтейтiн ецбек кукыгы нысандарыныц бiрыцFай жYЙесiнiц непзп элеменггерi болып табылады.

ЕАЭО мYше мемлекеггерiнiц азаматта-рына ецбек бостандыгы каFидатыныц сакта-луы мен кукык колдану практикасында орындалуына эр елдщ Конституциясымен кепiлдiктер берiлген. ЕАЭС жумыс бабымен кiрген азаматтардыц бiрнеше есе кеп екень не, дегенмен ЕАЭО сотында карастырылFан ецбек катынастары жэне ецбек миграцисы-на катысты карастырлы^ан сот iстерi бой-ынша соттыц оц корытынды бергенiн, бiрак ол ютердщ аздыFына назар аударамыз. Со-нымен катар, ецбек бостандыFыныц шекте-луiмен байланысты мэжбYрлi ецбекке тиым салу кажегтiлiктерi кeлецкелi жумыспен камтамасыз ету максатында орын алатыны жэне ол мэселелелердщ элi кYнге дешн e^ кiр мэселе екенi сипатталып, ЕАЭО азамат-тарыныц Одактыц Шартында кeрсетiлген кепiлдiктерiн колдануFа усыныс жасалады.

МэжбYрлi ецбекке тиым салатын ХЕ¥ конвенцияларын ЕАЭО мYше мемлекеттерде мойындалFан. Ецбек кукыFыныц нормала-рын камтитын халыкаралык шарттар кукык колдану жэне кукык шыFармашылыFымен айналысатын органдар Yшiн мiндегтi болып табылады жэне кещнен тYсiндiруге жатпайды. ОсыFан байланысты, ецбек бостандыгы каFидатын бузу аркылы ецбек катынастары-ныц тараптарыныц бiрiнiц ецбек кукыкта-рын нашарлату непзаз болып болып табылады. МэжбYрлi ецбек ретiнде, жеке тулFадан кандай да бiр жазалау катерiмен талап етшетш жэне ол Yшiн аталFан адам eз кызмегтерiн ерiктi тYPде усынбаFан кез-кел-ген жумысты немесе кызметп орындауы-де-ген тужырым жасаймыз.

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Мазуренко С.В. Природа и классификация принципов российского трудового права // Российское правосудие №1. Москва. 2020. - С. 64-73.

2. Хасенов М.Х. Конституционное право на свободу труда и договор о неконкуренции в Казахстане: проблемы законодательства и судебной практики. Казац инновациялыц гума-нитарлыц-зац университетшц хабаршысы № 2 (46), 2020. - С. 143-148.

3. Ожегов С., Шведова Н.: Толковый словарь русского языка (80 000 слов и фразеологических выражений) (газетка) - Москва, 2013 . - 896 с.

А

СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

18 Бриллиантова Н.А., Архипов В.В. Как соблюдаются в России международные нормы о запрете принудительного и обязательного труда// https:// URL:wiselawyer.ru/poleznoe/52699-soblyudayutsya-rossii-mezhdunarodnye-normy-zaprete-

prinuditelnogo-obyazatelnogo (жYгiнген kyh: 04.08.2022 ж.).

4. Надирова А.К. Трудовое право Республики Казахстан : курс лекций /А. К. Надирова. -Алматы: ИЦ ОФ Интерлигал, 2013. - 280 с.

5. Красноярова Е.В. Свобода труда и ее ограничения в сфере применения наемного труда //Пролог №2, 2014. - С. 20-24.

6. Глухова Н.В. Запрещение принудительного труда //Правоведение. Москва, 2005. № 4. - С. 56 - 65

REFERENCE

1. Mazurenko S.V. Priroda i klassifikacija principov rossijskogo trudovogo prava // Rossijskoe pravosudie №1. Moskva. 2020. - S. 64-73.

2. Hasenov M.H. Konstitucionnoe pravo na svobodu truda i dogovor o nekonkurencii v Kazahstane: problemy zakonodatel 'stva i sudebnoj praktiki. ^azay innovacijalyц gumanitarlyц-zaц universitetin1ц habarshysy № 2 (46), 2020. - S. 143-148.

3. Ozhegov S., Shvedova N.: Tolkovyj slovar' russkogo jazyka (80 000 slov i frazeologicheskih vyrazhenij) (gazetka) - Moskva, 2013. - 896 s.

4. Nadirova A.K. Trudovoe pravo Respubliki Kazahstan : kurs lekcij/A. K. Nadirova. - Almaty: IC OF Interligal, 2013. - 280 s.

5. Krasnojarova E.V. Svoboda truda i ee ogranichenija v sfere primenenija naemnogo truda // Prolog №2, 2014. - S. 20-24.

6. Gluhova N.V. Zapreshhenie prinuditel'nogo truda //Pravovedenie. Moskva, 2005. № 4. -S. 56 - 65

ZQAI

< о

X

о <

en í=

X

ь