УУК: 661.715 - 10.5281/zenodo. 13340897
ДИЗЕЛ ЁЦИЛГИЛАРИНИ ФИЗИК-КИМЁВИЙ ВА ЭКСПЛУАТАЦИОН ХУСУСИЯТЛАРИНИ ЯХШИЛАЙДИГАН ПРИСАДКАЛАРНИ ИШЛАБ
ЧЩИШ ВА УЛАРНИ КУЛЛАШ
Фозилов Садриддин Файзуллаевич Раббимов Жахонгир Шодмонкулович
Техника фанлари доктори, профессор Бухоро мууандислик- Ассистент, Царши мууандислик-ицтисодиёт институти,
технология институти, Бухоро, Узбекистон Царши, Узбекистон
E-mail: [email protected] E-mail: rabbimov.iahoneir1933@,gmail.com
ORCID ID: 0009-0009-0313-6134 ORCID ID: 0009-0007-0967-9741
Аннотация. Европа стандарты талабларига жавоб берадиган дизель ёцилгисини ишлаб чицариш имконини берувчи цетан сонини оширувчи присадкаларни ишлаб чицариш ваулардан фойдаланишни ривожлантиришнинг долзарблиги курсатилган. Тадцицот "цетан сони " курсаткичини керакли параметрларга мослаштириш учун композицион цушимчаларни танлаш орцали амалга оширилди. Цетан тузатувчиси сифатида бутун дунёда кенг цулланиладиган бирикмаларнинг икки класси урганилган: алкилнитратлар ва пероксидлар. Мацоланинг мацсади дизел ёцилгилари учун самарадорлиги буйича хорижий аналогларидан кам булмаган цетан сонини оширадиган присадкаларни ишлаб чицишдан иборат. Цуйилган мацсадга мувофиц мацолада цуйидаги масалалар цуйилган: ишлаб чицилган ва хорижий цетан сонини оширадиган присадкалар самарадорлигини циёсий таулил цилиш, дизел ёцилзисининг эскиришга царши хоссаларига алифатик спиритлар таъсирини текшириш, дизел ёцилзисининг суркаш цобилиятига ишлаб чицилган цетан сонини оширадиган ва эскиришга царши присадкалар таъсирини текшириш. Калит сузлар: тенденция, инжектор, ёцилги, пероксид, алкилнитрат, октилнитрат, фракция, чицинди, парафин, реагент, ресурс, кокс.
РАЗРАБОТКА КОМПОНЕНТОВ, УЛУЧШАЮЩИХ ФИЗИКО-
ХИМИЧЕСКИЕ И ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЕ СВОЙСТВА ДИЗЕЛЬНОГО
ТОПЛИВА И ИХ ПРИМЕНЕНИЕ
Фозилов Садриддин Файзуллаевич Раббимов Жахонгир Шодмонкулович
Доктор технических наук, профессор, Бухарский инженерно- Ассистент, Каршинский инженерно-экономический
технологический институт, Букхара Узбекистан институт, Карши, Узбекистан
Аннотация. Показана актуальность разработки производства и применения присадок, повышающих цетановое число, что позволяет производить дизельное
топливо, соответствующее требованиям европейского стандарта. Исследование проводилось по подбору композиционных присадок для доведения показателя «цетановое число» до требуемых параметров. Изучены два класса соединений, широко используемых во всем мире в качестве цетановых модификаторов: алкилнитраты и пероксиды. Цель статьи - разработка присадок к дизельным топливам, повышающих цетановое число, не менее эффективных, чем их зарубежные аналоги. В соответствии с заявленной целью в статье представлены следующие вопросы: сравнительный анализ эффективности разработанных и зарубежных присадок, повышающих цетановое число, проверка влияния алифатических спиртов на противоизносные свойства дизельного топлива, проверка влияние разработанных присадок, повышающих цетановое число и противоизносных, на ходовые качества дизельного топлива.
Ключевые слова: тренд, инжектор, топливо, перекись, алкилнитрат, октилнитрат, фракция, отходы, парафин, реагент, ресурс, кокс.
DEVELOPMENT OF COMPONENTS THAT IMPROVE THE PHYSICAL-CHEMICAL AND OPERATIONAL PROPERTIES OF DIESEL FUELS AND
THEIR APPLICATION
Fozilov Sadriddin Rabbimov Jahongir
Doctor of Technical Sciences, Professor, Bukhara Engineering Assistant, Karshi Engineering-Economics Institute, Karshi,
and Technological Institute, Bukhara Uzbekistan Uzbekistan
Abstract. The urgency of developing the production and use of additives that increase the cetane number, which allows the production of diesel fuel that meets the requirements of the European standard, is shown. The study was conducted by selecting composite additives to adjust the "cetane number" indicator to the desired parameters. Two compounds widely used worldwide as cetane modifiers have been studied: alkyl nitrates and peroxides. The purpose of the article is to develop additives for diesel fuels that increase the cetane number and are no less effective than their foreign analogs. By the stated purpose, the article presents the following questions: a comparative analysis of the effectiveness of developed and foreign additives that increase the cetane number, testing the effect of aliphatic alcohols on the anti-wear properties of diesel fuel, testing the influence of the developed additives that increase the cetane number and anti-wear on the driving performance of diesel fuel.
Keywords: trend, injector, fuel, peroxide, alkyl nitrate, octyl nitrate, fraction, waste, paraffin, reagent, resource, coke.
Кириш. Хрзирда Республикамизда нефт ва газ саноатини ривожланишида хам хом-ашё базасини махаллийлаш-тириш, дизел ёкилгилари таркибида юкори молекуляр парафинлар микдорини
камайтириш ва уларни хусусиятларини яхшиловчи присадкалар синтез килишга йуналтирилган махсулотлар ишлаб чика-ришга катта эътибор каратилиб, муайян натижаларга эришилмокда.
Узбекистан Республикасини янада ривожлантиришга каратилган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида учинчи йуналишида «Нефт-газ сохасида трансформация жараёнларини жадаллаштириш оркали табиий газ таъминотида ижтимоий химоя кафолат-лари белгиланган холда бозор механизм-ларини жорий этиш» каби мухим вазифалар белгилаб берилган.
Адабиётлар та^лили ва методлар. Жахонда цетан сонини оширувчи присадкалар ишлаб чикарадиган 5 та йирик компания мавжуд: А^Ш, Европа (Франция, Польша, Буюк Британия) ва Х,индистондан. Мамлакатда истеъмол килинадиган присадкаларнинг умумий хажмининг 75...80 фоизини Россия импорт килади, бу тахминан 120 миллион долларни ташкил этади. Россия бозо-ридан импортни сикиб чикаришга тайёр булган уз махсулотимизни яратиш истик-болли тенденция булиши керак. Цетан сонини оширувчи присадкаларни олиш учун ресурслар мавжуд. Масалан, EGN Сибур компаниялар гурухи корхоналари томонидан фаол ишлаб чикариладиган 2-этилгексанолга асосланган. CGN кап-ролактам ишлаб чикаришда присадка махсулоти булган циклогексанол асосида ишлаб чикарилади.
Сунги йилларда дизел ёкилгиси билан юрадиган автомобиллар ва бошка транспорт воситалари сонининг тез уси-ши кузатилмокда. Бу биринчи навбатда, иккита асосий экологик муаммони хал килишни: ёкдлги ишлаб чикаришда нефтни кайта ишлаш заводларининг чикиндиларидан самарали фойдаланиш ва чикинди газлар билан биосферанинг ифлосланишининг олдини олишни талаб этади.
Натижалар. Европа стандарти талабларига жавоб берадиган дизель ёкилгисини ишлаб чикариш имконини берувчи цетан сонини оширувчи присадкаларни синтез килиш, ишлаб чикариш ва улардан фойдаланишни янада ривожлантириш долзарб ахамиятга эга.
Х,озирги вактда дизель двигателли автомобиллар ишлаб чикарилиши ортиб бораётгани туфайли жахон микёсида юкори сифатли дизель ёкилгисига талаб ортиб бормокда. Х,ар йили дизель ёкилгиси сифатини яхшилашга талаблар тобора кучайиб бормокда [1]. Бундан ташкари, хозирги вактда МХД давлатлари учун долзарб муаммо бу бозорида хорижий товарларнинг етиш-маслиги туфайли импорт урнини босадиган [2] махаллий дизель ёкилгиси сифатини оширувчи уз махсулот ва реагентларимизни тадкик килиш ва ишлаб чикиш зарурлиги мухим ахамиятга эгадир.
Утган асрнинг урталаридаёк дизель ёкилгисига унинг уз-узидан ёниш хусуси-ятларини яхшилаш учун кушилган бирикмалар хакида хаволалар мавжуд эди [4]. 20-асрнинг охирларида цетан сонини оширувчи бирикмалари сифатида 80 дан ортик бирикмаларнинг хусусият-лари аллакачон урганилганди [5]. Бу ишлар замонавий дизель ёкилгиси ва улар учун присадкалар тайёрлаш усул-лари, аралаштириш ва кулай концен-трациялар хакида умумий маълумот беради; Присадкаларнинг таъсир килиш механизми тулик куриб чикилмаган [3,4]. 2015-2016 йилларга кадар жахон илмий ишларининг катта хажми олимлар, тад-кикотчилар ва технологларнинг ушбу муаммога кизикиши ортиб бораётгани-
дан далолат беради [9].
Сифатли, арзон махаллий ёкилги присадкалари бозорини шакллантириш давлат, тижорат корхоналари, истеъмол-чилар учун х,ам фойдали булади. Октан ва цетан сонини оширадиган иккала асосий присадкаларни импорт килишдан узи-мизда ишлаб чикаришга утиш керак. Мотор ёкилгисининг истеъмол хусусият-ларини яхшилаш. Бунинг учун барча имкониятлар, малака ва ресурслар мав-жуд.
Цетан сонини оширувчи присадкалар, ёнишнинг туликлигини ошириб, ёнишнинг барча боскичларига таъсир килади [6]. Уларнинг асосий вазифаси ёкилгини тежашдир. Бундан ташкари, улар курум хосил булишини камай-тиради ёниш камерасида хосил булиши ва инжектор нозулларида кокснинг чукиши, тутун ва чикувчи газларнинг токсиклигини камайтиради.
Цетан сонини (10-12 бирлик) оши-ришдан ташкари, кушимчалар паст хароратларда бошлангич хусусиятларини яхшилаши ва курум хосил булишини камайтириши мумкин [7,8].
Синов намуналари сифатида диалкил пероксидлар ва алкил нитрат-ларга асосланган уз-узидан ёниш промо-терлари ишлатилган. Ушбу присадкалар жуда самарали булиб, портлашларга нисбатан зарур хавфсизлик ва жуда коникарли баркарорликка эга. Дизель ёкилгиларига присадкалар кушилганда коксланиш хусусиятларининг бироз оши-шига карамай, двигателда иш пайтида курум ва чикиш газлари купаймайди [10]. Бундан ташкари, баъзи кушимчалар, цетан сонини оширишдан ташкари, дизель ёкилгиларининг коррозион хусу-сиятларини оширади.
Цетан сонини оширувчи присад-каларларнинг иккита асосий тури мавжуд: алкил нитратлар (изопро-пилнитрат (IPN), циклогексилнитрат (CHN), 2-этилгексил нитрат (EGN)) ва алкил пероксидлар. Ушбу присадкалар иккита йирик корхона томонидан ишлаб чикарилади: ФСУЭ Бийск Олеум заводи ва Я.М. номидаги ФКП заводи. Свердлов", бу присадкаларга боулган эхтиёжни 30...50 % коплайди, колганлари Европа ва Хитойдан келтирилади.
Шунингдек, цетан сонини оширувчи присадкалар сифатида куйидаги кимёвий моддалар ва уларнинг композиция-ларидан фойдаланиш тавсия этилган: алкил (C3-C20) нитрат, этилен полимери ёки унинг C3-C4 альфа олефинли сополимери; туйинмаган ёгли кислоталар (олейин, линол, линоленин кислоталар гурухи) ёки уларнинг амидлари; алкил (C1-C25) суксинимид, акрил ёки метакрил кислотанинг юкори C6-C27 эфирларининг этилен туйинмаган мономерли сополи-мери; пропилен оксиди; гидроксип-ропилланган C6-C16 ёг спирти (масалан, 2-этилциклогексанол-нинг оксипропиланган махсулоти); кальций, барий, магний гидроксиди, металл сул-фонат; изопропил нитрат, циклогексил нитрат ёки норборнил нитрат каби C3-C18 алифатик спирт нитрат; 2-этилгексил нитрат; ди-терт-бутил пероксид, дикумил пероксид ёки кумил гидропероксид гурухли пероксидлар; C9-C20 гурухини саклаган нормал тузилишдаги керосин углеводородлари киради [11].
Дизель ёкилгисида цетан сонини оширувчи присадкалардан фойдаланиш ёкилгининг ёнувчанлигини яхшилайди, зарарли моддаларнинг чикиндиларини камайтириш билан бирга тулик ёнишини
таъминлайди ва киш шароитида двига-телни ишга туширишни осонлаштиради.
Ушбу ишнинг максади хар хил концентрация ва нисбатларда алохида компонентларни танлаш оркали дизель ёкилгиси учун цетан сонини оширувчи присадкаларни урганишдир.
Цетанни сонини оширувчи присад-калар сифатида алохида моддалар (ок-
тилнитрат, 2-этилгексилнитрат, цикло-гексилнитрат, дикумилпероксид, ди-терт-бутил пероксид) урганилди, уларни турли концентрацияларда куллаш сама-радорлиги аникланди; шунингдек при-садкаларни макбул микдори танланди, кушилганда, тугридан-тугри ишлайдиган дизель фракциясининг цетан сони ГОСТ Р 52368-2005 талабларига эришилди ва
Хусусиятлари Алкил нитратлар Алкил пероксидлар
Цетан сонини ошириш кобилияти 0,3 % ЦС кушимча концентрациясида 2-3 га ошади Пероксидларнинг самарадорлиги тахминан 85,0 % ни ташкил килади
Концентрацияси 0,05-0,3 % 0,05-0,3 %
Портлаш хавфи Портловчи Зарба ва ишкаланишга чидамли
Саклаш баркарорлиги Портлаш натижасида парчаланиши мумкин Оддий шароитларда сакланганда баркарор
Ёкилгиларнинг эскиришга карши хусусиятларига таъсири Ёмонлашиши Таъсири йук
Ёкилгиларнинг оксидланиш баркарорлигига таъсири Ёкилги оксидланишини тезлаштириш, катронлар хосил булишини ошириш Ёкилги оксидланишига заиф таъсири
Ёкилги таркибидаги азот концентрациясини оширишга таъсири Концентрацияда 2-этилгексил нитрат ёкилгида 0,1 % азот концентрацияси ортади 80 мг/л ёкилги Таркибида азот йук
Эскиришга карши мос келадиган присадкалар Ёмон Яхши
^урилиш материаллари билан мувофиклиги Металлларга нисбатан коррозия ва тажовузкор Металлларга мос келади ва герметик моддалар билан ёмон мос келади
Токсиклик Токсик (ДЛ50 цикло-гексилнитрат- 435 мг/кг) Кам токсиклик (Д Л50 дикумил пероксид - 5000мг/кг)
Нисбий харажат (бир бирлик учун олинган алкил нитратларнинг нархи) 1 1,5-2
1-жадвал
Алкил нитратлар ва пероксидларнинг хоссаларини циёсий таълили
ишлаб чикилган кушимчанинг физик-кимёвий узгаришларга таъсири ва дизель ёкилгисининг эксплуатацион хусусият-лари урганилди.
Сунгги пайтларда Республикамизда дизель ёкилгисини истеъмол килиш бир вактнинг узида уларнинг сифатига талаб-лар кучайтирди. Узбекистонда олдин дизель ёкилгиси учун 2 та стандарт: ГОСТ 303-82 ва ГОСТ Р 52368-2005 буйича ишлаб чикариларди, хозир эса Уздст1134, Уздст 989, Ts 16472899044:2021 стандарлари асосида ишлаб чикарилмокда ва бу Европа стандарти EN590 талабларига жавоб беради. Бундай ёкилгини турли хил функционал мак-садлар учун кушимчаларсиз ишлаб чикариш мумкин эмас: эскиришга карши, цетан сонини купайтирувчи ва кишда депрессант присадкалар кушиш зарур. Барча керакли присадкаларни мамлака-тимизда ишлаб чикариш мумкин. Бирок, Европа сифат стандартларига жавоб берадиган ёкилги ишлаб чикариш учун фабрикалар чет элдан присадкаларни сотиб олади. Сабаби, присадкаларга булган талабнинг пастлигини хисобга олиб, ишлаб чикарувчилар янги тех-нологик мураккаб махсулотларни ишлаб чикиш ва ишлаб чикаришни ташкил этишга сармоя киритишдан манфаатдор эмас. Бирок, бу вазият якин келажакда узгариши керак.
Хрзирги вактда Республикамизда юкори сифатли тижорат дизель ёкилгисини ишлаб чикариш учун куйидаги присадкалар кенг кулланилади:
1) Kerobrisol EHN - цетан сонини оширадиган дизель ёкилгисига присадка. Кушимчанинг дозаси 200-2000 мг/кг ни ташкил килади ва бошлангич цетан сонига (присадкасиз ёкилгида) ва эри-
шиш керак булган цетан сонига боглик.
2) Dodiset 5073 - 2-этилгексилнитрат булиб, дизель ёкилгисининг цетан сонини 4-7 бирликка ошириш учун 0,02 дан 0,2 % гача кушимча кушиш кифоя килади [5].
3) TOTEK Setan-MAX. Кушимчанинг асосини анъанавий модда-ларга кушимча ноёб хусусиятлар бериш-га имкон берадиган энг янги нанотех-нология ёрдамида синтез килинган алкил нитратлар ташкил этади. Бу модданинг баркарор таркиби билан ажралиб туради, бу дизель ёкилгиларининг хусусият-ларини самарали оширади ва бошка дизель ёкилгиси курсаткичларига хеч кандай ножуя таъсир курсатмайди.
4) Lang-Cemie LCA Cetane Improver 2-EHN - 2-этилгексилнитрат, цетан сонини оширадиган дизель ёкилгиси присад-каси. Масалан, одатий дизель ёкилгиси цетан сони 45 бирлик, уни ошириш мумкин, 52,3 бирлик ва Европа стандар-тига мос келади. 0,2 - 3 л/т кушилиши цетан сонини 1,0-7,3 бирликка оширади.
5) "Miacron-2000", бу этилгексил-нитратга асосланган. Дизель ёкилги-сидаги кушимчанинг масса улуши 0,10,3% булиши керак [2].
Двигатель ёкилгиси сифатини ку-чайтириш буйича талаблар 2009 йил 1 январдан кучга кириши керак эди, аммо махаллий нефтни кайта ишлаш заводлари уша пайтдан бошлаб Евро-3, Евро-4 ва Евро-5 стандартларига утишга тайёр эмас эдилар ва бу талаблар жорий этилди. Россияда ушбу стандартлар икки йилга колдирилди.
Алкилнитратлар ва алкил пероксид-лар хусусиятларининг киёсий тавсифи 1 -жадвалда келтирилди. Шуни таъкидлаш керакки, пероксидлар нитратлар билан
солиштирганда яхширок физик-кимёвий хусусиятларга эга, лекин айни пайтда уларнинг таннархи юкоридир.
Тадкикот учун алкил нитратлар ва алкил пероксидлар синфининг 4 та
СН - 45 баллга тугри келади.
ШАТ0Х-300 нефть махсулоти сифа-ти анализаторида хона хароратида бир нечта тажрибалар утказилди. Курил-манинг ишлаш принципи ёкдлгининг уз-
2-жадвал
Тугридан-тугри ишлайдиган дизель фракциясининг физик-кимёвий ва эксплуатацион хусусиятлари
Курсаткичлари ГОСТ Р 52368 буйича киймат Дастлабки дизель фракциясининг киймати Курсаткичларни аниклаш усуллари
Цетан сони 51 дан кам 45,3 Экспресс методи
Фракцион таркиби:
50 % хароратда дистилланади, °С 280 дан юкори эмас 266 ГОСТ 2177
95 % хароратда дистилланади, °С 360 дан юкори эмас 339 ГОСТ 2177
Кинематик ёпишкоклик 20 °С да, мм2/с (сСт) 2,00 - 4,50 3,462 ГОСТ 33-82
Х,акикий смолалар концентрацияси, 100 га мг 3 •• см3 ёкилги Стандарт-лаштирилмаган 38,7 ГОСТ 8489-85
Кокслаш, 10 % баланс, % 0,3 дан ортик эмас 0,012 ГОСТ 19932-74
Зичлик 20 °С, кг/м3 820 -845 843 ГОСТ 3900-85
Цетан индекси дан кам 49,33 ГОСТ 27768-88
Ёглилик: 60 °С да эскиришга карши тузатилган диаметри, мкм, ортик эмас 460 410 ГОСТ Р ХБС 12156-1-2006
алохида моддалари танланди: дикумил-пероксид, ди-терт-бутилпероксид, октил-нитрат ва 2-этилциклогексил нитрат.
ГОСТ га талабларни аниклаш учун присадкалар киритилган дизел ёкил-гисини физик-кимёвий ва эксплуатацион курсаткичлари аникланди. Киёсий харак-теристикалар 2-жадвалда келтирилган. Куриниб турибдики, асосий курсаткич -
узидан ёнишини аниклашдан иборат булиб, у каршилик ва диэлектрик утка-зувчанликни улчашга асосланган.
Утказилган тажрибаларда алкил нитратлар ва алкил пероксидларни турли концентрацияларда куллаш самарадор-лиги урганилди. Присадкаларнинг мак-бул микдори танлаб олинди, уларнинг кушилиши билан тугридан-тугри иш-
лайдиган дизель фракциясининг цетан сони ГОСТ Р 52368 талабларига эришди.
Тадкикот давомида биз камрок кушимчалардан фойдаланиш юкори сифатли дизель ёкилгисини ишлаб чика-
дан 1% гача узгариши керак, чунки умумий ишлаб чикариш таннархининг 1% дан ошмайдиган кушилган присадка иктисодий жихатдан фойдали хисоб-ланади.
3-жадвал
Присадка концентра цияси, % Ди-учламчи-бутил пероксид (ДУБП) Дикумил пероксид (ДКП) 2-этилгексил-нитрат (2-ЭГН) Октил-нитрат (ОН)
0,05 46,7 46,8 46,7 46,4
0,10 46,8 46,8 46,8 46,7
0,15 47,0 47,0 470 46,75
0,2 47,3 47,4 47,2 46,8
0,4 47,5 47,6 47,3 47,5
0,6 47,7 47,8 47,4 48,1
0,8 48,0 48,0 47,6 49
0,9 48,3 48,4 48,0 50,0
1,0 48,3 48,6 48,1 51,2
1-расм. Турли присадкалар иштирокида цетан сони узгариши
риш учун маблагларнинг камайишига олиб келишини хам хисобга олдик, яъни ишлаб чикарилган махсулотлар таннархи пасаяди. Шунинг учун тахлил килинган кушимчаларнинг концентрацияси 0,05
Самарадорлик буйича цетан сонини купайтирувчи присадкаларнинг туртта асосий турини урганиш натижалари 3-жадвалда курсатилган.
1-Дикумилпероксид (ДКП), 2-
диучлаамчи-бутилпероксид (ДУБП), 3-октил нитрат (ОН) ва 4-2-этилгексил нитрат (2-ЭГН) иштирокида цетан сонининг узгариши.
Ди-учламчи бутил пероксид (ДУБП) цетан сонини оширувчи хусусиятларга эга. ДУБП улуши ортиши билан карбон моноксид (CO) ва углеводород чикин-дилари сезиларли даражада камайди. CO чикиндилари-нинг камайиши 17...19 %, углеводородлар чикиндиларининг кама-йиши 23...25 % ни ташкил этди.
Шунингдек, (1:1) нисбатда дикумил пероксид, ди-терт-бутил пероксид ара-лашмаси ва бир хил аралашма, лекин тенг нисбатда 2-этилгексилнитрат кушилган холда урганилди (2-расм). Энг юкори самарадорлик 1,0% микдорида октил-нитрат кушилганда намоён булди, бунда бошка бирикмалардан фаркли уларок, цетан сонини ГОСТ буйича талаб кили-надиган кийматга 51 га тенг булди.
Куриниб турибдики, энг яхши
натижа дикумил пероксид, диучламчи-бутил пероксид, 2-этилгексилнитрат аралашмаси (1:1:1) нисбатида курсатил-ган булиб, бу цетан сонини ГОСТ талабларига мувофик оширди ва кушимча равишда, 12 хафта давомида саклаш вактида баркарорликни курсатди (3-расм).
Мухокама. Цетан сонининг 7 пунктга купайишига карамай, уз-узидан ёниш промотори ёкдлгининг баъзи физик-кимёвий хусусиятларини бироз
ёмонлаштирди, яъни 50 % дистиллаш харорати 7° С га, харорат эса 95% га ошди. дистиллаш 3 ° С га, лекин бу кийматлар нормадан ошмади. Бундан ташкари, эскириш догининг диаметри 45 микронга ошди, аммо индикаторнинг бу киймати ГОСТ Р 52368 талабларига мос келади.
Хулоса. Смолалар хосил булиши сезиларли даражада камайди. Присад-
-1-1-1-1-1—►
0,2 0,4 0,6 0,8 0,9 1 Присадканинг концентрацияси
ДВП-ДТБП И ДВП-ДТБП -Цетан сонининг уртача
ЭГН курсаткичлари
2-расм. Присадкалар аралашмаси ёрдамида цетан сонини узгартириш
3-расм. Цетан сонини оширувчи присадкаларни сацлашдаги барцарорлиги
4-жадвал
Курсаткич киймати
Курсаткичлар ДКП+ ДУБП+ 2-ЭГН, (0,8 %) ГОСТ Р 52368 бошлангич дизель фракцияси
Цетан сони 52,2 51 дан кам 45,3
Фракционний таркиби:
50 % хароратда дистилланган, ° C 273 280 дан кам 266
95 % хароратда дистилланади, °С 342 360 дан кам 339
Кинематик ёпишкоклик 20да °С,мм2/с (сСТ) 3,294 2,00 - 4,50 3,462
Х,акикий смолалар концентрацияси, 100 га мг 3 •• см3 ёкилги 38,4 Стандарт-лаштирил-маган 38,7
Кокслаш, 10 % баланс, % 0,01 0,3 дан кам 0,012
Зичлик 20 да °С, кг/м3 839 820 - 845 843
Цетан индекси 53,15 46,0 дан кам 49,33
Ёглилик: 60 °C да
эскиришга карши
тузатилган диаметри, мкм, ортик эмас 455 460 410
калар кушганда кокслаш индекси кии-мати 0,2 % га яхшиланди, бу дизель ёкилгисининг яхши ёнишини курсатади.
Шундай килиб, бажарилган ишлар-дан куйидаги хулосалар чикариш мум-
кин. Цетан сонини яхшилаш учун моддалар тугридан-тугри дизель фрак-цияси билан аралашмада турли концен-трацияларда урганилди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ
1. Романцова С.В., Нагорнов С.А. Эфирная композиция для улучшения свойств дизельного топлива / Романцова С.В., Нагорнов С.А. // Наука в центральной России, №2, 2013 - 35 с.
2. Меньшикова Т.С., Халикова Д.А. Актуальность проблемы разработки цетаноповышающих присадок к дизельному топливу./ Т.С. Меньшикова, Д.А. Халикова. //Вестник Казанского технологического университета Т. 14№2; Министерство образования и науки РФ, Казан.гос.ун-т.-Казань: КГТУ,2011-
3. Кулиев А.М. Химия и технология присадок к маслам и топливам. / А.М.Кулиев.-2-е изд., перераб.-Л.: Хи мия,1985.-312с.
4. Данилов А.М. Присадки и добавки. Улучшение экологических характеристик нефтяных топлив./ А.М. Дани лов. - М., Химия, 1996, 232 с.
5. Митусова Т.Н. Т.Н. Современные дизельные топлива и присадки к ним / Митусова, Е.В. Полина, М.В. Калинина.- М.: Издательство «Техника». ООО «ТУМА ГРУПП», 2002. - 64 с.
6. Фозилов С.Ф., Мавланов Б.А., Гайбуллаев С.А., Мустафоев Х.М., Раббимов Ж.Ш. Этилциклогексанни нитролаш асосида дизел ёкилгилари учун цетан сонини оширувчи присадкалар олиш ва уларнинг хоссаларини урганиш "O'zbekiston neft va gaz" ilmiy-texnika jurnali 4 / 2023 / oktabr, noyabr, dekabr, 3340 б. https://www.academia.edu/116153602/Uzbekistan oil and gas
7. Фозилов С.Ф., Мавланов Б.А., Раббимов Ж.Ш. Dizel yoqilg'isi setan sonini oshiruvchi prisadkalarini sintez qilish va ularni xossalarini o'rganish. O'zMU XABARLARI Mirzo Ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti ilmiy jurnali Toshkent - 2023 499-502 бет. file:///C:/Users/user/Downloads/85-368-PB%20(1)
8. Фозилов С.Ф., Мавланов Б.А., Раббимов Ж.Ш. Цетан сонини оширувчи присадкаларини синтез килиш ва уларни дизел ёкилгиси сифати курсаткичларига таъсири. Фан ва технологиялар тараккиёти илмий -техникавий журнал 1/ 2024 йил. 103-108 бет.
9. Фозилов С.Ф., Мавланов Б.А., Раббимов Ж.Ш., Зоирова А.И., Первова М.А. Получение присадок, повышающих цетановое число дизельного топлива из вторичного сырья и изучение их свойств. Universum: технические науки: электрон. научн. журн. Раббимов Ж.Ш. [и др.]. 2024. 4 (121). URL: https://7universum.com/ru/tech/archive/item/17350 62-67 с.
10. Раббимов, Ж. Ш., Фозилов, С. Ф., & Мустафоев, Х. М. (2023). Дизел ёкилгилари учун цетан сонини оширадиган присадкалар. Science and Education, 4 (12), 281288. https://cyberleninka.ru/article/n7dizel-yo-il-ilari-uchun-tsetan-sonini-oshiradigan-prisadkalar/viewer
СП0-112.