Научная статья на тему 'ДЕТАЛЛАРНИНГ ЕЙИЛИШГА ЧИДАМЛИЛИГИНИ ОШИРИШДА ҚАТТИҚ ҚОТИШМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ДЕТАЛЛАРНИНГ ЕЙИЛИШГА ЧИДАМЛИЛИГИНИ ОШИРИШДА ҚАТТИҚ ҚОТИШМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
5
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ейилиш / абразив кварц донача / қаттиқ қотишма / микроқат-тиқлик / термик ишлов / ейилиш механизми / мўртлик / цементитланган легирланган пўлат / нисбий ейилишга / ейилиш интенсивлиги. / permission / abrasive quartz grains / solid alloy / micro-hardness / thermal treatment / wear mechanism / brittle / cementitized alloy steel / relative wear / wear intensity.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Шин, Илларион Георгиевич, Касимов, Бахтиёржон Мурат Ўғли

Машиналарнинг тез ейилувчи деталларини ейилишининг асосий ҳал қилувчи туриларига қарши курашнинг самарали йўлларини ишлаб чиқиш учун асос бўладиган, деталларнинг ейилишга чидамлилигини кескин оширадиган, машиналар яратиш ва уларни таъмирлашга янги нуқтаи-назардан қарашга имкон берадиган турли материалларнинг ейилишини ўрганишда катта ютуқларга эришилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Шин, Илларион Георгиевич, Касимов, Бахтиёржон Мурат Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PERSPECTIVES OF USING SOLID ALLOYS IN INCREASING WEAR RESISTANCE OF DETAILS.

Significant progress has been made in the study of various materials that can be used to develop effective solutions to the major types of wear and tear of high-speed components, which significantly increase the wear resistance, and provide a fresh perspective on machine building and repair.

Текст научной работы на тему «ДЕТАЛЛАРНИНГ ЕЙИЛИШГА ЧИДАМЛИЛИГИНИ ОШИРИШДА ҚАТТИҚ ҚОТИШМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784

educational, natural and social sciences 5(1), Jan., 2025

Research BIB / Index Copernicus www.oriens.uz

ДЕТАЛЛАРНИНГ ЕЙИЛИШГА ЧИДАМЛИЛИГИНИ ОШИРИШДА КАТТЩ КОТИШМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ

ИСТЩБОЛЛАРИ

Шин Илларион Георгиевич

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти Механика мухандислиги кафедраси профессори, т.ф.д. [email protected] +99890 347 6003 Касимов Бахтиёржон Мурат ртли Андижон машинасозлик институти «Машинасозлик технологияси» кафедраси докторанти [email protected] , +998906254000

АННОТАЦИЯ

Машиналарнинг тез ейилувчи деталларини ейилишининг асосий уал цилувчи туриларига царши курашнинг самарали йулларини ишлаб чициш учун асос буладиган, деталларнинг ейилишга чидамлилигини кескин оширадиган, машиналар яратиш ва уларни таъмирлашга янги нуцтаи-назардан царашга имкон берадиган турли материалларнинг ейилишини урганишда катта ютуцларга эришилди.

Калит сузлар: ейилиш, абразив кварц донача, цаттиц цотишма, микроцат-тицлик, термик ишлов, ейилиш механизми, муртлик, цементитланган легирланган пулат, нисбий ейилишга, ейилиш интенсивлиги.

ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТВЕРДЫХ СПЛАВОВ ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ ИЗНОСОСТОЙКОСТИ ДЕТАЛЕЙ

АННОТАЦИЯ

Значительный прогресс был достигнут в изучении различных материалов, которые могут быть использованы для разработки эффективных решений основных видов износа высокоскоростных компонентов, которые значительно повышают износостойкость и дают свежий взгляд на машиностроение и ремонт.

Ключевые слова: износ, абразивные кварцевые зерна, твердый сплав, микро-твердость, термическая обработка, механизм износа, хрупкость, цементированная легированная сталь, относительный износ, интенсивность износа.

PERSPECTIVES OF USING SOLID ALLOYS IN INCREASING WEAR

RESISTANCE OF DETAILS.

ABSTRACT

Significant progress has been made in the study of various materials that can be used to develop effective solutions to the major types of wear and tear of high-speed

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

components, which significantly increase the wear resistance, and provide a fresh perspective on machine building and repair.

Key words: permission, abrasive quartz grains, solid alloy, micro-hardness, thermal treatment, wear mechanism, brittle, cementitized alloy steel, relative wear, wear intensity.

Деталлар ейилишининг узига хос томонларини ва механизмини урганишда, олимлар, каттиклиги абразив заррача каттиклигига якинлашган сари материалларнинг нисбий ейилишга чидамлилигини кескин ортиш ходисасига дуч келдилар. Бу ходиса В.Н.Кащеев, М.М.Тененбаум, В.Н.Ткачев, С.П.Козырев, В.С.Попов, М.М.Хрушев ва М.А.Бабичев, У.Икромов, Ю.А.Юзвенко, Веллингер, Уэтц, Штауффер ва бошкаларнинг асарларида кенг ёритилган.

Машиналарни ишлаш муддатини чегаралайдиган асосий омил бу ейилишдир. Деталларга таъсир этувчи асосий абразив эса каттиклиги 12000 МПа булган кварц доначаларидир. Машиналарнинг ишкаланиш шароитида ишловчи деталлари асосан темир котишмаларидан тайёрланганлиги учун хам ейилаётган детал юзасининг каттиклиги одатда абразивдаги кварц доначаларининг каттиклигидан бир неча маротаба кичик булади (1-жадвал).

Машина деталларининг ейилишига карши курашда каттик котишмалар мухим урин тутади. Бизда ва хорижда машина деталлари ва кишлок хужалик машиналари ишчи органларининг ейилишга чидамлилигини оширишда бундай котишмалардан фойдаланиб амалий натижалар олинган. Оз булсада, бу сохада олинган натижалар шакллантирилган кукунсимон материаллардан иборат каттик котишмалар катта истикболга эгалигини курсатди.

1-жадвал

Баъзи материалларнинг микрокатти кликлари [1]

Материаллар Микрокат-тиклик МПа Материаллар Микрокат-тиклик МПа

^умдаги кварц доначалари 8000...11000 Углерод 8500 гача

Охак доначалари 1000...1500 Темир карбиди 8000

Гранит 3000...8000 Марганец карбиди 7700

Феррит 800...1000 Хром карбиди 15700

Перлид 3500 Волфрам карбиди 24000

Пулат Ст.3 1800 Волфрам титан комплекс карбиди 30000

Пулат Ст.6 (термик 4800...5000 Титан 28300

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

ишловдан кейин) карбиди

Темир марганец котишмаси 4000...6500 Бор карбиди 35000

Кукунсимон композицион материаллардан иборат каттик котишмаларнинг машина деталларининг ейилишига карши курашда кулланилиши мумкинлиги хакида дунёнинг Р. Киффер ва Д. Бенезовский [2] каби таникли олимлари башорат килишган.

Бугунги кунда машиналарда катти; котишмалар кулланилган деталлар булмагани учун хам уларнинг ейилишга чидамлилигини унлаб ва хатто юзлаб марта ошириш мумкинлиги хакидаги гоя кандайдир ишончсизлик тугдиради. Мавжуд усуллар деталларнинг ейилишга чидамлилигини 1,2...1,3 марта, купи билан 2.3 марта орттириши мумкинлиги бизга яхши маълум. Чунки ушбу усулларда асосан пулат ва чуянлардан фойдаланилган. Шу билан бирга турли маркали материалларнинг ишкаланиш натижасида ейилиш механизмини урганиш жуда юкори ейилишга чидамли материаллар мавжуд эканлигини курсатиб турибди.

Деталларни кайта тиклашда каттик котишмали материаллардан фойдаланиш каттиклиги абразив кварц доначалари каттиклигидан ортик булган катлам олишни таъминлаб, деталнинг ейилишга чидамлилигини кескин орттириш имконини беради (1-расм) [1,2].

Демак катламнинг юкори каттикликка эгалиги маълум шароитларда ейилишга чидамлиликни кескин ортишига олиб келиши мумкин экан. Буни куйидагилардан куриш мумкин.

10000 20000 30000 МПа

Катти клик

2.1-расм. Кварц зарралари шароитида абразив ейилишдаги композицион материал каттиклиги билан ейилишга чидамлилик

орасидаги боFланиш графиги

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

В.Н.Ткачевнинг тадкикотларида [3] абразив мухитда ишловчи котишманинг ейилишга чидамлилигини аниклаш учун куйидаги ифода берилган:

ь ■ и:, (1)

бу ерда s - котишманинг нисбий ейилишга чидамлилиги;

b - ейилиш интенсивлигига боглик булган коэффициент; - котишманинг макрокаттиклиги;

n - абразив заррача ва котишма каттикликларининг нисбатига боглик булган даража курсаткичи.

Шу билан бирга В.Н.Ткачев котишманинг муртликдан парчаланишини хисобга олувчи динамик коэффициентни киритиш лозимлигини айтган.

М.М.Хрушов ва М.А.Бабичевлар техник тоза металларнинг абразив мухитдаги нисбий ейилишга чидамлилиги уларнинг каттикликлари (Я)га тугри пропорционал эканлигини аниклашган [4,5]: е = b ■ H (2)

Улар детал материали билан абразив заррача каттикликларининг нисбатини ейилишга таъсирини урганишда ейилиш шароитини аникловчи учта узига хос богланишни курсатишган.

Материал (Нм) ва абразив (На) каттикликларининг нисбати Нм/На < 0,6 булганда ейилишга чидамлилик тугри чизикли ортиб борувчи хусусиятда булади. Нисбат 0,6 < Нм/На <1,4 ораликда булганда ейилишга чидамлилик ортиб борувчи параболик богланишга эга булади. Нисбат 1,4 < Нм/На булганда ейилишга чидамлиликнинг гиперболик кескин ортиши кузатилади. Ёки ейилишга чидамлилик унлаб ва хатто юзлаб марта ортиб кетади. У.Икромовнинг таърифлашича [6], абразив ейилишни юзага келишининг шартларидан бири - ейилтирувчи жисм каттиклигининг ейилувчи детал каттиклигидан анча катталиги хисобланади. Абразив ейилишнинг сабабларига ёки бир марталик таъсир натижасида детал юзасидан юпка металл катламини киркиб олиниши (микрокиркилиш), ёки металлнинг куп марталик пластик ва эластик деформацияланиши натижасида унинг юзасидан, чарчаш окибатида парчаланиб, металл заррачаларининг ажралиб чикишини келтириш мумкин. Куриниб турибдики, абразив зарралар узининг каттиклигидан юкори каттикликдаги материални кесиб ва уйиб ташлай олмайди.

Шундай килиб, цаттицликларининг маълум нисбатида абразив ейилиш узининг одатдаги куринишида давом этмасдан, ейилиш жараёнининг механизми тубдан ургариб кетади ва мос равишда ейилиш жадаллиги кескин камаяди. Албатта, абразив ейилиш жараёни механизми таърифлаб булмас даражада мураккаб булади. Унга юза катламидаги абразив зарраларнинг урилиши натижасида тупланган кучланишлар, металлнинг силжиши, структура узгаришлари хам кушилиб таъсир этади. Шундай булсада юкорида баён

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

килинган богланишларни умумий хрлатда тугри эканлигини тасдикловчи маълумотлар мавжуд. SANDWIK фирмасининг проспектида ва изланишларда [7] пулат ва каттик котишмаларнинг каттиклигига боглик хрлдаги ейилишга чидамлилигини курсатувчи маълумотлар келтирилган (2-расм). Бунда абразив материал булиб каттиклиги кварцнинг максимал каттиклигига (12000 МПа) якин булган кремний (12250 МПа) олинган.

Графикдан куриниб турибдики, бугунги кунда автотрактор ва кишлок хужалик машиналарининг деталларини тайёрлашда асосий материал булган тобланган ва цементитланган пулатга нисбатан ейилишга чидамлилиги унлаб ва юзлаб марта юкори булган материалларнинг катта гурухи мавжуд экан. Шу билан бирга пулатларнинг ейилишга чидамлилиги бошка материалларга нисбатан пастлиги куриниб турибди.

М.М.Хрушов ва М.А.Бабичевлар [4] ейилишга чидамлиликнинг тугри чизикли куриниши каттикликларнинг маълум нисбатида бузилишини тажриба йули билан аниклашган (2.3-расм). Расмдан куриниб турибдики, материал ва абразив каттикликларининг 0,6 га тенг нисбатида тугри чизикли богланиш бузилади ва материалнинг ейилишга чидамлилиги кескии орта бошлайди.

|юоо----

Катти клик HV

1- ВК туридаги каттик котишмалар; 2- ТК туридаги каттик

котишмалар;

3- цементитланган легирланган пулат; 4- тоблаб бушатилган пулат. Стрелка билан карбидлар микдорининг ортиб бориши курсатилган. Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки материалларни йейилишга чидамлилигини оширишда каттик котишмалардан фойдаланишнинг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

истикболлари машинасозлик деталларини узок муддат ишлашини таъминлайди.Унумдорлик ошади ва металлар сарфи камайади. Технологияда кулланилишида бир канча енгилликлар амалга ошади.Масалан конвейр тизимида ишлатиш ва куллашда кул келади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Turakhodjaev N. et al. Quality improvement of the steel melting technology in an electric arc furnace //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 7. - С. 48-54.

2. Kasimov B. Experimental determination of the depth and degree of riveting of the surface layer of Batan teeth //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 18. - С. 169-171.

3. Murat o'g'li K. B. et al. Combined strengthening of Batan teeth of the Stb loom //International Journal on Orange Technologies. - 2021. - Т. 3. - №. 4. - С. 223-225.

4. Касимов Б. М., Муминов М. Р., Шин И. Г. Определение скрытой энергии деформации на основе термодинамических соотношений при отделочно-упрочняющей обработке. - 2021.

5. Шин, И. Г., Шодмонкулов, З. А., Искандарова, Н. К., & Касимов, Б. М. (2021). Повышение эффективности волокноотделительной машины абразивоструйной обработкой зубьев дисков пильного цилиндра. Вестник машиностроения, (10), 66-69.

6. Касимов Б. М. и др. Расчетные модели для оценки напряженно-деформированного состояния в поверхностном слое деталей при поверхностном пластическом деформировании обкатыванием и выглаживанием //Современные инновации, системы и технологии-Modern Innovations, Systems and Technologies. - 2022. - Т. 2. - №. 4. - С. 0324-0330.

7. Назаров, С. Р., Касимов, Б. М., & Шин, И. Г. (2020). Алгоритмизация расчета интенсивности остаточных напряжений при дробеударном упрочнении деталей технологических машин.

8. Kholmirzaev N. et al. Increasing the Lifetime of Tillage Machine of Plowshares Made Stell Made by Foundry Technologies //JournalNX. - Т. 7. - №. 11. - С. 55-59.

9. Turakhodjaev, N., Kholmirzaev, N., Saidkhodjaeva, S., & Kasimov, B. An International Multidisciplinary Research Journal.

10. Kasimov, B. (2023). Improvement of the environmental safety of weaving equipment by reducing the wear of contact surfaces. In E3S Web of Conferences (Vol. 390). EDP Sciences.

11. Касимов, Б. М., Шин, И. Г., & Муминов, М. Р. (2023). РАСЧЕТ ГЛУБИНЫ НАКЛЕПА ПРИ ДРОБЕСТРУЙНОМ УПРОЧНЕНИИ ЗУБЬЕВ БАТАНА

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Research BIB / Index Copernicus

ТКАЦКОГО СТАНКА ТИПА СТБ. Universum: технические науки, (5-2 (110)), 44-49.

12. Касимов, Б. М., Шин, И. Г., Муминов, М. Р., & кизи Касимова, Д. Х. (2023). РАСЧЕТ ГЛУБИНЫ НАКЛЕПА ПРИ ДРОБЕСТРУЙНОМ УПРОЧНЕНИИ ЗУБЬЕВ БАТАНА ТКАЦКОГО СТАНКА ТИПА СТБ. Educational Research in Universal Sciences, 2(4), 756-766.

13. Шин, И. Г., & Муминов, М. Р. (2023). ЭФФЕКТИВНОСТЬ ДРОБЕСТРУЙНОЙ ОБРАБОТКИ РАБОЧИХ ПОВЕРХНОСТЕЙ ЗУБЬЕВ БАТАНА ТКАЦКОГО СТАНКА СТБ. Innovations in Technology and Science Education, 2(9), 1186-1198.

14. Шин, И. Г., Максудов, Р. Х., & Муминов, М. Р. (2023). НАПРЯЖЕННО-ДЕФОРМИРОВАННОЕ СОСТОЯНИЕ ПОВЕРХНОСТНОГО СЛОЯ ДЕТАЛЕЙ ПРИ ДИНАМИЧЕСКОМ УПРОЧНЕНИИ МИКРОШАРИКАМИ. Innovations in Technology and Science Education, 2(9), 1167-1185.

15. Nazarov, S. R., Kasimov, B. M., & Shin, I. G. (2020). Algorithmization for calculating the intensity of residual stresses during shot-impact hardening of parts of technological machine. Progressive technologies and equipment: textiles, clothing, footwear, 81-84.

16. Kasimov, B. M., Muminov, M. R., Abrorov, A. S., & Mirzakarimov, K. R. (2022). Calculation models for the assessment of deflected mode in the surface layer of parts during surface plastic deformation by running and smoothing. Современные инновации, системы и технологии, 2(4), 0324-0330.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.