Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti
ytadqq
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN
CLASTEROSPORIUM CARPOPHILUM ВА MONILIA CINEREA ЗАМБУРУГЛАРИНИ УСИШИГА ХДРОРАТНИ ТАЪСИРИ
Барча кишлок хужалиги экинларидаги сингари данак мевали дарахтларда хам замбуруглар келтириб чикарадиган касалликлар етакчи хисобланади. Маколада республикамиз шароитида бодомда энг кенг таркалган ва катта зарар келтирадиган тешикли догланиш ва монилиоз касалликларини кузгатувчи замбуругларнинг усишини хароратга богликлиги тугрисида маълумотлар келтирилган.
Калит сузлар: замбуруг, спора, колония, фитопатоген, бодом, харорат, касаллик, иссиклик.
Замбуруглар табиатда тирик организмларнинг барча жойларда учрайдиган катта гурухини ташкил килади. Халкаро микология институти директори профессор Д.Хоуксвортнинг тахминига кура табиатда замбуругларнинг 1,5 млн.га якин тури мавжуд булиб, хозиргача уларнинг 70 мингдан ошиги фанда аникданган (Alexopolos et all., 2007, Хасанов, 2019).
Усимлик билан унда касаллик кузгатувчи организмлар, жумладан, замбуруглар уртасида юзага келадиган муносабатларда ташки мухит омилларининг таъсири жуда хам катта. Айникса улар орасида об-хаво харорати узига хос урин тутади. Купчилик касаллик кузгатувчи замбуругларни усиши ва ривожланиши учун оптимал харорати маълум. Бу хароратни оптимал улчамидан кам ёки куп булиши фитопатоген замбуругларнинг спорасини усишига таъсир килади. Хдроратнинг минимал курсаткичида замбуруг спораси усишни бошласа, максимал хароратда уларни усиши секинлашади ёки бутунлай тухтайди. Хдроратнинг оптимал курсаткичида замбуругнинг усиши ва ривожланишини жадаллаштиради.
Купчилик замбуругларнинг спорасини усиши учун
Д. Ж .Иулдошева
Урмон хужалиги ИТИ
Ш. Д. Гулмуродова
Тошкент давлат аграр университети
Г. М. Бурхонова
Тошкент давлат аграр университети
АННОТАЦИЯ
минимал
Google Scholar
Respublika anjumani
15-iyun, 2022
харорат
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti
ytadqq
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN
3-5°С булса, оптимал харорат 10-25°С атрофида, максимал харорат 30-35°С га тенг булади. Иссик хароратга талаби камрок булган замбуругларнинг споралари 0°С атрофида хам усишни бошлайди, иссиксеварларники эса 40°С хам усишида давом этади (Гойман, 1954, Газиев, 2016).
Замбуругнинг патогенези хужайин усимлик тукимаси ичига кириши, тукима ичига кириб уни эгаллаши, касаллик белгиларини пайдо булиши ва спораларни хосил килиши жараёнларни уз ичига олади. Замбуругни усимлик тукимасига кириши ва касаллик белгиларини пайдо булишигача булган муддат инкубацион давр деб юритилади. Инкубацион даврнинг давомийлиги паразит замбуругнинг узига хос ривожланишига, хужайин усимликка, ташки мухит омилларига боглик булиб, у мухим эпифитотиологик ахамиятга эгадир. Инкубацион даврнинг давомийлигига хароратнинг таъсири жуда катта.
Тешикли догланиш ва монилиоз куйиш касалликларини кузгатувчи замбуругларнинг усиши ва ривожланишига таъсир килувчи хароратга тегишли маълумот жуда куп хамда улар бир-биридан фарк килади. Чунки бу касаллик кузгатувчилари турли географик худудларда кенг таркалганлиги сабабли уларнинг биологик хусусиятларида хам фарк булиши табиий. Шу сабабли конкрет шароитда уларга айникса хароратни таъсирини урганиш узига хос ахамият касб этади. Шу сабабли бодомда тешикли догланиш ва монилиоз куйиш касалликларини кузгатувчи замбуругларнинг замбуругларнинг усишига хароратни таъсири урганиш буйича лаборатория шароитида тажрибалар утказилди. Бунинг учун C. Carpophilum ва M. Cinerea замбуругларини Петри ликобчаларидаги агарли картошка озика мухитига экилди ва улар термостатга турли хароратда (-2°С, 5°С, 8°С, 11°С, 15°С, 20°С, 25°С, 30°С) 10 кун давомида устирилди ва колонияларини усишини хисоби олиб борилди. Тажрибалар 4-кайтарикда амалга оширилди.
Лаборатория тажрибалари асосида C.сarpophilum замбуругининг ривожланиши учун энг кулай харорат 20°С эканлиги аникланди. Бунда 10 сутка давомида касаллик кузгатувчи замбуругнинг хосил килган колониясининг диаметри 30,6 мм га етди (1-жадвал). Хдрорат пасайиши билан замбуругнинг усиши секинлашди. Бу муддат оралигида замбуругнинг энг кам усиши 5°С хароратли шароитда кузатилиб, у хосил килган колониянинг диаметри 1,5 мм га тенг булди. -2°С хароратда замбуругнинг усиши кайд этилмади. Бу шароитда сакланган Петри ликобчасини 20°С хароратли термостатга куйилганда замбуруг усиб, ривожланиб, спора хосил килди. Демак, -2°С хароратда замбуруг нобуд булмас экан, балки кулай шароит тугилиши билан у яна усиб ривожланишда давом этади.
Бодом гулларида куйиш касаллигини кузгатувчи
М. cinerea замбругини ривожланиши учун энг кулай харорат
Google Scholar
Respublika anjumani
15-iyun, 2022
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RI^OJLAäiSmiS^aMimmmYmmmäimSL
15-20°С эканлиги аникланди. Бундай Петри ликобчаларидаги колониялар диаметри 15°С хароратда 81 мм, 20°С хароратда эса 90 мм га етди, яъни Петри ликобчасини тулик коплаб олди (2-жадвал). -2°С хароратда замбуругни ривожланиши кузатилмади. 5°С хароратда 5-суткада замбуруг колониясининг диаметри 10 мм га етди. 30°С хароратда замбуруг колониясини ривожланиши анча секинлашди.
Бодом усимлигида тешикли догланиш касаллигини кузгатувчи C.carpophilum замбуругининг усишига х,ароратни таъсири
1-жадвал
Cxarpophilum колониясини диаметри, мм
№ Х,арорат t°C х,исоби олинган кунлар
2 3 4 5 6 7 8 10
1. -2 - - - - - - - -
2. 5 - - 0,2 0,5 0,7 0,9 1,2 1,5
3. 8 - 0,4 0,8 1,9 3,3 4,7 6,0 8,2
4. 11 - 1,3 2,2 3,7 5,8 7,9 10,4 13,5
5. 15 - 5,0 7,1 9,6 12,0 15,1 18,4 22,9
6. 20 - 8,3 12,5 15,8 18,1 21,3 25,4 30,6
7. 25 - 7,8 11,7 14,5 17,0 19,6 24,2 28,1
8. 30 - 2,2 3,5 5,9 8,1 10,0 12,3 15,4
Амалга оширилган тажрибалар натижасида Cxarpophilum замбуругини ривожланиши учун энг оптимал
Google Scholar
15-iyun, 2022 Respublika anjumani
423
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RI^OJLAäiSmiS^aMimmmYmmmäimSL
харорат 20-22°С, M.cinerea замбуруги учун эса 18-20°С харорат энг кулай эканлиги аникланди.
Бодом усимлигида монилиоз куйиш касаллигини кyзFатувчи M.сinereaзамбуруFининг
усишига х,ароратни таъсири
жадвал
M.cinerea колониясини диаметри, мм
№ Х,арорат t°C х,исоби олинган кунлар
2 3 5 7 10
1. -2 - - - - -
2. 5 - - 10 18 29
3. 8 - 0,2 15 37 56
4. 11 0,1 0,5 25 44 75
5. 15 0,1 0,5 39 81 90
6. 20 0,1 0,5 42 90 90
7. 25 - 0,3 17 28 37
8. 30 - 0,2 6 12 19
REFERENCES
1. Alexopolos C.J., Mins C.W., Blackwell M. Introductory mycology, Fourth edition. Wiley - India, 2007, 869 pp.
2. Хасанов Б.А. Микология. Тошкент, 2019, Б. 11-15.
3. Гойман Э. Инфекционные болезни растений. Москва, 1954, 298 с.
4. Газиев М.А. Клястероспориоз на абриоке в низменном и предгорном Дагестане// Ботанический вестник северного Кавказа. 2016. - № 2.- С.5-12.
Google Scholar
15-iyun, 2022 Respublika anjumani
424