Научная статья на тему 'ЧИРЧИҚ-БОЗСУВ ДЕРИВАЦИЯ КАНАЛИДАГИ СУВ РЕСУРСЛАРИНИНГ БИР ҚИСМИНИ МИРЗАЧЎЛ ҲУДУДИГА ТАШЛОВЧИ КАНАЛДА СОДИР БЎЛАДИГАН БЕҚАРОР СУВ ОҚИМИ ҲАРАКАТИНИНГ СТОХАСТИК МОДЕЛИ'

ЧИРЧИҚ-БОЗСУВ ДЕРИВАЦИЯ КАНАЛИДАГИ СУВ РЕСУРСЛАРИНИНГ БИР ҚИСМИНИ МИРЗАЧЎЛ ҲУДУДИГА ТАШЛОВЧИ КАНАЛДА СОДИР БЎЛАДИГАН БЕҚАРОР СУВ ОҚИМИ ҲАРАКАТИНИНГ СТОХАСТИК МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
5
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Чирчиқ-Бозсув деривация канали / стохастик модел / сув ресурслари. / Chirchik-Bozsuv derivation channel / stochastic model / water resources.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Казаков, Э. А., Шониёзов, Ш., Ахмедов, З. Р., Турсунов, Л. У., Мустофоев, Ш. Ҳ.

Мазкур мақола Чирчиқ-Бозсув деривация каналидаги сув ресурсларининг бир қисмини Мирзачўл ҳудудига ташловчи каналда содир бўладиган беқарор сув оқими ҳаракатининг стохастик моделини ишлаб чиқишга қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STOCHASTIC MODEL OF UNSTABLE WATER FLOW MOVEMENT IN THE CHANNEL TRANSPORTING A PART OF THE WATER RESOURCES IN THE CHIRCHIK-BOZWA DERIVATION CHANNEL TO THE MIRZACHOL AREA

This article is aimed at developing a stochastic model of the unsteady flow of water in the Chirchik-Bozsuv derivation channel, which discharges part of the water resources to the Mirzachol region.

Текст научной работы на тему «ЧИРЧИҚ-БОЗСУВ ДЕРИВАЦИЯ КАНАЛИДАГИ СУВ РЕСУРСЛАРИНИНГ БИР ҚИСМИНИ МИРЗАЧЎЛ ҲУДУДИГА ТАШЛОВЧИ КАНАЛДА СОДИР БЎЛАДИГАН БЕҚАРОР СУВ ОҚИМИ ҲАРАКАТИНИНГ СТОХАСТИК МОДЕЛИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(9), September, 2023

ЧИРЧЩ-БОЗСУВ ДЕРИВАЦИЯ КАНАЛИДАГИ СУВ РЕСУРСЛАРИНИНГ БИР КДСМИНИ МИРЗАЧУЛ ХУДУДИГА ТАШЛОВЧИ КАНАЛДА СОДИР БУЛАДИГАН БЕ^АРОР СУВ ОЦИМИ ХАРАКАТИНИНГ СТОХАСТИК МОДЕЛИ

Э.А.Казаков

PhD., Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикот институти,

Ш.Шониёзов

Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикрт институти таянч доктаранти,

З.Р.Ахмедов

Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикот институти тадкикотчиси,

Л.У.Турсунов

Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикот институти тадкикотчиси,

Ш.Х.Мустофоев

Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадкикот институти тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацола Чирчиц-Бозсув деривация каналидаги сув ресурсларининг бир цисмини Мирзачул уудудига ташловчи каналда содир буладиган бецарор сув оцими уаракатининг стохастик моделини ишлаб чицишга царатилган.

Калит сузлар. Чирчиц-Бозсув деривация канали, стохастик модел, сув ресурслари.

ABSTRACT

This article is aimed at developing a stochastic model of the unsteady flow of water in the Chirchik-Bozsuv derivation channel, which discharges part of the water resources to the Mirzachol region.

Keywords: Chirchik-Bozsuv derivation channel, stochastic model, water resources.

КИРИШ

Бозсув деривация канали Чирчик-Охангарон дарёлар хавзасида жойлашган булиб, дарёлар хавзасида уртача куп йиллик шаклланадиган сув ресурслари 9,32 км3 ни ташкил этади. Ушбу сув ресурсларининг 93 фоизи ёки 8,67 км3 ни дарё сувлари шакллантиради. Дарёлар хавзасининг асосий сув манбааси булиб Пскем ва Чаткол дарёлари кушилишидан хосил буладиган Чирчик дарёси хисобланади [1].

Х,озирги кунда Бозсув деривация канали оркали уртача бир йилда Узбекистон Республикаси лимитлари доирасида, 1,2-1,3 км3/йил сув ресурслари

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(9), September, 2023

бехудага Сирдарё дарёси оркали Козокистон Республикаси худудига ташлаб юборилмокда. Ташлаб юборилаётган сув ресурсларини Мирзачул худудига ташлаш канали схемаси, конструкциялари, гидравлик самарадорлиги ва ишончлилигини оширишга каратилган илмий асосланган альтернатив инновацион вариантларни ишлаб чикиш мухим ахамият касб этади.

Чирчик-Бозсув деривация каналидаги сув ресурсларининг бир кисмини Мирзачул худудига ташловчи каналда содир буладиган бекарор сув окими харакатининг стохастик моделини ишлаб чикамиз [2,3].

Хдвза ички сув ташлаш каналида содир буладиган бекарор сув харакатининг стохастик моделини ишлаб чикиш учун сув окимида (1-1) ва (2-2) кирки м л ар орасида харакат микдорини узгаришини куриб чикамиз. At вакт бирлигида (1-1) ва (2-2) киркимлардан утадиган сув микдори учун куйидаги ифодаларни ёзиб оламиз [2,3]:

1-1

Бу ерда: С-Шези коэффициента, i-(l-l) ва (2-2) киркимлар орасидаги масофа.

(1-1) ва (2-2) киркимлар оралигидаги булинма харакат микдорини узгаришини ифодалаш максадида — айирмага нисбатан Лагранж

1-1

2-2

теоремасини куллаб куйидаги ифодага эга буламиз:

AQ1 - AQ2 =

CVT^I

Ü)At

CVT^I dxi*2-2

(i) At

A J. dU

—ucoAt —

ox

(2)

(3)

At вакт ичида отсекда оким тезлиги Ди катталикка узгаради: (2) ва (3) ифодаларни тенглаштириб, куйидаги тенгламага эга буламиз:

(4)

Бу ерда: Л-стохастик холат учун гравитация кучини ифодаловчи катталик. (4) тенгламани куйидаги куринишда ёзиб оламиз:

(5)

Бу ерда: Ф(и.) = у.

Lt = ва Lx = операторларни эътиборга олиб (5) тенгламани куйидаги

куринишда ёзиб оламиз:

Ltu

ЬхФ(и) = А

(6)

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(9), September, 2023

Энди Lt 1 -тескари оператор мавжуд деб фараз килиб куйидагига эга буламиз:

и = Lt1A — Ь£гЬхФ(и) ёки и

--1

L71A--L71Lxu2

L 2

Стохастик дифференциал операторни куйидагича белгилаб оламиз: (8) ифодадан куйидаги тенгламаларга эга буламиз:

A3,

L^A

(7)

(8) (9)

ЛЭ , =

.

(9) ва (7) тенгламалар тизимидан (3.8) хусусий хосилавий дифференциал тенглама ечимига эга буламиз:

Натижада Чирчик-Бозсув деривация каналидаги сув ресурсларининг бир кисмини Мирзачул худудига ташловчи каналда содир буладиган бекарор сув окими харакатининг стохастик моделига эга буламиз. Деривация каналларидан технологик бехудага ташлаб юборилаётган сув ресурсларини сув такчил худудларга ташлаш каналлари ва улардаги гидротехника иншоотларини гидравлик хисоблаш усулларини такомиллаштиришга каратилган илмий асослар ушбу худудда сув таъминоти холати кескин яхшиланишига сабаб булади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. И.Э.Махмудов "Повышение эффективности управления и использования водных ресурсов в среднем течении бассейна р.Сырдарья (Чирчик-Ахангаран-Келесский ирригационный район)". Республика илмий техник анжуман 1-2 май 2015 йил.

2. И.Э.Махмудов, Э.А.Казаков, У.Садиев, О.Гуломов "Гидравлическая модель регулирования колебаний уровня воды в Большом Наманганском канале" ТАЙИ хабарномаси 2020 йил №2.

3. Э.А.Казаков, У.А.Садиев "Гидравлическая модель регулирования водоподачи при колебаниях уровня воды в магистральных каналах" Агро илм. 2020 йил №1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.