BULOQBOSHI TUMANI SANOAT TARMOQLARI IQTISODIY KO‘RSATKICHLARI VA HUSUSIY TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHNI QO`LLAB QUVVATLASH CHORA TADBIRLARI Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

Sarikulov M. O.

Andijon davlat pedagogika instituti Tabiiy fanlar fakulteti o^qituvchisi Rahmonova O. O.

Andijon davlat Pedagogika instituti 1-bosqich talabasi Andijon shahar Do^stlik ko^chasi 4-uy

BULOQBOSHI TUMANI SANOAT TARMOQLARI IQTISODIY KO'RSATKICHLARI VA HUSUSIY TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHNI QOLLAB QUVVATLASH CHORA

TADBIRLARI

Annotatsiya. Ushbu maqolada Buloqboshi tumanining joylashgan geografik o^rniga umumiy ta^rif, sanoat tarmoqlari tasnifi va makroiqtisodiy ko^rsatkichlari, tashqi iqtisodiy aloqalar, davlat va nodavlat sektori ishlab chiqarishi qiyosiy tahlil qilingan.Bundan tashqari, tumanda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash va uni rag'batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirib borilishi, o'z navbatida kichik biznes subyektlari tomonidan sanoat mahsulotlari va xalq iste'moli tovarlari ishlab chiqarish haqida ham fikr yuritilgan.

Kalit so^zlar. Investitsiya, hususiy tadbirkorlik, fizik hajm indeksi, kichik biznes, tovar aylanmasi, chakana savdo, mehnat resurslari

Sarikulov M. O. teacher

Faculty of Natural Sciences Andijan State Pedagogical Institute Rahmonova O.O. student of the 1st stage Andijan State Pedagogical Institute Uzbekistan, Andijan

MEASURES TO SUPPORT THE DEVELOPMENT OF ECONOMIC

INDICATORS AND PRIVATE BUSINESS IN THE INDUSTRY NETWORKS OF BULQBOSHI DISTRICT

Abstract. This article compares the general characteristics of the geographical location of the Bulakbashi district, the classification of industries and macro-economic indicators, foreign economic relations, production of the state and non-state sector, the implementation of measures aimed at supporting and stimulating it, in turn, was considered also the production of industrial products and consumer goods by small businesses.

Keywords. Investments, private entrepreneurship, physical volume index, small business, trade turnover, retail trade, labor resources.

Kirish. Buloqboshi tumani Andijon viloyatning janubiy qismida joylashgan. Buloqboshi tumani shimol va sharqda Andijon va Xo'jaobod tumanlari, g'arbda Asaka va Marxamat tumanlari, janub va janubiy-g'arbda Qirg'iziston Respublikasining O'sh viloyati Aravon tumani bilan chegaradosh hisoblanadi.

Tumanning iqlimi keskin kontinental, quruq. Tog' tizmalari Farg'ona vodiysiga sovuq havoning kirib kelishini to'sib turganligi bois, qishda ob-havo bir muncha mo'tadil boladi. Yozi issiq, iyulning o'rtacha harorati 27,30 C, qishi nisbatan sovuq, yanvarning o'rtacha harorati -30 C. Vegetatsiya davri 217 kun, yillik o'rtacha yog'in miqdori 200-250 mmni tashkil etadi.

Asosiy qism. Otkazilgan tadqiqotlarga asosan 2023-yilning yanvar-dekabr oylarida Buloqboshi tumanida faoliyat ko'rsatayotgan sanoat korxonalari tomonidan

436,8 mlrd. so'mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi va o'tgan yilning mos davriga nisbatan fizik hajm indeksi 105,0 foizni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarish hajmi va fizik hajm indeksi o rganilganda quyidagi korsatkichlar aniqlandi.

SANOAT MAHSULOTI HAJMI VA FIZIK HAJM INDEKSI

500.0 450.0 400.0 350.0 300.0 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0

■ 2022-yil yanvar-dekabr a 2023-yil yanvar-dekabr

387.9 436.8

103.4 105.0

Sanoat ishlab chiqarish hajmi, Fizik hajm indeksi, % da

mlrd. so'm

Sanoat mahsuloti hajmi hududiy korxonalar

tarmoq korxonalari

Hajm, mlrd. so'm o'sish sur'ati % da Hajm, mlrd. so'm Hajm, mlrd. so'm

ulushi, % da ulushi, % da

Andijon viloyati 73 579,3 107,3 55 676,4 75,7 17 902,8 24,3

Buloqboshi tumani 436,8 105,0 0,5 0,1 436,3 99,9

2023-yilning yanvar-dekabr oylarida tumanda 303,2 mlrd. so'mlik iste'mol tovarlari ishlab chiqarilib, o'sish sur'ati o'tgan yilning mos davriga nisbatan 100,1 % ni tashkil etdi. Jami sanoatdagi ulushi 69,4 % ni (2022-yilning yanvar-dekabr oylarida 321,4 mlrd. so'mlik iste'mol tovarlari ishlab chiqarilgan, o'sish sur'ati 101,8 % ni) tashkil etgan.

Iste'mol mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi va o'sish sur'atlari

321.4 303.2

350.0 300.0 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0

Iste'mol tovarlari, O'sish surati, % da

mlrd. so'm

lí 2022-yil yanvar-dekabr и 2023-yil yanvar-dekabr

Tumanda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash va uni rag'batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirib borilishi, o'z navbatida kichik biznes subyektlari tomonidan sanoat mahsulotlari va xalq iste'moli tovarlari ishlab chiqarish hajmining doimiy o'sib borishiga sabab bo'lmoqda.

2023-yilning yanvar-dekabr oylarida kichik biznes subyektlari tomonidan ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmi 436,8 mlrd. so'm bo'lib, uning jami sanoat ishlab chiqarishidagi ulushi 105,0 % ni tashkil etgan.2023-yil yanvar-dekabr oylarida tuman bo'yicha aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 2 883,3 ming so'mni va sur'ati o'tgan yilning shu davriga nisbatan 102,9 % ni tashkil etdi.

Aholi jon boshiga xalq iste'moli tovarlarini ishlab chiqarish hajmi 2 001,3 ming so'mni va o'sish sur'ati o'tgan yilning shu davriga nisbatan 98,1 % ni tashkil etdi.

Aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari va iste'mol tovarlari ishlab chiqarish

hajmi, (ming so'm)

2,883.3

3,000.0 2,500.0 2,000.0 1,500.0 1,000.0 500.0 0.0

Sanoat mahsulotlari

Iste'mol tovarlari

12022-yil yanvar-dekabr ■ 2023-yil yanvar-dekabr

Korxonalar va tashkilotlar yagona davlat registri ma'lumotlariga ko'ra, Buloqboshi tumanida 2024-yilning 1-yanvar holatiga ro'yxatga olingan yuridik shaxslar soni (fermer va dehqon xo'jaliklarisiz) 1 610 tani tashkil qilib, shundan faoliyat ko'rsatayotganlari soni 937 tani yoki jami ro'yxatga olingan yuridik shaxslarning 58,2 foizini tashkil qildi.

Iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha ro'yxatga olingan korxona va tashkilotlarning asosiy qismi sanoatda 367 ta (22,8 foizi), savdo 462 ta (28,7 foizi), qishloq, o'rmon va baliqchilik xo'jaligi 126 ta (7,8 foizi) va qurilish 103 ta (6,4 foizi) sohalariga to'g'ri keladi.

Buloqboshi tumanida 2024-yilning 1-yanvar holatiga ko'ra ro'yxatga olingan hamda faoliyat ko'rsatayotgan korxona va tashkilotlar iqtisodiy

aoliyat turlari bo'yicha

Ro'yxatdan o'tgan Faoliyat ko'rsatayotgan

birlik yakunga nisbatan foizda birlik yakunga nisbatan foizda

Jami 1 610 100,0 937 100,0

qishloq, o'rmon va baliqchilik xo'jaligi 126 7,8 47 5,0

Sanoat 367 22,8 206 22,0

Qurilish 103 6,4 63 6,7

Savdo 462 28,7 242 25,8

Ro'yxatdan o'tgan Faoliyat ko'rsatayotgan

birlik yakunga nisbatan foizda birlik yakunga nisbatan foizda

tashish va saqlash 51 3,2 26 2,8

yashash va ovqatlanish bo'yicha xizmatlar 72 4,5 34 3,6

axborot va aloqa 34 2,1 22 2,4

sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish 48 3,0 35 3,7

2023-yilning yanvar-dekabr oylarida chakana savdo tovar aylanmasi 705,1 mlrd. so'mni yoki 2022-yilning shu davriga nisbatan 105,2 foizni tashkil qildi.Yirik korxonalarning chakana savdo tovar aylanmasida (umumiy ovqatlanishni qo'shgan holda) 9,4 mlrd. so'mni tashkil qiladi va umumiy chakana savdo tovar aylanmasidagi ulushi 85,5 foizni tashkil qildi.Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining tovar aylanmasi 695,7 mlrd. so'mga etdi, umumiy chakana savdo tovar aylanmasidagi ulushi esa 105,5 foizni tashkil qildi.Umumiy tovar aylanmasi hajmining 106,2 mlrd. so'mi uyushmagan savdo hisobiga to'g'ri keldi. Ushbu sektorning jami chakana savdo tovar aylanmasi hajmidagi ulushi 93,7 foizga teng bo'ldi.

Chakana savdo tovar aylanmasi (ovqatlanishni qo'shgan holda) tarkibi

Andijon viloyatida tutgan ulushi, % da

4.6

3.8

V А V

Chakana tovar Tashqi savdo Eksport Import

aylanmasi aylanmasi

6

4

2

0

Buloqboshi tumanida tashqi savdoda eksport va importni ulushi, foizda

Xulosa. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Buloqboshi tumanida sanoat tarmoqlari iqtisodiy korsatkichlari va hususiy tadbirkorlikni rivojlantirish boyicha qator ijobiy ishlar amalga oshirilgan.Jumladan, 2023-yilning yanvar-dekabr oylarida kichik biznes subyektlari tomonidan ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmi qariyb 104 % ga oshganini korishimiz mumkin. 2024-yil 1-yanvar holatiga ko'ra ro'yxatga olingan kichik biznes subyekt lari soni 1 367 tani tashkil etib, shundan 721 tasi faoliyat yuritmoqda. Shuningdek, 2023-yil yanvar-dekabr oylarida yangi tashkil etilgan kichik biznes subyektlari soni 133 tani tashkil etadi. O'z navbatida faoliyatini tugatgan kichik biznes subyektlari s oni 37 tani tashkil etmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.N.Xolmatov. N. lmomova.«Makro va mikroiqtisodiyot» fanidan o'quv qo'llanma. —Т.: «Tafakkur avlodi», 2020. - 268-b.

2.Sarikulov M.O., Saidto'rayeva Kh.I. Logistics Complexes Specialized In Intensive Cultivation, Processing, Drying And Sale Of Fruit And Vegetable Products In Khojhaabad District (As An Example Of Navigul Logistics Center) "Экономика и социум" №2(105) 2023 3.Buloqboshi tumani pasporti.203 yil

4.. Sarikulov Mirkomil Olimovich, Olimov Oybek Baxromjon o'g'li, SWOT ANALYSIS OF PAKHTAOBOD DISTRICT, MAIN MACROECONOMIC INDICATORS AND AGRICULTURAL PRODUCTION VOLUME ANALYSIS. NOVATEUR PUBLICATIONS JournalNX- A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal VOLUME 9, ISSUE 2, Feb. -2023

5. Makroiqtisodiyot. G'.E.Zaxidov, M.T.Asqarova, Z.A. Djumayev, L.F.Amirov, H.A. Hakimov. -. Т.: 2019. - 290 bet.