CC BY
10
УДК 378.147 (574)
БОЛАШАК МАМАННЫН КЭС1БИ Б1ЛГ1Ш КАЛЫПТАСТЫРУДЫЦ ЖОЛЫ - ОКЫТУ YPfllCIH ТИ1МД1 ¥ЙЫМДАСТЫРУ
Н. Нурахметов
К,азак, улттык, yHueepcumemmi А.А. Жакеева
Ш. Есенов атындазы Актау университет/'
Макрлада болаишк, маманныц Kocifiu 6i.iiciH цалыптастыруда ок,ыту ypdiciit muiMedi уйымдастырудыц necni мое етле pi царастырылады.
В статье рассматривается эффективная организация учебного процесса, как путь становления профессиональных знаний будущих специалистов.
In the given article the effective organization of study process as a way of forming professional knowledge of future specialists is considered.
Byrinri бшм ордаларынын бас-ты мшде-п — болашак KOFaM адамы-нын жеке дара танымдык жене тулга-лык келбетш калыптастыратын окыту мен тэл1м-торбие беру. Ол дегеш.\нз, дуниетанымдык мэдениет1 жогары, адамгершшп мод шыгармашылыкой-лауга кабьтетп, бшкп мамандардын жана JieriH дайындау.
Keci6n бшисп мамандарды дай-ындаудын б1рден 6ip жолы — окыту урд1сш тшмд1 уйымдастыру. Ал окытудын Maui — бинм беру. 61л1мд1 кабылдау, бшмнщ калыпгасуынан турады.
Окытудын Heri3ri максаты -
ойлау аркылы бшм алушыга кажетп 6LiiMfli бере отырып, бершген тапсыр-маларды шыгармашылыкпен орын-дауга, оздтиен ¡зденуге, болжам мен корытынды жасауга уйрету /1/. Ол yinin окытушы бЫм берудщ эдктериц гэЫлдерп!, оку формаларын, окытудын жолдарын аныктайды. Сонымен 6ipre алынган бшмнщ дорежесш аныктайды.
Оку ypflici пкелей окытушынын e3ipjiirine, онын уйымдастыру кабшет1 мен окыту шеберл1г!ш те>елдь Окытушынын окыту урдгсш уйымдастыруы оку жоспары мен багдарламасынын дурыс курылуына, оку жэнг методи-
калык жеге дидактикалык куралдары-нын жеткшкп болуына байланысты.
Танымдык ерекетке экелетш са-бактардын формаларын айрыкша ата-ганымыз дурыс, оларга: тренинг, шы-гармашылык сагатар, сурактар мен жа-уаптар сабагы, практикалык, лабо-раториялык жумыстар жатады. М вселен, тренинг акыл-ойды шыныктыру-дын куралы, ол акыл-ой каб1летш арт-тырады. Шыгармашылык сагаттар мен идеялар жарысы — интеллектнп дамы-тудын, ойлау мэдениетш кетеретш окытудын тур1. Ал практикалык сагат-тарда теориялык бшмд1 ¡с жузшде колданудын мумюшпп туады. Ягни, жалан теориялык бшм беруден бас тартып, практикалык багдар мазмуны басым бшм беру багдарламасына кэшу кунды болмак. Сол себепп биология жэне химия кафелрасында окитын студенттерге физикалык хи-мияны окыту урд1сшде томендеп уста-нымдарды колдандык:
1. Болашакта алатын маман-дыгына кажетп болатын бшмдсрд1 терендете окыту.
2. Сабакгын барлык турлерш активтенд1ру. Физикалык химия пэшнщ мазмуны гепзн«н бес бол1м!кн ту рады:
1. Заттын курылысы
2. Химиялык термодинамика
3. Ертшнлер
4. Электрохимия
5. Химиялык кинетика
Бул жогарыда аталган бшмдер жуйесшщ б1рсыпырасы алдынгы ку-
рста жалпы химия пэшнш непздерпь де карастырылады. Совдыктан бул та-кырыптарды окытарда, алдын-ала жалпы химиядан алган бшмдерш еске туЫру упин, ездтнен кайталап окуга тапсырмалар берем1з. Мысалы, «Химиялык термодинамика» тарауынан:
1. Темендеп термодинамикалык функциялардын кайсысы куй фун-кциясына жатады: жылу, энтальпия, энтропия, Гибстщ еркш энергиясы, и зохоралык- и зотерм иялы к потен ци ал?
2. Егер темендеп термодинамикалык функциялартерю болса, белгЫ 61 р химиялык реакция туралы кандай корытынды жасауга болады?
3. Темендеп урдктерде энталь-пиянын езгер1а мэшнщ адлында кандай?
танба (+.-) турады?
а) cyтeктiн жануы
б) су буынын конденсациясы
в) судын айырьшуы
г) калий хлориджщ суда ер>ч
4. Термодинамикалык шамалар-дын кестесш пайдаланып стандартты жагдайдагы реакциянын жылу эф-фекпеш есептендер:
а) 2Н2 (г) + 02 (г) -2Н20(с)
б) СО(г) +803 (г) =С02+802 (с)
в) 2К02 (г) =2МО(г) +02 (с)
5. Кандай жагдайда темендеп тендеудш шартынын орындалуы дурыс болады: ДН=ТД8
6. Термодинамикалык функци-ялар жылу, пика энергиянын алдын-дагы +, - танбалары неш б1лд1ред1?/2/
Осы сиякты 30-40 шакты
есептер мен жаттыгулардан тура-тын тапсырмаларды студенттер езара талдайды. Талдау барысында ез ойла-рын, алган бшмдерш жазба турде гана емес, ауызша баяндап, сол мэселеге сейкес ез козкарасын быд1рш. кортын-ды жасайды. Осынын нетижесшде студенттердщ такырыпты менгеруте дайындык дорежесп тексершедг Онын уел не осындай белсенд1 талдаудан кешн олардын бшм алуга ынтасы ар-татындыгы байкалды.
Одан кешн лекцияда студенттер-ге химиялык термодинамика жэне онын зандары, термохимия жене онын ею зацымен таныстырамыз. Сонымен б1рге энталышя, энтропия, Гиббс энгр-гиясын есеггп^дщтеалдерш уйретем1з.
Олардын химиялык реакциянын багытын езгертуге эсерш карастыра-мыз. Мумюндтнше болашакта ала-тын мамандыгына кажетп болып та-былатын бшмдер к1р1кт1р1лед1, мыса-лы, теменде бершп отырган матери-аддар сиякты. Адам opгaнизмi бар-лык Т1р1 организмдер сиякты ашык термодинамикалык жуйеге жа-тады жене термодинамиканын жене занына багынады.
Адам организм! ушш непзп тагам компоненттер1 кем1рсу, май, белок. Олар организмшн т1рш1л1к етуге кажетп непзп энергия корынын кез1 болып табылады. Кем1рсулар орга-низмде болатын метаболизм процес-тер1 кезшде С02 мен Н20 айналады. Кем1рсулардьщ калориясы 16,5-17,2 кДж/г., майлардын калориясы жогары
-37,7-39,8 кДж/г. Белоктар калориясы жаплнан кем]рсуларга жакын.
Адам организм! TipuikiKKe кажетп энергиянын 55-60% KeMipcy-лардан, 20-25% майлардан, 15-20% белоктардан аяады. Диетологтар есептеу жумыстарында термодинамиканын I-занын колданады. Адам организм^ тамакпен курдел1 улкен молекул алы заттар туседг Бул заттардагы энтропиянын mohî аз, энталышя мен Гиббс энергиясыныц меш жогары бо-лады. Зат алмасу, ягни, метаболизм кезшде улкен молекулалы косылыстар каранайым заттарга ыдырайды, 6ipaK олардагы химиялык байланыстар 6epiK жене энтропиясы жогары бола-ды. Мысалы, СО,, Н„0, 1МН,, СО(МЫ:);т.б.
Tipi организмде ке.М1рсулардын СО, moi Н,0 дешн тотыгуы жиырмага жуык oipHeme сатылы реакииялардан турады. Адам отырганда, не жатып демалганда жумсалатын энергия оте аз -кетед1 де, энергия тек кана деле кызу-ына жумсалады. Адам организмшц осы энергетикалык кушн Heri3ri зат ал-масу деп атайды. Heri3ri зат алмасудын каркынын дене кызуына жумсалатын энергиямен керсетуге болады.
Ka3ipri кезде галымдар адамга кажет тагамды, олардын калориясын есептегенде, жумсалатын энергияны гана есепке алып коймайды. Сонымш катар адам организм! ушш ете багалы витаминдердщ, амин кышкылдарынын, минералдык заттардын тамактын кура-мында болу кажетппн есепке алады.
Схема туршде:
Белоктар, майлар, угдеводтар
Карапайым заттар СО:, Н:0, КН.^
Т1р1 организмдеп энергиянын катынастарын зерттейтш гылымнын саласын биоэнергетика деп атайды. Каз1рп кезде кептеген биохимиялык жэне биологиялык процестердщ моле-кулалык зерттелуше байланысты галымдар термодинамикалык угым-дарды Т1р1 жуйелерге коддануга бола-тындыгын дэлелдеп жур.
Т1р1 организм — курдел1 биологиялык жуйе. Сондыктан х!р1 орга-низмнщ езшщ ем1р суруч уипн кажетп заттармен, энергиямен камтамасыз ететш коршаган ортамен б1рге карас-тыру керек.
Егертф1 организмд1 озш коршаган ортадан окшау алса, онын жексле-ген термодинамикалык жуйеден айыр-машылыгы болмай кдлады. Б1рак т1р1 организмде бул процестердщ бэр1 курделг Организмнш б1р бол1мжде Гиббс энгргиясынын осу1мен, энтропи-
янын азаюымен журетш химиялык процестер журш жатса, екшпи 61 р бел1мшде Гиббс энергиясынын азаюымен энтропиянын кебекмне экелш согатын химиялык реакниялар журш жатады/3/. Осындай болашак маман-дыгына кажегп бЫмдер студснт-тердщ пенге кызыгушылыгын артты-рып. танымдык ерекетш белсещцредг Шыгармашылык денгейде окитын ал-гыр студенттерге Т1р1 организмдеп ре-акциялар, термодинамикалык функци-ялардын шамасын есептеуге арналган тапсырмалар берем13. Сондай-ак эрб1р студентпн кабьтетпе карай практика-лык сабакта есеп пен жаттыгулар, ар-найы тапсырмалар беру, оны талдау аркылы тоориялык бшмдерш бектп, б1л1г!н калыптастырамыз.
Студенттер «Химиялык термодинамика» гарауынан темецдеплерд1 61лу1 керек:
1. Непзп термодинамикалык функциялар: жылу, жумыс, ¡шю энергия, энтальпия, энтропия, изобаралык-изотермиялык потенциалдар.
2. Термодинамикалык урдк-тердщ турлерь
3. Термодинамиканын бйршпи занынын мэш, онын математикалык ернеп жэне оны эртурл1 урд1стерде колдану.
4. Жылу эффекпсшш ту себеп-терК Гесс занынын мэш, онын салдар-лары.
5. Кирхгофф занынын мэш, онын математикалык ернеп.
6. Термодинамиканын еюнпи занынын мэш, онын математикалык ернеп.
7. Энтропиянын мэш, онын ста-тистнкалык табигаты.
8. Химиялык реакциянын изо-термалык тендеу1 жэне онын колдану мумкишп.
9. Химиялык реакциянын изоба-ралык тендеу1, онын колданылуы. Темендеп шамаларды есептеп б1лу» кажет:
- бершген температурадагы стан-дарггы жагдайдагы реакциянын жылу эффектен,
- температура взгергенде, фа-залык езгерютер кезшдеп химиялык реакциянын энтропиясынын езгер1с1н,
- белгш температурадагы Гиббс энергиясынын езгер1сщ
- белгш температурадагы химиялык тепе-тещцктш константасын.
Студенттердш осы тараудан алган 61л мен б1л!г1Н тест аркы-лы практикалык сабактарга кагысу белсендшп аркылы саралап тексе-рем1з. Студенттерге бшмд1 тереш-рек менгеруге куш салу аркылы бо-лашак алатын кэciбiнe жакывдага тусем1з.
ПАЙДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Ушачев В.П. Творчество в системе образования. Магнитогорск, 1995. С.9-12.
2. Гамеева ОС. Сборник задач
и упражнений по физической и коллоидной химии. Москва, 1980. С.27-59.
3. Сейтембетов Т.С. Химия, Ал-маты. 1994. 18-236.
