CC BY
2УДК 5527
БОЛАШАЦ АКТЕР-ПЕДАГОГТЩ К0РКЕМД1К ЭН АЙТУ ДАГДЫЛАРЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ КЭС1БИ ДАЙЫНДЬЩ ПРОЦЕС1НДЕ
СЕЙТМЕТОВА АЙТКУЛЬ МУБАРАКЦЫЗЫ
КР Мэдениет саласыньщ Yздiгi, «Орындаушылык енер кафедрасыныц » ага окытушы, Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак^р^ университетi TYPKÍcraH к., Казахстан Республикасы
КЕР1МБЕК МЭДИНЕ
6В02123 - Актерлык енер мамандыгыныц 2 курс студентi
Аннотация: Адам баласыныц мэдени даму кезецгне жацару, гздену вте цажет жэне ол цогамдыц вм1рдщ барлыц саласына эсерт тиг1зед1 Бшм берудщ заманауи даму кезецгнде жогаргы бглгм орнын бгтгретт маманга талап кушейтшп, ол маманныц жеке басыныц бглгмгне, взгндгк мэнергне квп квц1л бвлгнедг. Бул децгейге жету Yшiн студенттердщ теориялыц жэне гылыми-эдгстемелж нег1з1, дайындыгы вте цажет. Себеб1 маманныц жогаргы бшм децгеш, творчестволыц ойлары, цайталанбас эрекеттер1 нег1зг1 фактор болып саналады. Бул мацаланыц квтерт отырган нег1зг1 мэселесг, ол цазгргг цогамга вз мамандыгын жетгк бглетгн, жан-тэнгмен сол мамандыцца бершген, гуманитарлыц жэне шыгармашылыц бглгм берудг гске асыра алатын маманныц керектш... Маман ойлану жэне 1ске асыру тэсыдерт толыц б1лу1 керек, гуманитарлыц мэдениетт1 сацтау жэне дамыту, вз1н1ц кэстт1к саласында цайталанбас, взгеше тулга болуы тшс.
Ктт свздер: педагог-актер, квркемдт дагдылар, вокалдыц внер, вокалистщ кэс1би дайындыгы, педагогикалыц процест1 жет1лд1ру.
Kipicne: Мэдениет пен енер саласындагы казiргi жагдайды зерттеу барысында айтарлыктай интеллект пен кец 6rnÍMÍ бар, шыгармашылык университета сэтп бтрген талантты музыкант эрдайым кэаби кызметке дайын бола бермейпш атап етшдь Жас маман Yшiн езш - e3Í жYзеге асыру жэне e3rn-e3Í актуализациялау проблемасы бYгiнде жеке музыкалык жэне шыгармашылык элеуеттщ айкындылыгымен гана емес, сонымен катар бэсекеге кабшетп ецбек нарыгында тура бшумен, езшщ кэаби жарамдылыгын дэлелдей бiлумен, шыгармашылык кызметте пайдалы жэне мацызды бола бшумен байланысты. Муныц бэрi болашак мрашм-актерлерд1 даярлау процесiне жаца тэсiлдердi эзiрлеу кажеттiлiгiн кeрсетедi.
«Актерлык енер» мамандыгыныц студенттерш окыту олардыц кeркемдiк эн айту дагдыларын жэне театр енершщ элементтерiн игеруге багытталган, бул олардыц шыгармашылык мамандар ретшде калыптасу процесшде айтарлыктай оц рел аткарады. Тшсшше, болашак вокалист-орындаушыларда кэсiби калыптасу процесшде сешмаздштш, жетiлмегендiктiц ойдан шыгарылган терю психофизиологиялык доминанттары жогалады, Шабыт ^йн игеру кабiлеттерi, керермендер аудиториясына эсер ету дагдылары дамиды, енерге туракты кызыгушылыкты колдайды, жеке жэне керкемдш-шыгармашылык кезкарастарды аныктау жэне керсету кабiлеттерi белсендiрiледi, логикалык жэне шыгармашылык дагдылар калыптасады. эмоционалды-бейнелi ойлау, ауызша жэне вербалды емес ойды бiлдiру, болашак вокалдык- орындаушылык кызметте сезiмталдыктыц, эмпатияныц эмоционалды саласын дамыту процестерi ынталандырылады.
Осыган байланысты, жогарыда айтылгандар аясында болашак урпакты тэрбиелеудегi eнердiц релш кYшейту, осы максатты жYзеге асыру Yшiн кeркемдiк окыту мен тэрбиелеудш эртYрлi формаларын, эдiстерi мен куралдарын тарту аныкталады.
Бул мэселе Н.А. Бердяева, И.А. Ильина, Б.С. Соловьев, П.А. Флоренский, К.С. Станиславский жуйеа сиякты эр тYрлi зерттеушi - философтар мен ойшылдардьщ ецбектершде театр енершдеп актерлiк - сахналык дагдылардыц, керкемдш жеке кeрiнiстердiц негiзi ретiнде карастырылды; театр кызметшщ ерекшелiгi, режиссер мен актердщ кэсiби дайындыгы Е.Б. Вахтангов, А.А. Гончаров, П.М. Ершов, Ю.А. Завадский, В.Э. Мейерхольд, А.С. Макаренко, В.И. Немирович-Данченко, А.В. Эфрос жэне баскалардыц ецбектершде усынылган.
Нег1зг1 бел1м: Бул макаланыц негiзгi идеясы эншi - орындаушыныц осындай мацызды касиет! болып табылатын кeркемдiк эн айту дагдыларын калыптастыру процесiн негiздеу жэне сынактан eткiзу болып табылады, онсыз вокалдык енер адамныц куаныш, бакыт, мактаныш, ашу, эмпатия сезiмдерiн оята алатын жэне кeрермендердi рухани байыта алмайтын шынайы енер болмайды.
«Эн айтудыц кeркемдiк дагдылары» кубылысыныц e3i шешiмнiц екi жакты багытын бiрiктiредi. Бiр жагынан, аныктама угымдар тiзбегiн зерттеу (ыдырату) аркылы iзделетiн кубылыс:»кeркемдiк» -«дагдылар» - «эн айту» оныц жеке элеуетшщ мазмундык негiзiн ашады, екiншi жагынан, кeркемдiк-орындаушылык кызмет процесiнде оныц калыптасуыныц гылыми-эдютемелш доминантын цементтейдi.
Сонымен, «^р^мд^» угымы кeп перспективалы жэне кeп eлшемдi, жэне оныц эволюциясыныц эр сатысында оныц магыналык тужырымдамалык мазмунын каныктыру процесi жYредi, ол казiргi замангы eзектi тенденциялармен, сипаттамалармен жэне талаптармен толыктырылады. «^р^мд^» угымы казiргi замангы гуманитарлык гылымдардыц кешенi Yшiн барган сайын тартымды бола тYсуде, emrem бYкiл элеуметтiк eмiрдiц эстетикасы ^ркемдш кeрiнiстер ретiнде аныкталган мшез-кулык пен ю-эрекеттщ таралуын камтиды. Бул ерекшелш eткен дэуiрлермен салыстырганда, кeркемдiк когам элитасы eкiлдерiнiц (театр, жарык eмiрi, жылтыратылган колeнер) eмiр CYPуiнiц тар шекарасынан шыкпаган кезде байкалады. Бiздiц ойымызша, эртiстiк - эншi-орындаушыныц калыптасуы, сiцiрiлуi жэне дамуы кажет мацызды касиет^ eйткенi онсыз вокалдык eнер адами сезiмдердiц, эмпатияныц тутас гаммасын эмоционалды децгейде тудыра алатын, кeрермендердi рухани байыту процесiне колайлы шынайы eнер болмайды.
Жогарыда айтылгандай, студенттердщ даму мотивациясыныц тeмен децгейi жэне олардыц академиялык вокалды эн айтудыц мэдени дэстуршщ есту тэжiрибесiнiц болмауы жаца тиiмдi вокалдык - педагогикалык технологияларды эзiрлеудi, «Вокал» пэнiнде артиспк дагдыларды дамытуды талап етедi. Жогарыда айтылгандардыц барлыгы еуропалык академиялык вокалдык дэстурде кабылданган эн айту эстетикасыныц талаптарын, эн айту тоныныц сапасын айкындау мэселелерiн белсендiредi. Сондыктан, эрине, вокалдык eнерде «дыбыс» пен «эн айтудыц ^ркемдш эстетикасы» арасында айырмашылыктар бар. Бул сэт педагогикалык багалаудыц мотиваторы ретiнде кызмет етедi, ол «вокалдык (дурыс) эн айтудыц ^ркемдш дагдыларын» калыптастырудыц сахналанган процестерiн белгшейтш жэне сипаттайтын кeрсеткiштер жYЙесi аркылы жYзеге асырылуы керек.
Тулганыц музыкалык-шыгармашылык даму мэселелерi eткен жэне каз1рп галымдардыц зерттеулерiнде усынылган, олардыц шшде: Б.М. Теплов, Т.И. Бакланова, Б. М. Бекмухамедов жэне т. б., музыкалык-педагогикалык бiлiм беру саласына катысты бул такырып О.А. Апраксина, Д.Б. Кабалевский, Э.Б. Абдуллин, Г.А. Гарипова, Л.С. Майковская, Р.Р. Джердималиева жэне т. б. Мысалы, Г.А. Гарипова «...Эртютш жалпы мэдени категория болып табылады жэне адам кызметшщ эртYрлi салаларына жатады: eмiр салты мен мшез-кулыкка, eнердiц эртYрлi тYрлерiне, гылыми кызметке. ...жеке тулганыц еркiн ^ршуше ыкпал ететiн жеке касиеттердiц бiртутас жYЙесi ретiнде. Осылайша, адам eзiн кайтадан жасайды [1]. Бул процесс тек идеяны гана емес, сонымен бiрге осы идеяны жYзеге асыруды да камтиды, оныц жетiстiгi дайындык жумысыныц терецдiгiне жэне жеке тулганыц калыптасуыныц жогары децгейiне байланысты. В.И. Загвязинскийдщ пiкiрiнше, кeркемдiк «...табысты карым-
катынаска ыкпал етед^ кэаби кызметке жацалык пен шыгармашыльщ элементiн экеледi, eмiрдi оныц кептеген кeрiнiстерiнде оцтайландырады» [1].
Л.С. Майковскаяныц устанымы бiзге жакын, ол «...керкемдш^ калыптастырудыц басты шарты-кeркемдiк ic-эрекет тэжiрибесiн педагогикалык уйымдастыру, онда студент карама-карсы мэтiндердi куру кажеттшгш, бшмге кундылык катынасын, eзiн-eзi бакылау тэжiрибесiн, интроспекцияны, eзiн-eзi реттеудi дамытуга ыкпал ететiн кeркемдiк мэселелердi жобалауга жэне шешуге белсендi катысу аркылы кызмет мазмуныныц кайнар кeзiне айналады. Студенттердщ кeркемдiк дамуыныц нэтижесi белсендi киял, шыгармашылык ойлау, музыкалык кабшеттер сиякты кeркемдiк дагдылар мен кабшеттердщ ауырлыгына тYрткi болады» [2].
Музыкалык-педагогикалык кызметке катысты «музыка муFалiмшщ шеберлiгi тулганыц кэсiби сапасы ретiнде, ец алдымен, орындаушылык, коммуникативтi жэне музыкалык-уйымдастырушылык кызметте ^р^дЬ» - деп санайды Е.В. Большакова [3]. Оныц тюршше, «...музыка муFалiмi окушылардыц эмоционалды-эстетикалык, психикалык энергиясын, мысалы, сол немесе баска музыкалык шедеврдi тыцдаFанFа дейiн «баурап алу» кабiлетiне ие болуы керек.
Эрине, эрт1спктщ калыптасуы тулFаныц психикалык процестерiнiц дамуына ыкпал етедi, eзiн - eзi кeрсету кабiлетiн, жоFары еркiндiк дэрежесш жэне эртiстiк eзiнiц стилiн дамытады, ец бастысы оны толыкканды вокалист - орындаушы етедi. ДамыFан шеберлш даFдыларыныц кeмегiмен болашак педагог-вокалист-актер кэаби вокалдык кeркемдiк кызметте Yлкен бшктерге жете алады. Сондыктан отандык вокалдык эн мектебiндегi басты кузыреттердiц бiрi-жай орындаушыларды Fана емес, тэуелсiз эншшерд^ жан-жакты дамыFан тулFаларды, шыFармашылык туеталарды тэрбиелеу. Бул процестi дауыстык аппарат курылымыныц анатомиялык-физиологиялык ерекшелiктерiн жэне т. б. ескере отырып, ерлер мен эйелдер организмдершщ жеке ерекшелiктерiн ескере отырып жYргiзу кажет. Сондыктан, окытудыц кэсiби вокалдык-педагогикалык дэстYрi шецберiнде академиялык сахналык практикамен катар (классикалык вокалдык музыкалык-репертуарлык мураны зерделеу, музыкалык концерттер мен опералык спектакльдерге катысу жэне т.б.) жYргiзiледi. Кeркемдiк белсендi ^р^мд^-ой^ау кызметiмен жYзеге асырылады жэне жеке шыгармашылык эл -аукатты жандандыру, музыкалык-педагогикалык карым-катынас барысында туракты психо-эмоционалды оц тонус сиякты кэаби жэне жеке касиеттердi камтиды. Бул эмпатия мен рефлексияныц, кeркемдiк ойлаудыц, мiнез-кулыктаFы импровизацияныц болуын талап етедь
А.Гарипованыц пiкiрiнше: «эртiстiк - бул реинкарнация кабшет Fана емес, жеке туетаныц еркiн кeрiнуiне ыкпал ететш жеке касиеттердiц бiртутас жYЙесi». Л.С. Майковская: <ас-эрекеттщ эртiстiгi - музыка сабаFында кeркемдiк-коммуникативтiк кызметтi сэттi жYзеге асыруFа мYмкiндiк беретiн жалпыланFан ерекше кабiлет ретiнде муFалiм-музыканттыц жеке басыныц ерекше сапасы» - деп атап erri.
Адамныц эртiстiгi ойлардыц, эмпатияныц рецктерiмен байланысты бейнелi бiрлестiктерге непзделгенш атап eту мацызды. Шынайы ^р^мд^-бул адамныц бай iшкi элемiнiц кeрiнiсi, оныц iшiнде муFалiм-вокалист. Бiр жаFынан, бул кубылыс кэсiби кызметiне карамастан эр адамFа кажет эмбебап тэртштщ кeп кырлы жэне кYрделi сапасы ретшде аныкталады. Екiншi жаFынан, бiркатар Fалымдар эртiстiк дегенiмiз - бул адамныц eзiн - eзi ^рсету еркiндiгiн, осы тужырымдаманыц кец маFынасында шыFармашылык еркiндiгiн, жеке кeрiнiстердiц байлы^ын, проблемаларды кою мен шешудiц бейнелi жолын, киял ойыны, ракым, руханилык, iшкi еркiндiк сезiмiн камтамасыз ететш касиет деп санайды, сырткы факторлар-кимылдар, мимика, интонация.
^ркем тулFа Yнемi eзгерiп отыратын eмiр жаFдайларына оцай бейiмделедi, шыFармашылык жасампаздыкка, оны сындарлы жэне оптимистiк кабылдауFа баFытталFан. Кeркемдiк-бул проблемалык жаFдайлардан шы^удыц шыFармашылык тэсiлi. Сондыктан казiргi замаеты кeркемдiк педагогикадаFы мацызды мiндет педагог-вокалистщ кэсiбилiгiнiц мацызды сапалы кeрсеткiшi ретшде эн айтудыц кeркемдiк даFдыларын калыптастыру болып
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
табылады. Айта кету керек, енер езшщ мэш бойынша керкемдш коммуникацияга, адамдар арасындагы ерекше керкемдiк формада, ерекше эмоционалды тYрде карым-катынаска багытталган жэне мундай карым-катынасты сактау Yшiн осы коммуникацияныц барлык катысушылары Yшiн керкемдiк дагдылар мен кабiлеттердi калыптастыру кажет.
Осылайша, жогарыда айтылгандардыц бэрiн ескере отырып, 6Ï3 тужырымдама деген корытындыга келемiз шыгармашылык тулганыц даму сапасын сипаттайтын «эртютш» жасырын тYPде эн айтудыц керкемдш дагдыларын калыптастырады жэне оныц вокалдык -орындаушылык кызметiнде езiн-езi табысты жYзеге асыруы Yшiн ете кажетп шарт болып табылады. «Эртiстiк» жэне «эн айту дагдылары» категорияларыныц интеграциялык синтезi шыгармашылык процеске тiкелей байланысты болгандыктан, бул бiздщ талдауымыздыц келес пэнi болады. Осы зерттеу аясында 6Ï3 вокалды - сахналык ю-эрекеттщ объективi аркылы жYзеге асырылатын эн айтудыц керкемдш дагдыларын калыптастыру процесш карастырамыз.
Керкем муFалiм, кез-келген керкемдш дарынды тулга сиякты, бай киялымен, нэзiк тYЙсiгiмен, енертабыска саркылмайтын шыгармашылык киялымен ерекшеленед^ мунда талгампаз реакциялар стихиялык психикалык импульстармен киылысады, ал аудиторияга жYгiнудiц реттелген, мукият ойластырылган эдiстерi кYтпеген жерден педагогикалык импровизацияныц энергиясымен алмастырылады. Интерпретацияланган бейненi кайта карастыруга байланысты белгiлi бiр ойын жагдайларын бейнелеуге багытталган сахналык экспрессивтшк сиякты керкемдiктiц мундай басым белпс де болашак педагог-вокалистiц дэл, Yйлестiрiлген козгалыстарында бар, ол керкем идеяны кабылдауга да, оны барлык колайлы эрекеттермен керсетуге де кабiлеттi.
Сонымен, Л.А. Баренбойм орындаушы-музыкантты даярлау жYЙесiндегi керкемдiк кабiлеттерiн дамытудагы шыгармашылык киялдыц мацыздылыгын атап етiп, «...егер суретшшщ киялы айкын жэне рельефтi болса, онда ол «маятник» сиякты, шыгармашылык кумарлыктыц коздыргышы бола алады». Сонымен катар, автор керкем образды тек орындаушылар (вокалистер, музыканттар) Yшiн гана емес, сонымен катар жазушылар, композиторлар, орындаушылар Yшiн де, тэуелсiз эншшер, жан - жакты дамыган тулгалар, шыгармашылык тулгалар Yшiн де елестету кажет екенш атап керсетедi.
Болашак педагог-вокалистщ керкемдiк эн айту дагдыларын калыптастыру моделш куру кажеттiлiгi оныц езара байланысты компоненттер, критерийлер мен керсетюштер жYЙесi ретiндегi курылымымен аныкталады, олардыц тутастыгы, олардыц YЙлесiмдi жумыс iстеуi педагог-вокалистiц кэсiби-педагогикалык кызметiн жYзеге асырудыц тиiмдiлiк децгейiн аныктайды. Айта кету керек, бершген модельдi куру, ец алдымен, вокалды - педагогикалык шындыкка, накты, керкем жэне шыгармашылык процест iшкi уйымдастыруга катысты накты факторларды жацгырту мYмкiндiктерiн пайдалануга непзделген. Бул модельде болашак вокалистердi кэаби окытудыц мазмуны, эдiстерi, уйымдастырушылык формалары, бiлiмдердi, шеберлiктер мен шеберлiктердi игеру децгейлерi жэне оларды музыкалык-танымдык iс-эрекетте баскару курылымдык тYPде кершедь Сонымен катар, эншь орындаушыларга тэн модель курудыц кейбiр керкемдiк-педагогикалык ерекшелштерш атап етемiз.
Сонымен, ете эдш сурак туындайды: модель дегенiмiз не жэне бiздiц модель баска модельдерден калай ерекшеленедi? «Модель» сезi латынныц «modulus» сезiнен шыккан жэне аудармада «елшем, Yлгi» дегендi бiлдiретiнi белгш. «Модель» угымы гылымныц барлык салаларында колданылады жэне кептеген магыналарга ие. ^аз1рп уакытта муFалiмнен ез кызметшщ тYпкiлiктi нэтижесi туралы накты гылыми тYсiнiк талап ететiн бiлiм беру процесшщ тиiмдiлiгiмен байланысты педагогикалык мэселелердi шешу кажеттiлiгi туындайды. Окыту жэне тэрбиелеу процестершщ сапалык жэне сандык сипаттамаларын арттыру тургысынан педагогикалык модельдеу эдiсi ец езектi болып табылады.
Жалпы, модельдеу куралдарды, формаларды, эдютерд^ курылымдык компоненттердi аныктауга, сондай-ак олардыц езара тэуелдшп мен езара байланысын, педагогикалык мэселелердi шешудегi дэйектiлiгiн, бiздiц жагдайда болашак вокалист-муFалiмдердiц эншiлiк
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
дагдыларын кдлыптастыруга мYмкiндiк бередг Педагогикалык зерттеулерге катысты 6Ï3re педагогикалык процест модельдеудщ Ym эдюш жасаган Н.М. Борытконыц niKipi эсер етед^ олар оку процесiнде тиiмдi интеграцияланып, зерттелетiн мэселелердi шешудi камтамасыз етедг
1) тэрбиеленушшщ субъектiлiк кещстшнщ калыптасуы ретiнде зерттелетiн кубылыстыц (касиетшщ сапасыньщ немесе кызмепшц) калыптасу процесшщ модели
2) осы касиеттщ дамуыныц элеуметпк-мэдени кецiстiгi ретiнде педагогикалык жагдайлар жYЙесiнiц (немесе тэрбиеленушiнiц кызмет тYрлерiнiц жYЙесiнiц) моделi;
3) алдыцгы модельде кезделген тэрбиеленушiнiц кызмет тYрлерiн (немесе педагогикалык жагдайларды) уйымдастыру бойынша тэрбиешiнiц педагогикалык кызмепшц моделi. Бул соцгы модель-бул тэрбиелш iс-эрекет кецiстiгiнiц немесе муFалiм мен тэрбиеленушiнiц педагогикалык езара эрекеттесушщ жобасы» [4].
Сонымен, С.И. Архангельский оку процесшщ моделi ретiнде «зерттелетш процестiц курылымы мен байланыстарын ойша бейнелеудЬ» тYсiнедi. Бiлiм берудi талдауFа «педагогикалык жYЙе» уFымын тарту оны зерттеу Yшiн жYЙелi тэсiлдi колдануды бiлдiредi. Бул тэсiл сырткы эсерлердщ эсерiн ескере отырып, кейбiр байланысты компоненттерден (iшкi байланыстардан) туратын кYPделi жYЙелердi зерттеуге мYмкiндiк бередi. Педагогикалык жYЙенiц моделi оныц курамдас белштершщ барлык мYмкiн жэне мацызды байланыстарын ескере отырып, оку процесш тутас сипаттауы керек. Сонымен катар, Н.Е. Кузьминаныц пiкiрiнше, педагогикалык процестi «бес элементтен туратын жYЙе ретшде» елестетуге болады:
1) оку максаты (не Yйрету керек);
2) оку акпаратыныц мазмуны (ненi окыту керек);
3) окыту эдютер^ педагогикалык коммуникация куралдары (калай окыту керек).
^азiрri жаFдайда болашак педагог-вокалистердiц керкемдiк эн айту даFдыларын
калыптастыру процесi негiзiнен классикалык вокалдык мектептердiц кептеген жылдар бойы калыптаскан эдiстерi жиынтыFына негiзделген. Вокалдык енер мен вокалдык педагогиканыц тарихы вокалдык техниканыц вокалдык-орындаушылык тэсiлдерiн, демек, вокалдык педагогика принциптерш калыптастыру мен дамытуда вокалдык музыканыц керкемдiк, эстетикалык принциптерiнiц, умтылыстарыныц, кезкарастарыныц жетекшi айкындаушы релiн растайды. Вокалды-педагогикалык окытуды жYЙелеу вокалдык педагогиканыц калыптасу кезецдерiн аныктауFа мYмкiндiк бередi.
Вокалдык енердiц жалпы теориясы сэйкестiктi, тэн вокалдык - педагогикалык уFымдар мен категорияларды Yйлестiрудi жэне баFынуды айкындайды, олардыц эдютемелш базасын эн енерi туралы Fылымдар жYЙесiне пэнаралык кезкарас, кубылыстардыц езара байланысы мен тэуелсiздiгi, вокалдык енердщ тиiстi категориялары перспективасында негiздейдi. олардыц сынуы, керсетiлген жупта - метр (тыныс алу, тембр, дыбысты жабу жэне т.б.). ОсыFан байланысты вокалдык эдютеме вокалдык енердiц жалпы теориясын алмастырмауы керек екенiн атап еткен жен. Вокалдык эдютеме вокалдык педагогика сиякты колданбалы пэн бола отырып, тек бшм беру жэне тэрбие максаттарын, атап айтканда, процестi кездейдь
Осылайша, болашак педагог-вокалистерде эн айтудыц керкемдiк даFдыларын калыптастыру процесi дуальды фокуспен сипатталады. Бiр жаFынан-дауыс аппаратыныц барлык белiктерiнiц жумысы, сондай-ак дауыс калыптастыру процесiне катысатын булшык еттердщ дамуы. Екiншi жаFынан, оныц психофизикалык жаFдайына негiзделген орындаушылык. Баскаша айтканда, эн айтудыц керкемдш даFдыларын калыптастыру бойынша жумыстыц бiрiншi жаFы болашак вокалист-муFалiмде «дауысты табу» даFдыларын техникалык игеру процесi бар, ол дурыс эн режимiн орнатумен, дурыс моториканы дамытумен байланысты, ол кейiннен автоматтандырылады жэне эншiге ез назарын дауысты калыптастыру процесшщ техникалык жаFынан белгш бiр керкемдiк мiндеттердi орындауFа толы^ымен ауыстыруFа мYмкiндiк бередi. ОларFа дауыстык аппараттыц жэне оныц жекелеген белштершщ эн айту процесiнде дурыс жумыс iстеуiне байланысты даFдыларды жаткызуFа болады: тыныс алу, еркш дауыс калыптастыру, эуендi дэл интонациялау, артикуляция.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Екiншiсi-енердiц онтологиялык компонентш бейнелейтш орындаушылык дагдылар, «магынадан жогары магынаны» тудырады (Б.М. Берштейн), керкемдш мазмунга жаца елшем енпзедь Бул топка орындаушылык мэдениетке байланысты дагдылар юредг классикалык вокалды музыканыц эр тYрлi стильдерiне тэн дыбыс шыгаруды практикалык игеру, музыкалык шыгармалардыц поэтикалык мэтiнiн айту ерекшелштер^ керкем образ жасау, реинкарнация. К.С. Станиславскийдщ пiкiрiнше: « шыгармашылык мшдеттерге терец бойлаган суретшiнiц езiн тулга ретшде жэне езiнiц толкуымен айналысуга уакыты жок» [5].
Керкемдiк дагдыларды мецгерудiц бiрiншi кезецi, К.С. Станиславскийдщ айтуы бойынша, сахналык койылымныц барлык конвенцияларына кайшы, сахнада езiн «дурыс, мYлдем табиги адам эл-аукатына» жетюзе бiлу. К.С. Станиславский актердiц бул «дурыс, табиги» эл - аукатын шыгармашылык (сахналык) эл-аукат жэне енердщ мацызды компоненттерiнiц бiрi деп атайды. К.С. Станиславский «сахналык эл - аукат» дагдыларыныц Yштiгiн iшкi, сырткы жэне жалпы деп ажыратады, мунда шю сахналык эл-аукат мактердiц шыгармашылык тэжiрибе процесiнде езiне жумыс жасауына"катысты жYЙе элементтерiнен турады. Сырткы сахналык эл - аукат элементтердi бiрiктiредi жYЙелер, "актердiц езiн-езi бейнелеудiц шыгармашылык процесшде жумыс ютеуше"катысты. "Iшкi сахналык эл-аукат сиякты, ол езшщ табиги белштершен-мимика, интонация, сейлеу, козгалыс, пластик сиякты элементтерден турады ...сiздiц физикалык инкарнация аппаратыцыздыц барлык белiктерi" [5].
^орытынды: ^азакстандык бiлiм беру кещстшне тулгага багытталган окыту парадигмасын енпзу жагдайында эн айтудыц керкемдiк дагдыларын калыптастыру проблемасыныц езектiлiгi одан да жогары дэрежеде есп. Педагогикалык гылымныц теориясы мен практикасында бул проблема езект жэне мацызды болып саналады, оныц iшiнде керкемдiк бiлiм беру педагогикасында. Бул бэсекеге кабiлеттi бшм беру жагдайында бшм алушыныц жан - жакты жэне бiртутас, ерекше тулгасын дамытудыц релi айтарлыктай артып келе жаткандыгына байланысты. Сондыктан тулга, оныц бай шю элемi оныц руханиятыныц ец жогары керiнiсi ретшде зерттеушi галымдардыц назарында.
Еылыми-теориялык талдау керсеткендей, болашак мамандарда эн айтудыц керкемдш дагдыларын калыптастырудыц формаларын, технологияларын, эдiстерiн колдану саласында жYргiзiлген зерттеулердщ кец спектрiне карамастан, казiргi замангы педагогикалык ецбектер мен iзденiстердiц назарынан тыс калган бiркатар мацызды аспектшер бар.
Бiздiц ойымызша, кэсiби дайындык процесiнде болашак педагог-вокалистер арасында эн айтудыц керкемдш дагдыларын калыптастыру мэселес аз зерттелген. Сондыктан ол мукият назар аударуды жэне зерттеудi кажет етедь Осы тургыдан алганда, бул такырып болашак муFалiм-вокалист-актердыц рухани бай шю дYниетанымы мен дYниетанымыныц керша жэне белсендшп ретiнде карастырылады. Тутастай алганда, бул кубылыс жеке тулганыц айкын жеке касиеттерiнiц калыптасуы жэне кэаби езiн - езi жетiлдiру мен езiн-езi тэрбиелеу кажеттiлiктерiн канагаттандыру максатында керкемдiк-шыFармашылык кызметтiц белгiлi бiр тYрлерiн игеру болып табылады.
Осы мэселеш зерттеу нэтижесiнде бiз болашак педагог-актердыц эн айту шеберлiгiн калыптастыру жогары оку орнында кэсiби дайындык кезещнде ерекше мацызга ие деген корытындыга келдiк, ейткенi дэл осы белсендi тулганыц калыптасу кезецi жеке касиеттердщ интеллекттiц максатты дамуымен, адамгершшк жэне эстетикалык сезiмдердiц дамуымен, мшездщ тецестiрiлуiмен жэне керiнiсiмен сипатталады тацдалган мамандыкты игеруге саналы тiлек.
Бiздiц аныктамамыз бойынша «эртiстiк» жэне «эн айту дагдылары» санаттарыныц болашак педагог-актердыц керкемдш эн айту дагдыларын калыптастыруга интеграциялык синтезi шыгармашылык тулгалык даму сапасын сипаттайтын шыгармашылык процеске тшелей байланысты жэне бул еркiн езiн-езi керсетуге жэне табысты концерттiк-орындаудаFы керкемдш реинкарнацияга ыкпал ететiн жеке касиеттердщ тутас жYЙесi- кызметi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Загвязинский В.М. Методология и методика дидактического исследования. - М.: Педагогика, 1982. - 160 с..
2. Майковская, Л.С. Артистизм педагога-музыканта как необходимое условие формирования этнокультурной толерантности у школьников / Л. С. Майковская // Вестник Московского государственного университета культуры и искусств. - 2008. - №1. - С. 181-185.
3. Большакова Е.В. Введение в историю мировой культуры. Книги 1-2. - СПб., 2003. (1). -383 с.
4. Борытко Н.М. Моделирование в психолого-педагогических исследованиях // Известия ВГПУ. - 2006. №1. URL: https:// cyberleninka.ru/article/n/modelirovanie-v-psihologo-pedagogicheskih-issledovaniyah (дата обращения: 05.10.2017).
5. Станиславский К.С. Работа актера над собой в творческом процессе переживания. Издательсвто - Азбука. 2015
