EHOEHEPrHfl-M BHOnPEnAPATHHH K;y.MAmHHHr nOMH^OP
^OCH^^OP^HrHrA TAtCHPH
BanpaMÖaH AngocoBHH ^yMameB
KppaKannoFHCTOH KHm.roK xy^anuru Ba arpoTexHo.rorHfl.rapH HHCTHTyTH
accHCTeHTH
HHgupa ^yMaMypaTOBHa AßgHMyxaMMega^HeBa
K,0pa^ann0FHCT0H KHm.roK xy^anuru Ba arpoTexHO^orua^apu HHCTHTyTH
accHCTeHTH
A3aMaT CepuKßan yF^H CanapßaeB
K,opaKannoFHCTOH KHm^OK xy^anuru Ba arpoTexHo.rorHfl.rapH HHCTHTyTH
3-ÖOCKHH TanaöacH
AННOТAЦHfl
MaKO^aga KppaKannoFHCTOH mapomuga caÖ3aBOT экннн noMHgopra EuoeHeprufl-M SuonpenapaTtmBiH, TatCupuHH aHH^ram öyHHHa HHMHH $ao.nHflT.rap o^hö öopu^raH. Ey öyHHHa aHHK TaTÖHK TexHO^oruacuHH Ba ^ofiganaHum кoэ$$нцeнтннн aHH^ram 6yÖHHa H^M-^aH H3.raHHm um^apu ohhö Sopu^raH.
Ka^HT cy3^ap: KypFOKHH^HK, coByK, myp^aHHm, HaB, xocu^gop^HK, aÖHOTHK, CH^aT.
ABCTRACT
In the article, scientific activities were carried out to determine the effect of Bioenergiya-M biopreparation on tomato in the conditions of Karakalpakstan. In this regard, scientific research work was carried out to determine the exact application technology and utilization coefficient.
Keywords: drought, cold, salinity, variety, productivity, abiotic, quality.
KHPHm
Y3ÖeKHCTOH PeCnyö^HKaCH npe3ugeHTHHHr 18.05.2020 HH^garH "K,um^OK xy^anuru Max,CyroraapHHHHr CH^aT Ba xaB^CH3^HK KypCaTKHH^apu xa^Kapo CTaHgapraapra MyBo^HK^uruHH TatMHH^amra goup KymHMna nopa-Tag6up.rap TyFpuCHga"ru OapMoHH HM3o.raHgu. ^ax,oH So3opuga MaxCyroraapra Kyfiu^raH CH^aT Ba xaB^CH3.OHK TanaS^apuHHHr Toöopa KynaHHÖ Sopumu, ropTHMH3ga eTHmTupu^aeTraH
November, 2023
199
махсулотларнинг халкаро бозорлардаги урнини мустахкамлаш учун кушимча чоралар куришни талаб килмокда. Узбекистонда етиштириладиган помидор таркибидаги курук моддалар микдори эса 5,5 фоиздан ошади. Бу курсаткичлар европалик ишлаб чикарувчиларнинг шундай махсулотларидагидан анча юкори булиб, шуниси билан харидорни узига тортади. Шу боис органик дехкончиликга асосланган холда помидорнинг махаллий навларини, KурFOкчиликка, иссикликка ва шурга чидамлигини ошириш ва агротехникасини ишлаб чикиш зарур.
K,оракалпоFистон Республикасида кишлок хужалик экинларидан, шунинг ичида сабзавот экинларидан юкори хосил етиштириш катта кийинчилик туFдиради, факатгина тажрибали ва ернинг барча конуниятларини яхши билган фермер хужаликлари яхши натижага эришмокта. Бирок, купчилик фермер хужаликлари мамлакат томонидан белгиланган режаларини бажара олмаётгани хеч кимга сир эмас. Бунга бир канча сабабларди, хусусан экинзор ерларнинг шурланиш даражасини, тупрок унумдорлиги пастлигини, минерал уFитларнинг кам ёки уз вактида кулланилмаслиги ерларнинг нотекислигини, табий унумдорликнинг пастлигини ва бошка омилларни сабаб килиб курсатиш мумкин.
АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Екологик тоза махсулот етиштириш жахоннинг купчилик мамлакатларида жуда тез суръатлар билан ривожланмокда. Статистик маълумотларга караганда 2000-2010-йиллар давомида дунё юзида экологик тоза махсулот тайёрлаш 3 баробардан ортик ривожланди. Аникрок килиб айтадиган булсак, 2000 йилда ишлаб чикарилган экологик тоза махсулотлар бахоси 18 миллард долларга тенг булса, орадан 10 йил утиб бу курсаткич 60 миллард долларни ташкил этди. Мутахассисларнинг фикрича, органик махсулотларнинг дунё бозоридаги айланмаси 2020-йилда 200-250 милиард долларга етиши мумкин. Демак, органик дехкончилик, кишлок хужалиги ер юзида аграр соха келажаги бор йуналиши эканлигин курсатмокда. Бу тармок билан дунёнинг 160 давлати шуFулланади ва 84 мамлакатда органик кишлок хужалиги туFрисидаги уз конунлари ишлаб чикилган [2].
Экологик тоза махсулот етиштириш жараёни, айни вактдаги кишлок хужалигида кулланиладиган технологиялардан кескин фарк этиши билан фарк килади. Органик кишлок хужалигида кимёвий уFитлар, пестицидлар, антибиотиклер, гармонлар, ген -модификацияланган [ГМО] каби унсурлардан мутлока
November, 2023
200
фойдаланилмайди, аникроFи уларни бекор килади ва органик ва биологик УFитлардан фойдаланилади.
Республикамизда етиштирилаётган махсулотлар таркибида инсон организми учун зарарли моддаларнинг куплаб тупланишидан катъий назар минерал уFитларга талаб йилдан-йилга ортиб бармокда. Шунинг билан бирга минерал уFитларни кулланишда сарфланаётган харажатларнинг юкори булишига, хосил сифатига таъсир килади ва тупрок тузилмасининг бузилишига хамда тупрокларнинг шурланишига олиб келмокда. Шу сабабли айни вакитда Хукуматимиз рахбари томонидан асосий эътибор тупрок унумдорлигин кутариш масаласига каратилмокда [1].
Дала тажрибалари 4 кайтарикта, 4,2 м2 хисоб майдонида утказилди. 1лмий тажрибаларда фенологик кузатишлар, биометрик улчамлар олиб борилди, махсулотнинг микдори ва товарбоплиги аникланди. Лаборатория шароитида 1000 дона уруF массаси, униб чикиш энергияси ва кугарувчанлиги урганилди. Кушимча баргдан Биоенергия-М биопрепарати билан озиклантиришнинг хосилдорликка таъсири кай даражада булиши кузатилди. Олинган маълуматларга статистик тахлил Доспехов [3] методикаси буйича утказилди.
НАТИЖАЛАР ВА МУХОКАМА
Помидорнинг тажриба хужалигида вегетация даврида усиб ривожланишининг турли фазаларида Биоенергия-М биопрепарати билан баргдан кушимча озикалантиришнинг усимликка таъсири умумий кабул килинган ва тасдикланган методик усуллардан фойдаланиб олиб борилди.
Аждодларимиз, шу жумладан дехкончилик билан шуFулланиб келган Fаллакорлар тупрок унумдорлигини оширишда, тупрокнинг хар кандай кишлок хужалиги экинини озука моддалар билан тулик таъминлайдиган даражага олиб келиш имкониятлари мавжудлигини билган. Шу сабабли улар тупрок унумдорлигини баркарор ошириш чораларини курган. Шу билан бирга олимлар тупрок унумдорлигини кутаришда хар хил уFитлардан фойдаланиш билан бирга кушимча баргдан озиклантиришнинг помидорнинг хосилдорлилига таъсирини урганишга, тупрокка органик уFитлар билан бирга кушимча баргдан озиклантирилганда тупрокда кандай узгаришлар юз беради, унумдорлигини курсатувчи микрофлора активлигини кай даражада узгаришини урганиш буйича илмий тажрибаларимизди олиб бордик ва олинган маълуматларни статистик тахлил утказдик [4].
November, 2023
201
Хукуматимиз томонидан куйилаётган асосий талабларнинг бири, томорка ер участкаларига эга хар битта оила эгаси уз участкасидан самарали фойдаланиш ва уз хужалигини озик-овкат махсулотлари билан тулик таъминлаши ва ортиFини бозорларга сотиб озик-овкат мулчилигига эришиш хисобланади. Ушбу куз-карашдан келиб чикиб, кичик уй олди томорка участкаларидан помидордан юкори хосил олишда баргдан озиклантириш усулининг таъсирини урганиш ва такомиллаштириш оркали сабзавот экинларидан юкори хосил олиш усулларини урганиш мухим.
Тажриба учун помидорнинг Волгоград 5/95 навини вегетация даврида Биоенергия-М биопрепаратини куллаш билан кушимча баргдан озиклантиришнинг хосилдорликка таъсирини ургандик.
Тажрибада помидорнинг Волгоград 5/95 навини вегетация даврида хар хил вактда ва хар хил саналарда баргдан кушимча озиклантирганимизда тажриба вариантларига алокадор узгаришга учрашини курдик. Тажрибага статистикалик тахлил килганимизда фонга солиштирганимизда вегетация даврида 7 мартаба суспензия билан озиклантирилган вариантта помидор буйининг баландлиги 75,1 см, барглар ва гулларининг сони 3 ва 5 маротаба озиклантирилган вариантга нисбатан сезиларли юкори булганлигини аникланди. Бу вариантта фонга нисбатан усимлик баландлиги 6,4 см, барглар сони 7 ва гуллар сони 7 га ортик булганлиги аникланди.
Жадвал
^ит меъёрлари ва баргдан кушимча озиклантириш муддатларининг помидорнинг ер устки катламига мослашувчанлигига таъсири
Экиш муддатлари Усимлик буйи,см Битта поядаги барглар сони, дона Битта поядаги гуллар сони, дона
Органик уFит 30 тонна/гектар (фон); 68,7 41 18
Органик ^ит 30 тонна/гектар +3 марта суспензия 70,1 43 20
Органик ^ит 30 тонна/гектар +5 марта суспензия 72,3 45 22
Органик ^ит 30 тонна/гектар +7 марта суспензия 75,1 48 25
ХУЛОСА
Тажрибаларимиздан олинган якуний натижаларга кура, помидорнинг вегетация даврида 7 мартоба суспензия билан
November, 2023
202
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 j Cite-Factor: 0,89 j SIS: 1,9 j ASI: 1,3 j SJIF: 5,771 j UIF: 6,1
озикландирилган вариантта помидорнинг 6Уйи 75,1 см, барглар ва гулларининг сони 3 ва 5 мартоба озиклантирилган вариантга нисбатан юкорирок бyлгaнлыгын аникланди. Фонга нисбатан Усимлик 6Уйи 6,4 см, барглар сони 7 ва гуллар сони 7 га куп булди.
REFERENCES
1. Вaxобов A., Тиркашов Л. ва бошкалар. Шахсий томорка участкаларида биогумус. Узбекистон кишлок хужалиги журнали. №11, 2014. 35-39 б.
2. Долиев Т. Ортга кaйтaëтгaн одомзод Узбекистон кишлок хужалиги журнали. №11, 2016. 45-49 б.
3. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. М., Агропромиздат, 1985.
4. Хдзраткулов Ш. Экологик деxкончилик нима?. Узбекистон кишлок хужалиги журнали. 2011. №9, 28-29 б.
November, 2023