CC BY
5УДК 373.3
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ МАТЕМАТИКАЛЫЩ-ФУНКЦИОНАЛДЫЩ САУАТТЫЛЫГЫН ДАМЫТУ
БАЙГУЖИНА ГУЛЬСИМ АЛПЫСБАЕВНА
педагог - шебер, Эл -Фараби атындагы Binom School мектеп-лицейi,
Атырау к;., ^азакстан
МУСТАФИНА АЙНУР ЕРКИНОВНА
педагог - шебер, Эл -Фараби атындагы Binom School мектеп-лицеш,
Атырау к., ^азакстан
Ацдатпа. Аталган мацалада жалпы математикалыц - функционалдыц сауаттылыцтыц мацыздылыгы, оцу процесгндегг алатын орны царастырылган. Бглгм беру ЖYйесн жыл сайын эртурл1 взгер1стерге ушырап отыр. Бул взгер1стердщ басты мацсаты
- ест келе жатцан урпацты жан-жацты дамыган, цузыретт1 азаматтар етт тэрбиелеу. Осы мацсатца жетуге функционалдыц сауаттылыц квмектесед1.
Юлт свздер: бастауыш сынып, функионалды сауаттылыц, дамыту, оцушы.
Бастауыш бшм берудщ мемлекетпк жалпыга мшдетп стандартында: «Бастауыш бшм берудщ мацсаты кец аукымды дагдылар непздерш мецгерген бшм алушы тулгасыныц Yйлесiмдi калыптасуы мен дамуына колайлы бiлiм беру кещстшн жасау болып табылады»,
- деп керсетшген [1,б. 4].
Математикалы; сауаттылыцтыц максаты бYгiнгi кYн талабына сай, жан-жакты дамыган, белсендi, емiрге талпынысы, туракты кызыгушылыгы бар, алган бiлiмдi iс- эрекетте, емiрмен байланыстыра алатын, еркш колдану дагдысы дамыган тулга калыптастыру. Математика бiлiм мазмуныныц ец алгашкы бастамасы бастауыш буында жYзеге асатыны белгiлi. Себебi, бастауыш буында жогары сыныптарда окылатын бYкiл пэннщ iргетасы каланып кана коймайды, сонымен катар бiлiм алуга талпынушылык, ягни балалардыц оку эрекетi, танымдык белсендшк, жеке бастыц адами касиеттерiнiц неriзi осы кезецде каланады.
Функционалды сауатты адамды когамныц барлык мэселелерiне ез Yлесiн коса алатын тулга деп карастырсак болады. Ягни, бYгiнгi мектеп, орта жэне жогары оку орындарыныц басты максаты - улттык кундылыкка негiзделген, функционалдык кабiлетi дамыган болашактыц iскер иесiн дайындау [2].
Фунционалдык сауаттылык - жеке тулганыц бYгiнгi жаhандану дэуiрiне тиесiлi элеуметтiк, саяси жэне экономикалык кажеттiлiктерге бейiмделуi.
Ал, бастауыш сыныпта бул нэтижелер математика, жаратылыстану жэне тiл сабактары материалдары аркылы кездескен мэселелелердi шешу дагдыларыныц калыптасуы аркылы дамиды [3].
Бастауыш сынып окушыларыныц математикалык-функционалдык сауаттылыгын дамыту - бул казiргi бiлiм беру жYЙесiнiц негiзгi мiндеттерiнiц бiрi. Бул багытта жумыс iстеу окушылардыц ^нделшт емiрде математиканы колдана алу кабшеттерш калыптастырып, логикалык ойлау, анализ жасау, шешiм кабылдау жэне деректердi тиiмдi пайдалану дагдыларын дамытады.
Математикалык-функционалдык сауаттылыц дегешм1з не?
Математикалык-функционалдык сауаттылык - бул адамныц математикалык бiлiмiн ^нделшт емiрде, накты жагдайларда, кэсiби эрекетте колдана алу кабшеть Ол мына элементтердi камтиды:
1-
сурет. Математикалык-функционалдык сауаттылык элементтерi
Математикалык-функционалдык сауаттылык максаты: бастауыш сынып окушыларыныц математикалы; бiлiмдерiн кYнделiктi eмiрде колдана алу кабшет^ логикалык ойлау мен мэселелерд1 шешуге багытталган дагдыларын дамыту.
Математикальщ-функционалдьщ сауаттылыктыц мшдеттерп
Коммуникация: Математикальщ тьтде д^рыс сойлеу жэне графиктер, диаграммалар аркылы акиаратты ^сыну
Шыгармашыльщ: Ь^алыптан тыс ойлау аркылы математикальщ есеитерд1 шешу.
Математикальщ рымдарды мецгеру: Hernri математикальщ бЫмдерд1 игеру жане оларды олпрде цолдану
Логикалык ойлау: Есептерд1 шыгару барысында талдау жане ineiuiM кабылдау дагдыларын дамыту
Практикальщ к о л да ну: Математика ны накды влпрде иайдалану (уакытты, акша каражатын, кашыктыкты _есептеу)_
2- сурет. Математикалык-функционалды; сауаттылык мiндеттерi.
Дамытудыц нег1зг1 эд1стер1 мен тэсшдер1
1. Практикалыц тапсырмалар мен вмгрлгк мысалдар:
o Сатып алу, саяхат жоспарлау немесе уакытты есептеу сиякты накты eмiрдеri есептерге неггзделген тапсырмалар беру.
o Мектепке жакын жерде зерттеулер жYргiзiп, корытындылар шыгару.
Окушылардыц ^нделшт eмiрде кездесетш мэселелердi шешуге багытталган есептердi шыгару. Мысалы: «Экец дYкеннен 3 кг алма сатып алды, оныц эр килограмыныц багасы 350 тецге. Ол канша тeледi?» Акша, уакыт, кашыктыкты есептеудi Yйрету.
2. Ойын арцылы оцыту:
o Окушылардыц назарын аудару жэне ынтасын арттыру Yшiн математикалык ойындар мен логикалык баскатыргыштарды колдану.
o Топтык ойындар мен жарыстар уйымдастыру.
Математикалык ойындар аркылы окушылардыц кызыгушылыгын ояту.
Санамактар, жумбактар, математикалык викториналар. Логикалык тапсырмалар мен топтык жарыстар уйымдастыру.
3. Ацпараттыц технологияларды цолдану:
o Математикалык сауаттылыкты арттыру Yшiн интерактивтi багдарламалар мен мобильдi косымшаларды пайдалану.
o Электронды ресурстар аркылы есептердiц эртYрлi тYрлерiн шешудi Yйрету.
Интерактивтi такталар, мобильдi косымшалар, онлайн платформалар аркылы окыту. Мысалы: "Khan Academy", "Математика элемГ' сынды ресурстарды колдану.
4. Кешенд1 жэне шыгармашылык тапсырмалар:
o Бiрнеше пэндi байланыстыратын есептердi колдану (мысалы, математика мен табигаттану).
o Окушыларды ез бетiнше жобалар жасап, оларды коргауга ынталандыру.
ЭртYрлi пэндермен байланыстырылган тапсырмалар.
Мысалы: Табигаттану пэншен жулдыздардыц козгалысын математикалык тургыдан тYсiндiру.
Окушылардыц математикалык сауаттылыгын арттыру Yшiн бiрлесе жумыс iстеудi уйымдастыру. Мысалы: Саяхат жоспарын жасау немесе мектеп асханасындагы тамактану шыгындарын есептеу жобалары.
А
Цал ыптастырушы багалау:
Окушыныц накты тапсырма орындау барысындагы жепстштерш бакылау
А
Диагностикал ы к тапсырмалар:
Логикалык есептер, проблемалык жагдайлар ^сыну
Шыгармашыл ы к жумыстар:
Окушылардыц ез жобаларын коргауы
3- сурет. Окушылардыц математикалык сауаттылыгын багалау.
М¥гал1мнщ рвлi
Мрашм:
• Балалардыц кызыгушылыгын оятатын тапсырмалар дайындауы;
• Окушыныц жеке ерекшелштерш ескерiп, бiлiм беру эдютерш бейiмдеуi;
• Математиканыц eмiрдеri мацыздылыгын тYсiнуге кeмектесуi кажет.
Окушылардьщ математикалык-функционалдык сауаттылыгын арттыру Yшiн ^ндеткл
eмiрде кездесетiн мэселелерге негiзделген есептер ерекше мацызга ие. Мундай есептер окушыларга математиканыц eмiрдегi мацызын тYсiнуге кeмектеседi жэне практикалык дагдыларын дамытады. Тeменде кYнделiктi eмiрге багытталган есептердщ бiрнеше мысалдарын усынамыз:
Сатып алу жэне акшаны есептеу
1. ДYкеннен 2 кг кант пен 3 кг ун сатып алдыц. ^анттыц эр килограмыныц багасы 350 тецге, ал унныц эр килограмыныц багасы 400 тецге. Барлыгы канша тeлеу керек?
2. Сенiц калтацда 2000 тецге бар. Егер сен 750 тецгеге сусын жэне 1200 тецгеге ойыншык сатып алсац, канша акшац калады?
Уакытты есептеу
3. Мектеп сабагы сагат 08:00-де басталады. Бiр сабак 45 минут, ал Yзiлiс 10 минутка созылады. 4 сабактан кешн сабактар кашан аякталады?
4. Досыцмен кездесуге 14:30-да баруыц керек. Yйден 13:50-де шыктыц. Егер жолда 30 минут жYрсец, сен кездесуге Yлгересiц бе?
Кашыктыкты жэне жылдамдыкты есептеу
5. Ею ауылдыц арасы 12 км. Егер велосипедшi сагатына 4 км жылдамдыкпен жYрсе, екi ауылдыц арасына канша уакытта жетедi?
6. Мектепке дешнп жол узындыгы 3 км, ал сен жаяу сагатына 5 км жылдамдыкпен жYресiц. Жолга канша уакыт кажет болады?
ТаFам дайындау
7. Бiр пиццага 300 г iрiмшiк, 500 г ун, 200 г томат кетчупы керек. Егер сен 2 пицца таргщ келсе, канша грамм ун, iрiмшiк жэне кетчуп кажет болады?
8. Бiр стакан лимонад дайындау Yшiн 3 ас касык кант кажет. Егер 5 стакан лимонад дайындагыц келсе, канша кант керек?
Жол журу жэне саяхат
9. Автобус билетшщ багасы 120 тецге. Егер сен бiр ^нде мектепке жэне YЙге кайту Yшiн автобуска 2 рет мшсец, бiр аптада (5 ^н) канша акша кетедi?
10. Сенщ отбасыц ауылга 150 км кашыктыкка саяхатка шыкты. Егер ^лштщ орташа жылдамдыгы сагатына 60 км болса, жолга канша уакыт кажет?
Yй шаруасы
11. Сен бeлмецдi жинау Yшiн 2 сагат уакыт жумсадыц, ал бауырыц 1,5 сагат жумсады. Егер екеуiц бiрге жумыс iстесецдер, барлыгы канша уакыт кажет болады?
12. Бiр гYлге ^нше 0,5 литр су кую керек. Егер YЙде 4 гYл бар болса, оларга бiр аптада канша су кажет болады?
Коммуналдык телемдер
13. Электр энергиясыныц 1 кВт/саг куны 15 тецге. Егер сенщ YЙiцде айына 300 кВт/саг жумсалса, тeлем канша болады?
14. Су кубырыныц кызметi бойынша 1 текше метр судыц куны 50 тецге. Егер отбасыц айына 12 текше метр су колданса, канша тeлем жасайды?
Бакшаны куту
15. Бакшада 25 агаш отыргызылды. Эр агашты отыргызуга 12 минут кажет болды. Барлыгын отыргызуга канша уакыт жумсалды?
16. Бiр шаршы метр бакшага 5 кг тыцайткыш кажет. Егер бакша ауданы 20 шаршы метр болса, тыцайткыштыц жалпы мeлшерiн есепте.
Корытынды
Бастауыш сынып окушыларыныц математикалык-функционалдык сауаттылыгын дамыту олардыц болашактагы табысты eмiрi мен бiлiм алуына негiз болады. Осы багытта
тиiмдi эдютер мен куралдарды колдану аркылы окушылардыц математиканы Yйренуге деген ынтасын арттыруга жэне бiлiм сапасын жаксартуга болады.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Бастауыш бшм берудщ мемлекеттiк жалпыга мшдетп стандартыД.Р.Бшм жэне гылым министршщ 2018 жылгы 31 казандагы No 604 буйрыгы. ^азакстан Республикасыныц Эдiлет министрлшнде 2018 жылгы 1 караша №17669
2. «2022-2023 оку жылында ^азакстан Республикасыныц орта бiлiм беру уйымдарында оку-тэрбие процесiн уйымдастырудыц ерекшелiктерi туралы» Эдiстемелiк нускау хат. Астана: Ы.Алтынсарин атындагы ¥БА, 2022. - 320 б.
3. Альдешова Ф.Б. (2016). Бастауыш сыныптарда ана тш сабактарындагы мэтiнмен жумыс аркылы сауаттылыгын арттыру. http://sabaq.kz/?p=17879
