БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ҰҒЫМДАРЫН ӨЗДІК ЖҰМЫСТАР АРҚЫЛЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРДЬЩ ФИЗИКАЛЬЩ ¥ГЫМДАРЫН 0ЗД1К Ж¥МЫСТАР АРЦЫЛЫ ЦАЛЫПТАСТЫРУДЫЦ ТЕОРИЯЛЫЩ НЕГ1ЗДЕР1

ГАИПОВА ДИНАРА МУХТАР^ЫЗЫ

Абай атындагы ^азак ¥лттык педагогикалык университетi 7М01301- Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа мамандыгы, магистрант 1 курс Еылыми жетекшг п.г.к., профессор Стамбекова Асель Серкебаевна ^азакстан, Алматы каласы

Kipicne

К,аз1рг1 тацда б1л1м берудщ элеуметтт цурылымы мацызды элементтердщ бгргне айналып отыр. ДYние ЖYзiнде б1л1мн1ц рол1 артып, эр елдщ взгндгк бшм беру ЖYйесi тагайындалган. Бграц, ол элем халыцтарыныц бшм берудегг тэжгрибесгмен, багыт -багдарымен децгейлес болуы цажет. Казахстан Республикасындагы Yлкен езгергстердщ бшм беру саласында цамтылуы мацызды ic-шара болып табылады. Бшм - ел щзынасы, халцымыздыц бшмдыт елгмгздщ байлыгыныц ец мацызды белт десек, бшмнщ неггзг мектепте, ягни бар гылымныц бастауы - мектеп. Оныц шгнде бастауыш сынып ете мацызды болып есептеледг. Бшмнщ бастауы осы сэттен басталады.

ЮлттЫ свздер: бастауыш сынып, ездгк жумыстар, физикалыц у^ымдар, багыт-багдар, цалыптастыру.

Аннотация

В настоящее время социальная структура образования становится одним из важнейших элементов. Во всем мире растет роль образования, и каждой стране назначается своя система образования. Но он должен быть ровным с опытом, направленностью народов мира в образовании. Важным мероприятием является охват крупных изменений в Республике Казахстан в сфере образования. Образование-сокровище страны, образование нашего народа - важнейшая часть богатства нашей страны, основа образования-школа, то есть истоки существующей науки-школа. Из них очень важным считается начальный класс. С этого момента начинается начало образования.

Ключевые слова: начальный класс, самостоятельная работа, физические понятия, ориентация, формирование.

Abstract

Currently, the social structure of education is becoming one of the most important elements. The role of education is growing all over the world, and each country is assigned its own education system. But it should be equal to the experience and orientation of the peoples of the world in education. An important event is to cover major changes in the Republic of Kazakhstan in the field of education. Education is the treasure of the country, the education of our people is the most important part of the wealth of our country, the basis of education is school, that is, the origins of existing science is school. Of these, the primary class is considered very important. From this moment the beginning of education begins.

Keywords: elementary class, independent work, physical activity, orientation, formation.

Бастауыш мектеп - бул окушы тулгасы мен сапасыньщ дамуы куатты жYретiн, ерекше кунды, кайталанбас кезещ. Сондыктан да, бастауыш бшм Yздiксiз бшм берудщ алгашкы баскышы, киын да, кадiрлi жумыс. Бастауыш мектеп балага белгш бiр бшм гана берш коймай, оны жалпы дамыту, ягни сейлеу, оку, коршаган ортага дурыс кезкарасты болу, жагдайларды объективт тYрде бакылап, талдау жасауга Yйрету, ойын дурыс айтуга, дэлелдеуге, сейлеу мэдениетше Yйрету. Дамыта окытудыц басты максаты - баланы окыта отырып, жалпы дамыту. Эрине бастауыш сынып окушысыныц зешш тураксыз, импульсивт!

кабылдау мYмкiндiктерi эртYрлi болады. Дегенмен эр баланыц бiр нэрсеге бейiмi болады.

Оку эрекет - бастауыш саты кезещндеп жетекшi эрекет. Оныц жYзеге асырылуы Yрдiсiнде окушы муFалiмшц басшылыгымен гылым, енер, адамгершiлiк, кукык сиякты когамдык сананьщ дамыган тYрлерiшц мазмунын жэне осыган сэйкес талаптар т^ргысынан эрекет ету бшктерш мецгередь ^огамдык сананыц бул тYрлерi бiлiм мазмуныныц теориялык сипаты болады. Оку эрекетшщ мазмунын осындай теориялык бiлiм куратындыктан, осыныц езi оныц дамытушы кызметiн аныктайды.

Дамыта окыту жYЙесi жеке тулганыц барлык сапаларын жеделдете, каркынды, жан -жакты дамытуга багытталган. Оку эрекет саналы болу Yшiн теория мен тэж1рибенщ бiрлiгiн эрекет дамуыныц кезi екендiгiн, карама-кайшылыксыз дамудыц жоктыгын, окытудыц бiлiмдiлiк, дамутушылык сипатын, оку максаты мен сэйкестiгiн накты бiлу керек. БYгiнгi жалпы бiлiм беретiн оку орындары ездершщ алга койган кекейкест мiндеттерiн жYзеге асыру Yшiн баланыц кабшетш дамытып, кажеттi бiлiм корын жинактаган, ез алдына жауапты шешiмдер кабылдай алатын, эр iсте белсендi эрекет жасайтын жеке тулганы калыптастыруга тырысады. Бастауыш сынып окушыларыныц ездш жумысы мэселесiн талдау зерттелiп отырган мэселенiц толыгымен тутас окыту YPДiсiнде жYзеге асырылатындыгын керсетедi. Бастауыш сынып окушылардыц физикалык угымдарын ездш жумыстар аркылы да калыптастыру керемет эдю болып есептеледi.

МуFалiм физикалык угымдарды калыптастыру жолында тYрлi тэсiлдердi пайдалануы мYмкiн. ¥Fымды калыптастыру тэсiлдерi сол физикалык уFымныц мазмунына, окушылардыц бшм дэрежесiне, олардыц жинактау тэж1рибес мен бiлiм корына байланысты.

Физикалык уFымдарды ишерудiц терт тYрi бар. Бiрiншi децгейде мысалы, зат немесе физикалык кубылыс туралы шашыранды тYсiнiктер пайда болады, олардыц бэрiне ортак белгiлерiн керсете алмайды. Екiншi децгейде окушылар бул зат пен кубылыстардыц елеулi ерекшелiктерiн, елеусiз ерекшелiктерiнен еркш ажырата алмауы, бiрак уFымныц белгшерш сезсiз керсетуi мYмкiн. Yшiншi децгейде окушы барлык белгiлердi мецгередi, бiрак, уFым элi де жеткiлiктi бейнеленбей, жалпыланбай кала турады. Тертiншi децгейде уFым жалпыланып, бул уFымныц баска уFымдармен байланыстылыFы карастырылады. ¥Fым езектенш, наFыз уFым болып шыFады.

¥Fымдарды мецгеруде окушылардыц зейiнi мен ойлауын, олардыц танымдык iс-эрекетiн жэне езшдш эрекетерiн дамытуFа ерекше кYш салуы керек. Эздiк жумыстар мен белсендi танымдык эрекетiнсiз мектеп окушылары физикалык уFымды мецгере алмайды. Сондыктан уFымдарды мецгерудiц барысында окушылардыц белсендi таным эрекетi мен ездiк жумыстарды утымды уйымдастыру кажет.

Эздiк оку ю-эрекеп оку YPДiсiнiц iшкi жYЙесi ретiнде окушылардыц езiндiк ю-эрекетшщ курамдас белiгi болып табылады. Бастауыш сынып окушыларын окытуда негiзiнен "дамыта окыту" технологиясы басшылыкка алынады. Себеб^ казiргi окулыктар "дамыта окыту" технологиясына негiзделiп жазылFан. Оныц нэтижесiнде эр окушыныц езiн- езi езгертушi субьект дэрежесiне кетерiлуi кезделiп, окыту барысында соFан лайык жаFдай жасалады. Бастауыш сынып окушыларыныц ездiк жумыс YPДiсiнде дамыта окытудыц теориялык жэне тэж1рибелш негiздерiнiц мацыздылыFы - Yздiк бiлiм беруде белгiлi бiр келемде бшм, бшк, даFдыларды мецгертумен бiрге олардыц даралык бейiмдiлiктерiн, кабiлеттерiн калыптастыру.

Сабактарда окушыныц езiндiк жумысын уйымдастыруFа, колдануFа, ез бетiмен iзденуге жаFдай жасауымыз керек. Бiздiц айтканымызды, тYсiндiргенiмiздi кайтадан езiмiзге Fана айтып коймай, тYрлi косымша тапсырмаларды алып, интернеттен, акпарат кездерiнен материал жинайды, сабакта реферат етiп жазFан сол жацалыктарын окып, кыскаша ауызша айтып корFайды. Ол Yшiн оныц еткен жылдары алFан бiлiмдерi, даFды, шеберлiктерi непз бола алады. Сондыктан ездiк жумыс ютеуге, ез бетiмен жумыс ютеуге ерте кезден YЙреткен жен. Американдык психологтардыц аныктамасы бойынша ез безмен жумысты уйымдастыру дегенiмiз - бул, ез безмен тани бiлу, ез безмен жаца бiр нэрсенi аныктауFа умтылу жэне ез

тэжiрибесiн терец туйсше бшу кабшет! Эз беТмен жумысты уйымдастыру психологиялык тургыдан алганда, нэтижесшде жаца материалдык рухани кунды дуние тудыратын эрекет. Ал педагогикалык тургыдан алсак, оз бетiмен жумысты уйымдастыру дегенiмiз - адамныц белсендiлiгi мен оз бетшше жумыс iстеуiнiц жогары тYрi жэне ол элеуметтiк кажеттшп мен озiнiц ерекшелiгiмен багаланады. Ец бастысы, жеке тулгада оз беТмен жумыс iстеуге деген туракты кажеттшк, туракты сураныс болып, оз юше канагат табу сезiмi болуы кажет. Эзiндiк жумыстыц уйымдастырудыц негiзгi шарттары мыналар:

- МуFалiмнiц накты тапсырмалар беруi;

- Жумысты орындаудыц уакытын белгiлеу;

- МуFалiмнiц баскаруымен окушылардыц дербестшнш озара байланысы олардыц жумысты оз ерюмен орындау.

Эзiндiк жумыс - арнайы болiнген уакыт шшде муFалiмнiц комегiнсiз орындалатын жумыс. Эзшдш жумысты уйымдастыруда мына жаFдайларды ескеруiмiз керек:

- Эзiндiк жумыстыц максаты мен мазмунын аныктау.

- Эзшдш жумысты уйымдастыру жоспарын жасау.

- Окушыныц жумыстарына баFыт беру.

Эз бетшдок жумыс - бул шь^армашыльщ жумыстыц да бастамасы.Сол себептi де окушылардыц шы^армашылык кабiлеттерiн, олардыц оз бетшше жумысынсыз дамыту мYмкiн емес. Бастауыш мектепте оз беТмен жумысты тиiмдi уйымдастыруFа жол ашатын колайлы жаFдай-бул окушылардыц жас ерекшелiктерiне сэйкес озшдш ерекшелiктерi. Эйткенi бул жастаFы балалардыц ойлау кабiлетi жоFары жэне киялдау, елестету, шыFармашылык жумыска талпынысы басым болады.Сол себептi де бул жумысты тиiмдi уйымдастыра бiлген муFалiмге оныц берер мацызы зор.

Эзшдш жумыс тYрлерiн уйымдастыруда мынадай талаптарды орындау керек:

- Тапсырма эрбiр окушыныц бiлiм децгейiне байланысты тацдалуы керек.

- Эздiк жумысты орындауFа жеткiлiктi уакыт берiлуi керек.

- Мшдетп тYрде тексерiлуi керек.

- Жумыс сабактыц максатына байланысты тацдалады.

- Эздiк жумыстыц максаты, орыдау эдiсi окушыларFа тYсiнiктi болуы тшс.

Эздiгiнен орындайтын жумысты уйымдастыру - сабактыц ец кYPделi кезецi. Эйткеш, жумысты окушылардыц бэрi бiрдей бiр мезгiлде аяктамайды. ^азiргi кезде бшм сапасымен окушылардыц жеке басыныц кабшетш дамыту кай кездегiден де отюр койылып отыр. Ол Yшiн муFалiм окытудыц технологиялык жаца эдiс-тэсiлдерiн пайдалануы керек. Эз бетiнше жумысты уйымдастыруда баланыц жеке касиеттерш ескерiп, жекелей, саралай окыту эдiсiн пайдаланFан дурыс. Окушылар оздiгiнен жумыс iстей бiлуi Yшiн, алдымен, муFалiмнiц берген Yлгiсiне карай елiктеу негiзiнде карапайым тапсырмалар орындайды. Мундайда жумыстыц мазмунын жасау эдютершш бэрiн муFалiмнiц озi айтып беред^ ал окушы тек орындаушы Fана. Ал егер муFалiм окушы^а бэрiн озi айтпай, бурын алFан бiлiмдерiн колдануFа лайыкты жаFдайлар туFызатын болса, сол кезде окушы оздшнен iзденiп, жаца мiндеттердi шешуге тырысады. Сондыктан муFалiм окушылардыц оздiк жумысын уйымдастырFанда, алдымен оларды оздiгiнен жумыс ютеуге дайындайтын жаттыFулардан бастап, кешн муFалiмнiц комегiмен жасайтын жартылай дербес, ец соцында толык оздiгiнен жасайтын жумыстарFа Yйрету кажет.

МуFалiм белгш бiр эдiс-тэсiлдi,жаттыFу тYрiн колданFан кезде кандай кабiлеттерiнiц дамитынын немесе оку барысында кандай даFдыFа Yйрену керект1гш,алдына максат коюда неге CYЙенуi кажетпгш жэне олардыц психологиялык ерекшелiктерiне непздеу керек. Эр уакытта муFалiм жумыс тYрiн тацдау кезiнде осыларды басшылыкка алу керек. Мысалы, мэнерлеп оку кезшде сойлеу жэне есту кабiлеттерi дамиды. Психологтардыц зерттеулерiне сэйкес орта буындаFы окушылардыц жас ерекшелiктерiне бастауыш сыныппен салыстырFанда осы сыныптарFа болшген материалдарды кецейте окыту козделедi.

Барлык окыту пэндершде окушыларFа оз беТмен жумыс жасау тYрлерi берiледi. Эз

безмен жумыстыц мацыздысы-окушыныц ез беттерiмен орындай алуларына, сабакка белсендшпнщ артуына, шыгармашылыгын калыптастыруга ыкпалы мол.

Эз бетiмен жумыстарды сабактарда колдану барысында окушы тынымсыз iзденедi.Баланьщ жан-жакты ойлауына Yздiксiз жумыс жасауына жол ашады Бастауыш сыныптарда езiндiк жумысты уйымдастыруда оныц багдарлама мазмунына сай болуы, тYрлi мазмунда жэне формада керiнiс табуы, окушыны шыгармашылык багытта жумыс iстеуге баулиды.

Дорыта айтканда, езiндiк жумыс — шыгармашылык жумыстыц бастамасы. Сол себепт де окушылардыц шыгармашылык кабiлеттерiн, олардыц ез бетiндiк эрекетiнсiз дамыту мYмкiн емес. Соныц негiзiнде гана тш байлыгы мол, сауатты да шыгармашыл жас жеткiншектi тэрбиелей аламыз. Физикалык угымдарды калыптастырудыц негiзiнде осы езшдш жумыстар жатыр.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:

1. ГДопабаева. ^азак тiлi пэндерiнде ез безмен жумыстарды уйымдастыру жолдары. «Бастауыш мектеп» №2,2006, 27-б.;

2. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. -М.: "Владос",2006 г.;

3. Давыдов В.В. Принципы обучения в школе будущего . -М. 2004 г.;

4. Тойбазарова Н.Е. Дамыта окыту технологиясы - сабакта // Бастауыш мектеп. -2006 ж.-№4. -6.17.

5. https://bilimainasy.kz/ сайты.