Цобулова Н.Ж.
Андижон машинасозлик институты "Мех;нат му^офазаси "
кафедраси достенти
БАХТСИЗ ХОДИСАЛАРГА САБАБ БУЛУВЧИ ЗАРАРЛИ ВА
ХАВФЛИ ИШЛАБ ЧУЦАРИШ ОМИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАЪСИРИДАН ХИМОЯЛАНИШ ЙУЛЛАРИ
Аннотатсия: Мацолада ишлаб чицаришда бахтсиз уодисаларга сабаб булувчи омиллар келтирилган вауларни олдини олиш учун цандай чора-тадбирлар куриш зарурлиги ёритилган.
Калит сузлар: меунат, хавфли ва зарарли ишлаб чицариш омиллари, , хавфли физик омиллари, зарарли физик омиллари, хавфли ва зарарли кимёвий омиллари, хавфли ва зарарли психо-физиологик омиллар, хавфли ва зарарли биологик омиллар
Qabulova N.J.
Docent
of the "Labor Protection " department of the Andijan Mechanical Engineering Institute
HARMFUL AND DANGEROUS WORKING FACTORS THAT CAUSE ACCIDENTS AND WAYS OF PROTECTION AGAINST THEIR
EFFECTS
Abstract: The article presents the factors that cause accidents in production and what measures should be taken to prevent them.
Key words: work, dangerous and harmful production factors, dangerous physical factors, harmful physical factors, dangerous and harmful chemical factors, dangerous and harmful psycho-physiological factors, dangerous and harmful biological factors
Давлат мехнат инспексиясини берган маълумотларига кура, 2020 йилда ишлаб чицариш жараёнларида бахтсиз ходисалар сони 607 тани ташкил этган, бу еса 2019 йилга нисбатан 107 тага купайганлигини курсатди. Турли сабабаблар окибатида 693 нафар ходим жабрланган, шундан, 201 нафари халок булган, 457 нафари OFир ва 35 нафари енгил тан жарохат олган. Ташкилот ва муассасаларда 2021 йилда аникланган ишлаб чикариш билан боFлик бахтсиз ходисалар жами 203 тани ташкил этган, улардан 59 таси окибати улим билан тугаган, 113 таси окибати OFир хамда 31 таси окибати енгил бахтсиз ходисалар булиб, шулардан 19 таси гурухийни ташкил этган [1].
Ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисалар
1-расм. Ишлаб чикаришдаги бахтсиз ходисалар
1-расмдаги статистик маълумотлар шуни курсатмокдаки, ишлаб чикаришнинг одамга таъсир этадиган шундай хавфли ва зарарли омиллари борки, уларга жиддий эътибор каратиш зарур.
Зарарли ишлаб чикариш омиллари (ЗИО) ишлаётган одамга таъсир этиб, унинг ишлаш кобилиятини пасайтиради, сурункали касб касаллигини келтириб чикариши мумкин.
Ишлаб чикаришнинг хавфли ишлаб чикариш омиллари (ХИО) эса одамни жарохатлайди ёки соFлиFига кескин таъсир этади (уткир касалланиш руй беради) [2]. ГОСТ 12.0.003-74 «ССБТ. Хавфли ва зарарли ишлаб чикариш омиллари. Таснифи»га кура, бу хавфлар турт гурухга булинади: физик, кимёвий, биологик ва психофизиологик.
Ишлаб чикаришнинг хавфли физик омиллари: харакатдаги машина ва механизмлар; кутариш-ташиш ускуналари ва юкларни харакатлантирувчи ускуналар; ишлаб чикариш ускуналарининг тусиксиз элементлари (юритувчи ва узатувчи механизмлар, киркувчи асбоблар, айланадиган ва суриладиган мосламалар ва шу кабилар); ишлов берилаётган материалдан ва асбобдан сачраб чикувчи зарралар, электр токи, ишлов бераётганда хосил буладиган катта харорат ва бошкалар.
Ишлаб чикаришнинг зарарли физик омиллари: ишчи зона хавосининг ошиб ёки пасайиб кетган харорати; хавонинг юкори намлиги ва тезлиги; шовкин, титраш, ултратовуш ва турли нурланишлар; иссиклик, ионловчи, электромагнит, инфракизил ва бошкалар даражасининг ортиб кетиши; иш зонаси хавосининг чанглилиги ва зарарли газлари; иш жойи, юриш йуллари етарлича ёритилмаганлиги; ёруFликнинг ортикча ёркинлиги ва нур окимининг пулсатсияланиши.
Ишлаб чикаришнинг хавфли ва зарарли кимёвий омиллари: одам организмига таъсирига караб куйидаги гурухларга булинади: умум захарловчи, кузFатувчи, сенсибилли (аллергик касалларни келтириб чикарувчи) , кансероген (шиш пайдо килувчи) мутагенли (организмнинг
ирсиятига таъсир этувчи) ва насл колдириш кобилиятига таъсир этувчи. Бу гурухга агрессив суюкликлар (кислоталар, ишкорлар) киради; улар терини куйдиради.
Ишлаб чикаришнинг хавфли ва зарарли биологик омилларига микроорганизмлар (бактериялар, вируслар ва бошкалар) макроорганизмлар (усимликлар ва хайвонлар) киради; улар одамга жарохат етказиш ёки уни касал килиши мумкин.
Ишлаб чикаришнинг хавфли ва зарарли психо-физиологик омилларига жисмоний зурикиш (статик ва динамик), асаб-психик зурикиш (аклий зурикиш, эшитиш, куриш аъзоларининг чарчаши) киради.
Ишлаб чикаришнинг хавфли ва зарарли омиллари уртасида маълум боFланиш мавжуд. Куп холатларда зарарли омиллар хавфлисини келтириб чикаради. Масалан: ишлаб чикариш биносидаги хавонинг ута намлиги ва ток утказувчи чангнинг борлиги (булар - зарарли омиллар) одамни ток уриш хавфини (хавфли омил) кучайтиради. ЗИО нинг ишловчиларга таъсир даражаси чегаравий-рухсат этилган (жоиз) кийматлар билан меъёрланган, улар мехнат мухофазаси стандартларида ва санитария-гигиена коидаларида курсатилган [3]. ЗИОнинг чегаравий жоиз киймати ГОСТ 12.1.005-88 «ССБТ. Иш худуди хавосига куйиладиган умумий санитария-гигиена талаблари» да курсатилган булиб, у хар куни, маълум муддат таъсир этганида, одамнинг бутун мехнат стажи давомида иш кобилиятини пасайтирмаслиги ва касаллик келтириб чикармаслиги керак, кейинги хаёти давомида хам касал килмаслиги, наслининг соFлиFида асорат колдирмаслиги керак.
Ишлаб чикаришда хавфсиз ва зарарсиз мехнат шароитларини яратишнинг асосий йуллари мос технологияни, иш тартибини, ишлаб чикариш воситаларидан фойдаланишни, кулай иш шароитларини, хом ашёларни, ярим махсулотларни, иш уринларини ташкил килишни ва жихозлардан, химоя воситаларидан окилона фойдаланиш, хавфсизлик талабларини бажариш, касбига караб танлов утказиш ва ишчиларни укитиш, техник-меъёрий хужжатларга хавфсизлик воситаларини киритиш билан таъминланади. Технологик жараёнлани лойихалаш, ташкил этиш ва утказишда хавфсизлик талаблари олдиндан назарда тутилмоFи шарт. Бунинг учун ишлаб чикаришда зарарли таъсирларнинг олдини олиш, ишдаги операция ва жараёнларни узгартириш, ишлаб чикаришни автом атлаштириш хам да унда масофадан туриб бошкаришни куллаш, гиподинамияга эътибор бериш, ишни окилона ташкил этиш шу билан бир каторда ог'ир мехнатни чегаралашни хам хисобга олиш керак. Шунингдек, уз вактида ишлаб чикариш хавфсизликлари то'г'рисидаги маълумотни, жараённи бошкариш ва назорат килиш тизимини, о ъз вактида чикиндиларни зарарлантириш, чикариб ташлашга хавф ва зарар туг'дирувчи манбаларга алохида э'тибор каратиш керак. Иш хоналари, курилиш меъёри ва коидаларига (КМ ва К) мос келиши керак, хоналар ва иш жойларида хавфли ва зарарли та ъсирлар
даражаси меъёрий курсаткичлардан юкори бо'лмаслиги шарт. Ишлаб чикариш майдонлари К,М ва К талабларига ва давлат назорат ташкилотлари тасдиклаган коидаларга жавоб бериши зарур. Ишлаб чикариш жихозлари ГОСТ 12.2.003-74 га, КМ ва К ва технологик лойихалаш меъёрига мос келиши хамда иш жойлари етарли холда ёритилган бо'лиши шарт. Эргономик талабларга риоя килган холда ускуналарни жойлаштириш лозим.
Хулоса килиб айтганда, юкорида келтирилганлардан ташкари, фан-техника ютукларини ишлаб чикаришга ва инсонлар хаётининг барча сохаларига жорий этиш асосида кул мехнатини машина мехнатига айлантириш, енгиллаштириш, машинани машина билан яратиш, мехнатнинг мазмуни ва характерини узгартириш зарур.
Фойдаланилган адабиётлар
1. Qobulova N. J., Abdurahmonov A., Musaev M. Mahkmudov Sh.(2022) //DEVELOPMENT OF SAFE TECHNOLOGY OF FUEL BRIQUETTES BASED ON FOOD AND AGRICULTURAL ORGANIC WASTE. Экономика и социум,(2-2 (93)). - С. 312-315.
2. Mentges G. Textile legacies in motion. Introductory remarks //Modernity of Tradition: Uzbek Textile Culture Today. - 2013. - С. 7.
3. Qobulova N. J. et al. DEVELOPMENT OF SAFE TECHNOLOGY OF FUEL BRIQUETTES BASED ON FOOD AND AGRICULTURAL ORGANIC WASTE //Экономика и социум. - 2022. - №. 2-2 (93). - С. 312-315.
4. АРИПДЖАНОВА Д. У., КАБУЛОВА Н. Ж. ОСНОВНЫЕ ХУДОЖЕСТВЕННО-КОНСТРУКТИВНЫЕ ПРИЗНАКИ ПРОЕКТИРОВАНИЯ ЖЕНСКОЙ ВЕРХНЕЙ ОДЕЖДЫ //Современные наукоемкие технологии и перспективные материалы текстильной и легкой промышленности (Прогресс): сборник материалов международной научно-технической конференции (см. в книгах). - Федеральное государственное образовательное учреждение высшего профессионального образования" Ивановская государственная текстильная академия", 2013. - №. 1. - С. 131132.
5. АРИПДЖАНОВА Д. У., БОБОТОВ У. А., КАБУЛОВА Н. Ж. ХАРАКТЕРИСТИКА НАЦИОНАЛЬНЫХ АБРОВЫХ ТКАНЕЙ //Современные наукоемкие технологии и перспективные материалы текстильной и легкой промышленности (Прогресс): сборник материалов международной научно-технической конференции (см. в книгах). -Федеральное государственное образовательное учреждение высшего профессионального образования" Ивановская государственная текстильная академия", 2013. - №. 1. - С. 111-113.
6. Jalilovna Q. N. ANNOTATED REVIEW OF" THE EFFECTIVENESS OF PREVENTIVE MEASURES TO REDUCE INJURIES AND OCCUPATIONAL DISEASES IN PRODUCTION" //Mexatronika va robototexnika: muammolar va rivojlantirish istiqbollari. - 2023. - Т. 1. - №. 1. - С. 130-140.
7. Jalilovna Q. N. et al. Causes of Fire in High-Storey Buildings and Measures. -2023.
8. Kobulova N. The men's national cloth: consumer preferences in Andizhan and Namangan regions //BIO Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 65. -С.10014.
9. Akbaralievich A. M., Jalilovna Q. N. PILLA SIFATI VA HOSILDORLIGINI OSHIRISHDA BIOFIZIK TUTQICH VA HAVO TEMPERATURASINI AHAMIYATI //Science and innovation. - 2023. - Т. 2. - №. Special Issue 6. - С. 1113-1119.
10. Mentges G., Shamukhitdinova L. Istanbul Markets //Textiles as National Heritage: Identities, Politics and Material Culture. - 2017. - С. 229.
11. Кобулова Н. Ж., Нарзиев Ш. М. Ходимларнинг Мехнатини Мухофаза К,илиш Самарадорлигини Ошириш Йуллари //Здравствуйте, уважаемые участники международной научной и научно-технической конференции, дорогие гости. - 2021. - С. 485.