Научная статья на тему 'ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ УӘКІЛ ИНСТИТУТЫН ЖЕТІЛДІРУ ТУРАЛЫ'

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ УӘКІЛ ИНСТИТУТЫН ЖЕТІЛДІРУ ТУРАЛЫ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
86
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОМБУДСМЕН ИНСТИТУТЫ / АДАМ құқЫқТАРЫ ЖөНіНДЕГі УәКіЛ / АДАМ ЖәНЕ АЗАМАТТЫң құқЫқТАРЫ МЕН БОСТАНДЫқТАРЫН қОРғАУ / ПАРЛАМЕНТТіК ОМБУДСМЕН / ОМБУДСМЕННің КОНСТИТУЦИЯЛЫқ-құқЫқТЫқ МәРТЕБЕСі / ОМБУДСМЕННің өКіЛЕТТіКТЕРіН КЕңЕЙТУ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қаржаубаев Серік Сейітұлы

Қазақстанның ішкі саясатының негізгі міндеті адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын жан-жақты қорғау болып табылады. Сондықтан елде негізгі мақсаты адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау болып табылатын мемлекеттік органдар құрылды. Алайда, қоғамда бұл органдарға сенімсіздік пайда болды. Олардың қатарында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты бар, оған қоғамның сенімі әлі жоғалған жоқ. Бірақ Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мәртебесі мен өкілеттігі қайта құруды талап етеді. Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институтын жетілдіру мақсатында мынадай құқықтық проблемаларды шешу қажет. Біріншісі -құқықтық мәртебені күшейту. Омбудсмен міндеттерінің маңыз дылығын ескере отырып, оның құқықтық мәртебесін Қазақстан Республикасының Конституциясында тиісті құқықтық бекіту қажет. Сонымен қатар, оның өкілеттіктерін арнайы конституциялық заңда бекіту омбудсменнің қызметін жаңа деңгейге көтереді, адам мен азаматтың құқықтарын жан-жақты қорғауға ықпал етеді. Екінші мәселе - уәкілетті мемлекеттік органдарға Уәкілдің ұсынымдары мен өтініштерін орындау міндеттілігі. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ұсынымдары мен өтініштерін орындамағаны үшін лауазымды адамдардың жауапкершілігінің болмауы омбудсмен институты жұмысының тиімсіздігі себептерінің бірі болып табылады. Мақалада Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ұсынымдары мен өтініштерін орындамағаны үшін лауазымды адамдардың тәртіптік және әкімшілік жауаптылығын енгізу қажеттігі негізделген. Үшінші мәселе - Адам құқықтары жөніндегі уәкілге қолданыстағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстармен заң шығару бастамасы құқығы бар субъектілерге жүгіну құқығын беру. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл өзінің құқық қолдану практикасында қолданыстағы заңнаманың шешуді талап ететін проблемаларын анықтайды. Сондықтан бұл құқық заңнаманы жетілдіруге ықпал етеді. Төртінші мәселе - Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің БАҚ-пен өзара іс-қимылының міндеттілігі. Мұндай өзара іс-қимылдың маңыздылығы омбудсменнің өкілеттіктерін іске асыру бойынша қажетті және тиімді құралдардың бірі болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Қаржаубаев Серік Сейітұлы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON IMPROVING THE INSTITUTION OF THE COMMISSIONER FOR HUMAN RIGHTS IN KAZAKHSTAN

The main task of Kazakhstan's domestic policy is the full protection of the rights and freedoms of citizens. Therefore, there are various state bodies in the country, one of the main tasks of which is to protect the rights of citizens. However, there is a lack of trust in these bodies in society. Among them, the Institution of the Commissioner for Human Rights stands out, the trust of society in which has not yet been lost. But the status and powers of the Commissioner for Human Rights require transformations. In order to improve the institution of the Commissioner for Human Rights in Kazakhstan, it is necessary to solve the following legal problems. The first is the strengthening of the legal status. Given the importance of the tasks of the Ombudsman, it is necessary to provide appropriate legal consolidation of his legal status in the Constitution of the Republic of Kazakhstan. In addition, the consolidation of his powers in a special constitutional law will raise the activities of the Ombudsman to a new level, contributes to the comprehensive protection of human and civil rights...The main task of Kazakhstan's domestic policy is the full protection of the rights and freedoms of citizens. Therefore, there are various state bodies in the country, one of the main tasks of which is to protect the rights of citizens. However, there is a lack of trust in these bodies in society. Among them, the Institution of the Commissioner for Human Rights stands out, the trust of society in which has not yet been lost. But the status and powers of the Commissioner for Human Rights require transformations. In order to improve the institution of the Commissioner for Human Rights in Kazakhstan, it is necessary to solve the following legal problems. The first is the strengthening of the legal status. Given the importance of the tasks of the Ombudsman, it is necessary to provide appropriate legal consolidation of his legal status in the Constitution of the Republic of Kazakhstan. In addition, the consolidation of his powers in a special constitutional law will raise the activities of the Ombudsman to a new level, contributes to the comprehensive protection of human and civil rights. The second problem is the mandatory implementation of the recommendations and appeals of the Authorized state bodies. The lack of responsibility of officials for non-compliance with the recommendations and appeals of the Commissioner for Human Rights is one of the reasons for the inefficiency of the work of the Ombudsman institution. The article substantiates the need to introduce disciplinary and administrative responsibility of officials for non-compliance with the recommendations and appeals of the Commissioner for Human Rights. The third problem is the empowerment of the Commissioner for Human Rights with the right to appeal to subjects who have the right of legislative initiative with proposals for improving the current legislation. In its law enforcement practice, the Commissioner for Human Rights identifies problems of the current legislation that require solutions. Therefore, this right contributes to the improvement of legislation. The fourth problem is the mandatory interaction of the Commissioner for Human Rights with the media. The importance of such interaction is one of the necessary and effective means to implement the powers of the Ombudsman.

Текст научной работы на тему «ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ УӘКІЛ ИНСТИТУТЫН ЖЕТІЛДІРУ ТУРАЛЫ»

УДК 342.7

ЦАЗАЦСТАНДАГЫ АДАМ К^ЦЬЩТАРЫ Ж0НШДЕГ1 УЭК1Л ИНСТИТУТЫН ЖЕТ1ЛД1РУ ТУРАЛЫ

^аржаубаев Серж СеШт^лы

Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институтынъщ щылмыстыщ, щылмыстыщ-процестт жэне щылмыстыщ-атщарушылыщ зацнама белгмгшц жетекшг гылыми щызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты, Казащстан Республикасы, Нур-Султан, e-mail: serikseit@mail.ru

Аннотация. Казащстанныц 1шк1 саясатыныц нег1зг1 м1ндет1 адам мен азаматтардыц щущыщтары мен бостандыщтарын жан-жащты щоргау болып табылады. Сондыщтан елде нег1зг1 мащсаты адам мен азаматтыц щущыщтары мен бостандыщтарын щоргау болып табылатын мемлекеттт органдар щурылды. Алайда, щогамда бул органдарга сен1мс1зд1к пайда болды. Олардыц щатарында Адам щущыщтары жвн1ндег1 уэкш институты бар, оган щогамныц сен1м1 эл1 жогалган жощ. Б1ращ Адам щущыщтары жвн1ндег1 уэкшдщ мэртебес1 мен вкшеттт щайта щуруды талап етед1.

Казащстандагы Адам щущыщтары жвн1ндег1 уэкш институтын жет1лд1ру мащсатында мынадай щущыщтыщ проблемаларды шешу щажет. Бгртшш -щущыщтыщ мэртебеш кушей-ту. Омбудсмен мтдеттершц мацыз дылыгын ескере отырып, оныц щущыщтыщ мэрте-бест Казащстан Республикасыныц Конституциясында тшстг щущыщтыщ бекту щажет. Сонымен щатар, оныц вкшеттттерт арнайы конституциялыщ зацда бекту омбудсменнщ щызметт жаца децгейге квтеред1, адам мен азаматтыц щущыщтарын жан-жащты щоргауга ыщпал етеди

Ектш1 мэселе - уэкглеттг мемлекеттгк органдарга Уэкшдщ усынымдары мен втшштерт орындау мтдеттшт. Адам щущыщтары жвн1ндег1 уэкшдщ усынымдары мен Е втшштерт орындамаганы Yшiн лауазымды адамдардыц жауапкерш1л1г1н1ц болмауы ом- Н будсмен институты жумысыныц тшмЫздт себептершц бiрi болып табылады. Маща- > лада Адам щущыщтары жвнiндегi уэкшдщ усынымдары мен втiнiштерiн орындамаганы Н Yшiн лауазымды адамдардыц тэртттж жэне эшмшшк жауаптылыгын енгiзу щажетти И гi негiзделген.

Yшiншi мэселе - Адам щущыщтары жвнiндегi уэкшге щолданыстагы зацнаманы жетш- З дiру жвнiндегi усыныстармен зац шыгару бастамасы щущыгы бар субъектшерге ЖYгiну О щущыгын беру. Адам щущыщтары жвнiндегi уэкш взшц щущыщ щолдану практикасында щол- ° даныстагы зацнаманыц шешудi талап ететт проблемаларын аныщтайды. Сондыщтан Т бул щущыщ зацнаманы жетiлдiруге ыщпал етедi. Л

Твртiншi мэселе - Адам щущыщтары жвнiндегi уэкшдщ БАК-пен взара w-щимылыныц q мiндеттiлiгi. Мундай взара iс-щимылдыц мацыздылыгы омбудсменнщ вкшеттжтерт тке > асыру бойынша щажеттi жэне тиiмдi щуралдардыц бiрi болып табылады. П

TyrnHdi свздер: омбудсмен институты, Адам щущыщтары жвнiндегi уэкш, адам жэне В азаматтыц щущыщтары мен бостандыщтарын щоргау, парламенттт омбудсмен, омбу- § дсменнщ конституциялыщ-щущыщтыщ мэртебеЫ, омбудсменнщ вкшеттттерт кецейту >

Н

А >

Р >

№ >

> 7

О 2

CL

< z

CL

О в х

X

О СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ИНСТИТУТА УПОЛНОМОЧЕННОГО ПО ПРАВАМ ЧЕЛОВЕКА В КАЗАХСТАНЕ

Каржаубаев Серик Сеитович

Ведущий научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального и уголовно-исполнительного законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, кандидат юридических наук, Нур-Султан, Республика Казахстан, e-mail: serikseit@mail.ru

Аннотация. Основной задачей внутренней политики Казахстана является всемерная защита права и свобод граждан. Потому в стране существуют различные государственные органы, одной из основных задач которых является защита прав граждан. Однако, в обществе сложилась недоверие к этим органам. В их ряду выделяется Институт Уполномоченного по правам человека, доверие общества к которому еще не утрачено. Но статус и полномочия Уполномоченного по правам человека требуют преобразований.

В целях совершенствования института Уполномоченного по правам человека в Казахстане необходимо решить следующие правовые проблемы. Первая - усиление правового статуса. Учитывая важность задач омбудсмена необходимо соответствующее правовое закрепление его правового статуса в Конституции Республики Казахстан. Кроме того, закрепление его полномочий в специальном конституционном законе, поднимет на новый уровень деятельность омбудсмена, способствует всесторонней защите прав граждан.

Вторая проблема - обязательность исполнения рекомендаций и обращений Уполномоченного государственным органам. Отсутствие ответственности должностных лиц за неисполнение рекомендаций и обращений Уполномоченного по правам человека является одной из причин неэффективности работы институт омбудсмена. В статье обоснована необходимость введения дисциплинарной и административной ответственности должностных лиц за неисполнение рекомендаций и обращений Уполномоченного по правам человека.

Третья проблема - наделение Уполномоченного по правам человека правом обращения к субъектам, имеющим право законодательной инициативы с предложениями по совершенствованию действующего законодательства. В своей правоприменительной практике Уполномоченным по правам человека выявляются проблемы действующего законодательства, требующих решения. Поэтому данное право способствует совершенствованию законодательства.

Четвертая проблема - обязательность взаимодействия Уполномоченного по правам человека со СМИ. Важность такого взаимодействия, является одним из необходимых и эффективных средств по реализации полномочий омбудсмена.

Ключевые слова: институт омбудсмена, Уполномоченный по правам человека, защита прав и свобод человека и гражданина, парламентский омбудсмен, конституционно-право-

о

о вой статус омбудсмена, расширение полномочий омбудсмена

g ON IMPROVING THE INSTITUTION OF THE COMMISSIONER 5 FOR HUMAN RIGHTS IN KAZAKHSTAN

Karzhaubayev Serik Seitovich

< q

o x o

< Leading Researcher of the Department of Criminal, Criminal Procedure

<t and Penal Enforcement Legislation of the Institute of Legislation

and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Law, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: serikseit@mail.ru

Abstract. The main task of Kazakhstan S domestic policy is the full protection of the rights and freedoms of citizens. Therefore, there are various state bodies in the country, one of the main tasks y of which is to protect the rights of citizens. However, there is a lack of trust in these bodies in society. Among them, the Institution of the Commissioner for Human Rights stands out, the trust of

society in which has not yet been lost. But the status and powers of the Commissioner for Human Rights require transformations.

In order to improve the institution of the Commissioner for Human Rights in Kazakhstan, it is necessary to solve the following legal problems. The first is the strengthening of the legal status. Given the importance of the tasks of the Ombudsman, it is necessary to provide appropriate legal consolidation of his legal status in the Constitution of the Republic of Kazakhstan. In addition, the consolidation of his powers in a special constitutional law will raise the activities of the Ombudsman to a new level, contributes to the comprehensive protection of human and civil rights.

The second problem is the mandatory implementation of the recommendations and appeals of the Authorized state bodies. The lack of responsibility of officials for non-compliance with the recommendations and appeals of the Commissioner for Human Rights is one of the reasons for the inefficiency of the work of the Ombudsman institution. The article substantiates the need to introduce disciplinary and administrative responsibility of officials for non-compliance with the recommendations and appeals of the Commissioner for Human Rights.

The third problem is the empowerment of the Commissioner for Human Rights with the right to appeal to subjects who have the right of legislative initiative with proposals for improving the current legislation. In its law enforcement practice, the Commissioner for Human Rights identifies problems of the current legislation that require solutions. Therefore, this right contributes to the improvement of legislation.

The fourth problem is the mandatory interaction of the Commissioner for Human Rights with the media. The importance of such interaction is one of the necessary and effective means to implement the powers of the Ombudsman.

Keywords: institution of the Ombudsman, Commissioner for Human Rights, protection of human and civil rights andfreedoms, parliamentary Ombudsman, constitutional and legal status of the Ombudsman, expansion of the powers of the Ombudsman

Юркпе

БYгiнде омбудсмен институты к;¥к;ык;тык; ;оргаудыц жэне азаматтардьщ бузылган кукьщтары мен бостанды;тарын ;алпына келтсрудщ соттан тыс нысандарыныц улт-ты; жYЙесiнде непзп орындардыц бiрiн алады. Ол мемлекетпк органдардыц, лауа-зымды тулгалардыц шешiмдерi мен ю-эре-кеттершде адам кук;ык;тарыныц са;талуын тэуелаз ба;ылауды жYзеге асырады. Бас;а ^у^ы; ;оргау уйымдарымен салыстырган-да азаматтардыц бузылган ^у^ы^тары мен бостанды;тарын ;алпына келтсрудщ на;ты екшетпктерше ие [1].

Уэкш институты мемлекет ;урылымда-рыныц ;ызметш ба;ылайтын жэне белгш бiр салада адам мен азаматтыц ^у^ы^та-ры мен бостанды;тарыныц са;талуы мен ;оргалуын ;амтамасыз ететiн ^у^ы^ты; орган ретiнде гана емес, сондай-а; ^у^ы^ты; мэдениеттi арттыру, адамдарды ;у;ы;тар мен бостандыщтар мэселелерi бойынша агарту Yшiн, сондай-а; азаматты; ;огамныц ;алыптасу процестерiн ынталандыратын орган ретшде ;ажет. Уэкшдщ миссиясы -адам мен азаматтыц ;у;ы;тары мен бостан-ды;тарын ;оргауды негурлым толы; жYзеге

DOI: 10.52026/2788-5291_2022_70_3_39

асыру мYддесiнде билш пен когам арасында С

делдал болу. Ел

^укыктары бузылган азаматтардан акпа- ;

рат алу жэне талдау аркылы Уэкiл мемле- С

кетпк баскару органдары кызметшщ накты И

кeрiнiсiн кeредi жэне кез-келген децгей- Т

дегi билiкке эсер ету мYмкiндiгiне ие жэне З

оныц пiкiрiн ескеру кажет. Уэкш институ- О

тыныц тагы бiр мацызды ерекшелiгi оныц g

ашьщтыгы мен колжетiмдiлiгi, саяси бейта- А

раптылыгы мен дербестiгi болып табылады. Л

^укык шыгармашылыгы, акпарат- q

тык-талдамалык, агартушылык кызмет g

уэкш институтыныц мэнi болып табылады. п

Осыган байланысты аталган институтты 5

кeрсетiлген багыттар бойынша кукыктык о

реттеудi жетiлдiрудi жалгастырган жен. о

И X

Нег1зг1 ережелер g

Уэкiл институтын мемлекеттiк кукык 1

коргау органы ретiнде куру ^азакстан да- .И

муыныц мацызды кезещн бiлдiредi. Омбу- р

дсмен институтын курудыц мацыздылыгы g

туралы кептеген галымдар айтады. Оныц 3

тэуелаздшне кеп кeцiл бeлiнедi, eйткенi 0

дэл осы фактор артыкшылык бередi жэне 22

оныц тиiмдi жумысына ыкпал етедi. Р.М. Бe- 2

кембаевтыц пшршше, тэуелдi жэне бакыла-удагы орган ез кызметшде шектеулi болады, бул когамныц осы органга жэне мемлекетке деген сешмш жогалтуга экеп соктырады [2]. Шынында да, мундай тэсш адам мен азамат-тыц кукыктарын жан-жакты коргау iсiнде мацызды, сондьщтан шын мэнiнде тэуелсiз орган куру кажет.

Сонымен катар, бiр органныц функция-ларын екiншiсiне кайталамау Yшiн сурактар шецберш куру мацызды. М.С. Башимов-тыц пiкiрiнше, Адам кукыктары женiндегi уэкшдщ кызметi прокуратура мен сот си-якты баска мемлекетпк органдарга бала-ма болмауы керек. Омбудсменнщ мшдет-терi мемлекеттiк органдардыц, лауазымды тулгалардыц азаматтардыц кукыктары мен зацды мYДделерiн сактауы болып табылады, сондыктан Адам кукыктары женiндегi уэкш ерекше кукыктык мэртебесi бар орган бо-луга тиiс [3]. Шынында да, Адам кукыктары женшдеп уэкш ез мiндеттерi бойынша Прокуратурага, ^азакстан Республикасыныц Конституциялык Кецесше, ^азакстан Республикасы Президентшщ жанындагы Адам кукыктары женшдеп комиссияга ук-сас. Алайда, бул органдардыц екiлеттiктерi накты аныкталуы керек жэне баска орган-дардыц мiндеттерiмен киылыспауы керек.

гм гм

¡3 Эд1стер мен материалдар

° Макала кукыктык зерттеудiц жалпы ^ жэне жеке-гылыми эдiстерiн колдана оты-1 рып дайындалган. Ресми логикалык жэне жYЙелiк эдiстер жалпы ретшде колданы-лады. Жеке-гылыми эдютерден салысты-| рмалы-кукыктык, талдау эдiсi, кукыктык о модельдеу жэне болжау эдiсi, техниках лык-кукыктык жэне т.б. колданылды. Жу-мыста омбудсмен мэселелерi бойынша ка-§ закстандык жэне ресейлiк галымдардыц < ецбектерi, сондай-ак ^азакстан Республикасы сыныц колданыстагы зацнамасы зерттелдь

¡5 Нэтижелерь Талкылау

£ Элемде омбудсменнiц Yш моделi бар.

^ Аткарушы омбудсмен аткарушы билш ор-

о ганы болып табылады. Тэуелаз омбудсмен

о - билштщ дербес тармагы. Айта кету керек,

т бул модельдер олардыц таралуында шек-

^ теулi. Yшiншi кец таралган модель - пар-

5 ламенттiк омбудсмен, оныц ерекшелiгi ом-

Ь будсменнiц зац шыгарушы билш жYЙесiне

^ кiруi болып табылады. Мундай юру Уэкiлдi

^ тагайындау тетiгiмен жэне оныц парламент-

£ ке есеп беруiмен айкындалган. ^азакстанда

т езiн табысты керсете бшген соцгы модель

жумыс iстейдi.

Парламентпк модельдiц ерекшелш-терiнiц бiрi оныц елдщ Негiзгi зацында нор-мативтш бекiтiлуi болып табылады. Мундай беюту алгаш рет Швеция Конституциясы-ныц 97-бабында жазылган. В.Г. Ищук атап еткендей, омбудсменнщ ережелерш елдiц Непзп зацында осылай бекiту баска елдер Yшiн оц Yлгi болды [4]. Кептеген галымдар Адам кукыктары женшдеп уэкш туралы нормаларды кукыктык беюту кажеттiлiгi туралы айтады. Осылайша, Н.С. Грудинин омбудсменнiц кукыктык мэртебесiн Конституциялык беютудщ екi нускасын усынады. Бiрiншiсi - Конституцияда жэне зацнама децгешнде. Екiншiсi - Конституцияда Адам кукыктары женшдеп уэкш кызметш, ал оныц мэртебес мен екiлеттiктерiн арнайы зацда кездеу. Бул ретте ол мысал ретiнде 1974 жылгы Швецияныц Баскару ныса-ны туралы актюше сiлтеме жасай отырып, Швециядагы омбудсменнщ конституци-ялык-кукыктык мэртебесiн келтiредi [5].

Баска галымдар адам мен азаматтардыц конституциялык кукыктарын коргау болып табылатын органдардыц кукыктык мэрте-бес Конституцияда бекiтiлуi керек деп са-найды. А.Б. ¥закбаева азаматтардыц Адам кукыктары женшдеп уэкшге жYгiнуге кукыгы бар деп санайды, ал ол ез кезегшде оларды коргауды камтамасыз етуi тиiс, оныц кукыктык мэртебес конституциялык норма-мен айкындалуы тшс [6]. М.С. Башимов конституциялык нормаларга талдау жасай отырып, 2007 жылы Адам кукыктары женшдеп уэкш туралы нормалардыц Конституцияда жоктыгын атап етiп, бул суракты шешу ка-жеттiлiгi туралы мэселенi кетердi [3]. Кей-iннен «^азакстан Республикасыныц Кон-ституциясына езгерiстер мен толыктырулар енгiзу туралы» 2017 жылгы 10 наурыздагы № 51 - VI КРЗ ^азакстан Республикасыныц Зацымен ^азакстан Республикасыныц Кон-ституциясы Уэкiлдi сайлау жэне кызметтен босату кукыгымен Сенаттыц ерекше жYр-гiзiлуiн кецейтетiн 1-1) тармакшамен то-лыктырылды.

Конституцияда бекiтiлген Сенаттыц осындай екiлеттiктерiнiц кецеюi ^азакстан-дагы омбудсмен институтын конституциялык тургыдан бекiтудiц барлык проблема-ларын шеше алмайтынын атап еткен жен. Уэкш институтыныц дамуын тежейтiн нор-мативтш-кукыктык базаныц жетшмегендш-не де назар аудармауга болмайды. ^азакстан Республикасыныц Конституциясына Адам кукыктары женшдеп уэкш институтын

реттейтш нормаларды кешендi тYPде енгь зу ;ажет. Омбудсмен мэртебесiн Конститу-циялы; беютумен ;атар, оныц екiлеттiгiн реттейтiн конституциялы; зац эзiрлеу ;а-жет. ^огам мен мемлекеттщ кYш-жiгерiн аталган мемлекетпк ^у^ы; ;оргау институ-тын жетiлдiруге багыттау ;ажет. Сонымен ;атар, Адам ;у;ы;тары женiндегi уэкшдщ ^у^ы^ты; мэртебес конституциялы; зац децгейiнде аны;талуы керек, ейткеш мун-дай институттыц мацызы ец жогары децгей-ге кетерiлуi керек.

Адам ;у;ы;тары женiндегi уэкш ;узы-ретiнiц бас;а да мацызды ;урамдас белiгi салалы; кодекстерде лауазымды адамдар-дыц жауаптылыгын бекiту жолымен адам кук;ык;тарыныц аны; бузылуы аныщталган кезде лауазымды адамдарга ы;пал ету тэсiлдерi болып табылады. ^олданыстагы нормалар омбудсменге Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкш туралы зацныц 12-бабы 1) тарма;шасыныц негiзiнде адамныц жэне азаматтыц бузылган ^у^ы^тары мен бостан-ды;тарын ;алпына келтiру Yшiн ;абылда-нуы тшс шараларга ;атысты усынымдар жолдау ;у;ыгын бередi. Алайда, мундай багыт декларативп болып ;ала бередi, осы-лайша олардыц орындалмау тэуекелдерiн тудырады. А.Ф. Малый, Р.А. Агишев атап еткендей, Адам ^у^ы^тары женшдеп уэкiл шешiмдерiнiц зацды; кYшi туралы мэселе негурлым даулы болып ;алуда. Муны мундай шешiмдер шенеунiктiц шешiмiн жо;;а шыгара алмайтындыгымен жэне олардыц мэш бойынша императивтi емес екендiгiмен тYсiндiредi. Сонымен ;атар, Адам ^у^ы^та-ры женiндегi уэкiл тексеру Yшiн барлы; ;у-жаттарды талап ете алмайды. Бул да омбу-дсменнiц екiлеттiгiн шектейдi [7]. Шынында да, бул ереже ^у^ы; ;олдану тэжiрибесiнде орын алады жэне шешiмдi талап етедi.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сонымен ;атар, ;у;ы; ;олдану практи-касында мемлекетпк органдардыц Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкшмен езара ю-;и-мылы женiндегi мэселе ете етюр тур. В.П. Лукиннщ пiкiрiнше, шенеунiктер кебiнесе ез кшэсш мойындамайды жэне Уэкiлдiц шешiмiн елемей, олардыц кшэаздшнщ барлы; дэлелдерiн ж1бередь Сонымен ;а-тар, В.П. Лукин Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкiлге ;урмет керсетпегенi Yшiн лауазым-

ды тулгалардыц экiмшiлiк жауапкершiлiгiн ;атацдату ^жетонн атап етп1.

^олданыстагы редакцияда Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкiл туралы Зацныц 12-бабыныц 2) тарма;шасына сэйкес Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкiлдiц кiнэлi адамга тэртiптiк немесе экiмшiлiк жауап-тылы; белгiлеу туралы етiнiшхатпен мемлекетпк органга жYгiну ;у;ыгы кезделген. Мундай ^у^ы; ецбек, экiмшiлiк-деликтiлiк зацнамада бектлген тиiстi ^у^ы^ты; нор-масыз декларативп болып ;ала бередi. Сон-ды;тан Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкшдщ усынымдарын мiндеттi тYPде орындау ма;сатында Адам ^у^ы^тары женiндегi уэкiлдiц усынымдарын орындамаганы Yшiн ^аза;стан Республикасыныц Ецбек ко-дексiнде жэне ^аза;стан Республикасыныц Эюмшшк ^у^ы; бузушылы; туралы ко-дексiнде лауазымды адамдардыц жауапкер-шшгш кездеген орынды.

Омбудсмен екiлеттiгiнiц мацызды ;урамдас белiгi оныц сот инстанцияларына жYгiну ;у;ыгы болып табылады. Сонды;тан Конституциялы; сот;а жYгiну аны; жэне ;ажет. Бул ереже Конституциялы; соттыц ;урылуы туралы Президент усынган баста-мадан туындайды2. Адам ;у;ы;тары женшдеп уэкшдщ Конституциялы; сот;а жYгiнуi жекелеген зацнамалы; актiлердi немесе олардыц жекелеген ережелерш ;у;ы; ;ол-данудыц даулы мэселелерiн реттеуге мYм-кшдш бередi.

Конституциялы; сот;а жYгiнумен ;атар, ;олданыстагы зацнаманы жетiлдiрудiц бас;а да тетiктерi бар. Олардыц бiрi - зац шыгару бастамасы ;у;ыгы бар субъектшерге жY-гiну ;у;ыгы. М.С. Башимовтыц пiкiрiнше омбудсменге зацнамалы; бастамасы бар ин-станцияларга жYгiну ;у;ыгы берiлуi тиiс. Мундай етiнiш ^у^ы; ;олдану практикасын талдауга негiзделуi тшс. Бул тэсш шенеушк-тердiц ^у^ы^ты; ол;ылы;;а байланысты азаматтардыц ;у;ы;тарын бузуыныц кепте-ген жагдайлары болган кезде мYмкiн бола-ды. ^у;ы;ты; ол;ылы;, эдетте, кук;ык;тыц негiзгi ;агидаларын са;тамау салдарынан туындайды [3]. Бул пшр Е.А. Кулишен-кога тэн, ол омбудсменге оныц ец мацызды екшетпктершщ бiрi болатын ;у;ы;ты беру ;ажет деп санайды [8]. Омбудсменге ;олда-

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

' www.old.ombudsmanrf.ru/institut/institut.shtml

1 Доклад Уполномоченного по правам человека в РФ за 2010 г. URL: http:, Дата обращения: 21.05.2022.

2 Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана «Новый Казахстан: путь обновления и модернизации» от 16марта 2022 года //https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-1623953

ныстагы зацнаманы жетiлдiру мэселелерi бойынша зац шыгару бастамасы кукыгы бар субъектiлерге жYгiну кукыгын беру кукык бузушылыктыц алдын алудыц мацызды шарты болар едь

О.О. Миронов (з.г.д., профессор, 19982004 жж. Ресей Федерациясындагы Адам кукыктары женiндегi уэкiл) Адам кукыкта-ры женiндегi уэкiлдiц зацнамалык бастама-сыныц болуы адам кукыктары саласындагы зацнаманы жетiлдiруге ыкпал етедi деп са-найды. Зацнаманы конституциялык норма-ларга жэне халыкаралык кукыктыц жалпы кабылданган кагидаттарына сэйкес келтсру [9]. О.В. Колесникова бул кезкарасты кол-дайды, омбудсменнiц екшетпктерш зацна-малык органдардыц отырыстарына катысу кукыгымен кецейту кажет деп санайды. Со-нымен катар, бул кукык зацнамалык баста-ма кукыгымен толыктырылуы керек [10].

Уэкiлдiц езiнiц кукык колдану практика-сында колданыстагы зацнаманыц пробле-маларын аныктауга байланысты зацнаманы жетiлдiру iсiнде мундай тэсш кисынды дурыс жэне негiздi болып керiнедi. Сон-дыктан зац шыгару бастамасы кукыгы бар субъектшерге колданыстагы зацнаманы жетiлдiру женiндегi усыныстармен жYгiну кукыгын кездеу кажет. ^ Когамдык пiкiрге эсер етудiц мацызды ¡3 куралдарыныц бiрi - когам арасында белгiлi с? бiр катынасты калыптастыратын букаралык ^ акпарат куралдары. БYгiнгi кYннiц шын-1 дыгында мемлекетпк органдардыц БАК-ты елемеуiне жол бершмейд^ сондыктан кез келген органныц азаматтык когаммен езара ^ iс-кимылыныц негiзгi мiндетi ез кызметш о БАК-та жариялау болып табылады. БАК пен х мемлекеттiк органдардыц езара тыгыз ю-ки-мылы оц имиджге эсер етiп, азаматтардыц § осы органга деген сешмшщ негiздерiн жа-

< сауга кабшетп. Сондыктан Уэкiл Yшiн мун-с дай ынтымактастык мацызды. Кептеген га-

< лымдар Уэкiл туралы зацды БАК-пен езара ¡5 эрекеттесудiц нормасымен толыктыру идея-^ сын алга тартты. Осылайша, М.С. Башимов ^ зац жобасын омбудсменнiц Адам кукыкта-о ры женiндегi уэкiлге ез мшдеттерш жYзеге о асыруына жэрдемдесу женшдеп тиiмдi жу-т мысына ыкпал ететiн нормамен толыктыру ^ кажет деп есептейдi. Мундай езара ю-ки-ЁЕ мылдыц болуы Адам кукыктары женшдеп Ь уэкiлдiц БАК-тан оган теледидарлык арнада ^ ец жаксы уакытты, журналдар мен газет-^ тердiц алгашкы беттерiн берудi талап ету Ь кукыгына негiзделуi тиiс [3].

Баска галымдар БАК Адам кукыктары

женшдеп уэкшдщ усынымдарын орындау кезiнде лауазымды тулгаларга жанама эсер етедi деп санайды. Осылайша, М.В. Демидов БАК шенеунiктердi зацсыз эрекеттерден аулак болуга, жанжалды жагдайларды бол-дырмауга мэжбYP етедi деп санайды [11]. СЛ. Давтян БАК-тыц шенеунiктерге ыкпа-лын тYсiндiре отырып, элемдiк тэж1рибе ом-будсмен мен БАК-тыц кэсштш одагыныц бар екенш керсетiп отыр деген оймен белюедь Сонымен катар, бул институттар жалпы мiндеттердi жYзеге асыруга багытталган жэне жеткiлiктi эсер ету тетшне ие. Мундай тетiк омбудсмен белгшеген лауазымды тулгалар тарапынан кукык бузушылыктыц болуы болып табылады. БАК бул акпаратты кепшiлiкке керу Yшiн жеткшкп тYPде тара-туга багытталган. Шенеушктердщ коркы-нышы резонанс пен оныц салдарында [12].

Ресей Федерациясыныц Свердлов облы-сыныц Адам кукыктары женшдеп уэкш Т.Г. Мерзляко ва Адам кукыктары женшде-гi уэкш осы тандемде сезаз пайда керед^ езiнiц беделiн арттырады жэне шенеушктер-ге эсер етедi деп санайды [13].

Кукык колдану практикасындагы мундай жагдай БАК-тыц Уэкiлмен езара ю-кимыл жасау кажеттiгi туралы мэселенi одан сайын еткiр койып отыр. БАК пен Адам кукыктары женшдеп уэкшдщ тыгыз езара ю-кимылын кездейтш Уэкш туралы зацга толыктырулар енгiзу кажет сиякты.

Корытынды

Жогарыда айтылгандардыц непзшде конституциялык зацнаманы жетiлдiрудiц мацызды шарты болып табылатын Адам кукыктары женшдеп уэкшдщ Казакстан Республикасыныц Конституциясындагы кукыктык мэртебесiн бекiту кажеттiлiгi туралы корытынды жасауга болады. Омбудсмен мэртебесш конституциялык беюту-мен катар, оныц екшеттшн реттейтiн конституциялык зац эзiрлеу кажет.

Уэкiлеттi мемлекеттiк органдарга жь берiлген усынымдар мен етiнiштердi орын-дамау омбудсмен институты жумысыныц тиiмсiздiгi себептерiнiц бiрi болып табылады. ¥сынымдарды мiндеттi турде орындау максатында Адам кукыктары женшде-гi уэкiлдiц усынымдарын орындамаганы Yшiн Казакстан Республикасыныц Ецбек кодексшде жэне Казакстан Республикасыныц Эюмшшк кукык бузушылык туралы кодексiнде лауазымды адамдардыц жауап-кершiлiгiн кездеу орынды.

Уэкiлге колданыстагы зацнаманы жетiл-

дiру женшдеп усыныстармен зац шыгару бастамасы кукыгы бар субъектiлерге жYгiну кукыгын беру кажеттшп зацнаманы жетш-дiрудiц мацызды куралына айналар едi. Сондыктан Уэкшге колданыстагы зацнаманы жетiлдiру женшдеп усыныстармен зац шыгару бастамасы кукыгы бар субъектшер-ге жYгiну кукыгын беру туралы мэселенi пысыктау кажет.

БА^ пен Уэкiлдiц езара ю-кимылыныц мацыздылыгы омбудсменнiц екiлеттiктерiн iске асыру бойынша кажетп жэне тиiмдi куралдардыц бiрi болып табылады. Уэкiлдiц кызметш БА^-та жариялау оныц имиджiне оц эсер етедi жэне тиiмдi жумыска ыкпал етедi. Сондыктан Уэкiлге ез жумысында БА^-пен езара ю-кимыл жасау екшетпк-терiн беру туралы мэселеш пысыктау кажет.

ЭДЕБИЕТ

1. Демина Е.П., Созаев А.С. Организация деятельности и правовой статус омбудсме-нов в зарубежных странах: на примере Швеции, Германии и Англии // https://cyberleninka. ru/article/n/organizatsiya-deyatelnosti-i-pravovoy-status-ombudsmenov-v-zarubezhnyh-stranah-na-primere-shvetsii-germanii-i-anglii Каралган кун1: 22.05.2022 ж.

2. Букембаев Р.М. Институциональные механизмы по защите прав человека функционирующих в Республике Казахстан: правовой анализ деятельности в контексте международных стандартов // https://cyberleninka.ru/article/n/institutsionalnye-mehanizmy-po-zaschite-prav-cheloveka-funktsioniruyuschih-v-respublike-kazahstan-pravovoy-analiz-deyatelnosti-v Каралган кум: 20.05.2022 ж.

3. Башимов М.С. Некоторые проблемы совершенствования законопроекта об омбудсме-не Казахстана // https://cyberleninka.ru/article/n/nekotorye-problemy-sovershenstvovaniya-zakonoproekta-ob-ombudsmene-kazahstana Каралган кун1: 20.05.2022 ж.

4. Ищук В.Г. Уполномоченный по правам человека в Российской Федерации: правовая основа, полномочия и пути повышения эффективности деятельности // https://cyberleninka. ru/article/n/upolnomochennyy-po-pravam-cheloveka-v-rossiyskoy-federatsii-pravovaya-osnova-polnomochiya-i-puti-povysheniya-effektivnosti Каралган кун1: 20.05.2022 ж.

5. Грудинин Н.С. Конституционные основы деятельности омбудсмана в Российской Федерации и зарубежных странах: сравнительно-правовой анализ // https://cyberleninka. ru/article/n/konstitutsionnye-osnovy-deyatelnosti-ombudsmana-v-rossiyskoy-federatsii-i- Т zarubezhnyh-stranah-sravnitelno-pravovoy-analiz Каралган кут: 20.05.2022 ж.

6. Узакбаева А.Б. Некоторые аспекты правового статуса уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан и Российской Федерации //https://cyberleninka.ru/article/nf nekotorye-aspekty-pravovogo-statusa-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-v-respublike-kazahstan-i-rossiyskoy-federatsii Каралган кун1: 20.05.2022 ж.

7. Малый А.Ф., Агишев Р.А. Комиссия и Уполномоченный по правам человека как часть А правозащитного механизма государства // https://cyberleninka.ru/article/n/komissiya-i- о upolnomochennyy-po-pravam-cheloveka-kak-chast-pravozaschitnogo-mehanizma-gosudarstva о Каралган кум: 20.05.2022

8. Кулишенко Е.А. К вопросу об участии уполномоченного по правам человека в за- Ь конотворческом процессе Российской Федерации // https://cyberleninka.ru/article/n/k- В voprosu-ob-uchastii-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-v-zakonotvorcheskom-protsesse- > rossiyskoy-federatsii Каралган кун1: 21.05.2022 ж. п

9. Миронов О.О. Участие уполномоченных по правам человека (омбудсменов) в со- § вершенствовании законодательства // https://wiselawyer.ru/poleznoe/60467-uchastie- § upolnomochennykh-pravam-cheloveka-ombudsmenov-sovershenstvovanii-zakonodatelstva Ка- §< ралган кут: 20.05.2022 ж.

10. Колесникова О.В. Институт уполномоченного по правам коренных малочисленных о народов в субъектах Российской Федерации: основные направления совершенствования // https://aprp.msal.ru/jour/article/viewFile/1626/1271 Каралган кун1: 22.05.2022 ж.

11. Демидов М.В. Понятие института уполномоченного по правам человека и его место в правозащитном механизме государства // https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-instituta-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-i-ego-mesto-v-pravozaschitnom-mehanizme-gosudarstva Каралган кун1: 20. 05.2022 ж.

12. Давтян С.Л. СМИ и омбудсман: о некоторых правовых аспектах взаимодействия // https://cyberleninka.ru/article/n/smi-i-ombudsman-o-nekotoryh-pravovyh-aspektah-vzaimodeystviya Каралган кун1: 20.05.2022 ж.

X

Т

13. Мерзлякова Т.Г. Омбудсманы должны быть с журналистами // http://euro-ombudsman.org/ombudsmen_activities/russia/ombudsman-dolzhn-bty-s-zhurnalistami К^аралган KYHi: 20.05.2022 ж.

REFERENCES

1. Demina E.P., Sozaev A.S. Organizacija dejatel'nosti i pravovoj status ombudsmenov v zarubezhnyh stranah: na primere Shvecii, Germanii i Anglii // https://cyberleninka.ru/article/n/ organizatsiya-deyatelnosti-i-pravovoy-status-ombudsmenov-v-zarubezhnyh-stranah-na-primere-shvetsii-germanii-i-anglii Karalsan kyni: 22.05.2022j.

2. BukembaevR.M. Institucional'nye mehanizmypo zashhiteprav chelovekafunkcionirujushhih v Respublike Kazahstan: pravovoj analiz dejatel'nosti v kontekste mezhdunarodnyh standartov // https://cyberleninka.ru/article/n/institutsionalnye-mehanizmy-po-zaschite-prav-cheloveka-funktsioniruyuschih-v-respublike-kazahstan-pravovoy-analiz-deyatelnosti-v Karalsan kyni: 20.05.2022j.

3. Bashimov M.S. Nekotorye problemy sovershenstvovanija zakonoproekta ob ombudsmene Kazahstana // https://cyberleninka.ru/article/n/nekotorye-problemy-sovershenstvovaniya-zakonoproekta-ob-ombudsmene-kazahstana Karalsan kyni: 20.05.2022j.

4. Ishhuk V.G. Upolnomochennyj po pravam cheloveka v Rossijskoj Federacii: pravovaja osnova, polnomochija i puti povyshenija jeffektivnosti dejatel'nosti // https://cyberleninka.ru/ article/n/upolnomochennyy-po-pravam-cheloveka-v-rossiyskoy-federatsii-pravovaya-osnova-polnomochiya-i-puti-povysheniya-effektivnosti Karalsan kyni: 20.05.2022j.

5. Grudinin N.S. Konstitucionnye osnovy dejatel'nosti ombudsmana v Rossijskoj Federacii i zarubezhnyh stranah: sravnitel'no-pravovoj analiz // https://cyberleninka.ru/article/n/ konstitutsionnye-osnovy-deyatelnosti-ombudsmana-v-rossiyskoy-federatsii-i-zarubezhnyh-stranah-sravnitelno-pravovoy-analiz Karalsan kyni: 20.05.2022j.

6. Uzakbaeva A.B. Nekotorye aspekty pravovogo statusa upolnomochennogo po pravam cheloveka v Respublike Kazahstan i Rossijskoj Federacii // https://cyberleninka.ru/article/n/ nekotorye-aspekty-pravovogo-statusa-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-v-respublike-

™ kazahstan-i-rossiyskoy-federatsii Karalsan kyni: 20.05.2022j.

R 7. Malyj A.F., Agishev R.A. Komissija i Upolnomochennyj po pravam cheloveka kak chast' 00 pravozashhitnogo mehanizma gosudarstva // https://cyberleninka.ru/article/nikomissiya-i-^ upolnomochennyy-po-pravam-cheloveka-kak-chast-pravozaschitnogo-mehanizma-gosudarstva ^ Karalsan kyni: 20.05.2022j.

=§■ 8. Kulishenko E.A. K voprosu ob uchastii upolnomochennogo po pravam cheloveka v z zakonotvorcheskom processe Rossijskoj Federacii // https://cyberleninka.ru/article/n/k-voprosu-o ob-uchastii-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-v-zakonotvorcheskom-protsesse-g rossiyskoy-federatsii Karalsan kyni: 21.05.2022j.

>g 9. Mironov O.O. Uchastie upolnomochennyh po pravam cheloveka (ombudsmenov) o v sovershenstvovanii zakonodatel'stva // https://wiselawyer.ru/poleznoe/60467-uchastie-

< upolnomochennykh-pravam-cheloveka-ombudsmenov-sovershenstvovanii-zakonodatelstva ^ Karalsan kyni: 20.05.2022j.

< 10. Kolesnikova O.V. Institut upolnomochennogo po pravam korennyh malochislennyh narodov b v sub#ektah Rossijskoj Federacii: osnovnye napravlenija sovershenstvovanija // https://aprp. ¡2 msal.ru/jour/article/viewFile/1626/1271 Karalsan kyni: 22.05.2022j.

11. Demidov M.V. Ponjatie instituta upolnomochennogo po pravam cheloveka i ego mesto

0 v pravozashhitnom mehanizme gosudarstva // https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-§ instituta-upolnomochennogo-po-pravam-cheloveka-i-ego-mesto-v-pravozaschitnom-mehanizme-<3 gosudarstva Karalsan kyni: 20.05.2022j.

12. Davtjan S.L. SMI i ombudsman: o nekotoryh pravovyh aspektah vzaimodejstvija // https:// s cyberleninka.ru/article/n/smi-i-ombudsman-o-nekotoryh-pravovyh-aspektah-vzaimodeystviya x Karalsan kyni: 20.05.2022j.

^ 13. Merzljakova T.G. Ombudsmany dolzhny byt' s zhurnalistami // http://euro-ombudsman.

1 org/ombudsmen_activities/russia/ombudsman-dolzhn-bty-s-zhurnalistami Karalsan kyni: Sri 20.05.2022 j.

m

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.