CC BY
14
Ж УД К 621.762(574)
11
■I КАЗАКСТАНДА ¥НТАК
¡1 МЕТАЛЛУРГИЯСЫНЫИ ДАМУ
ШШ - w
II ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ (ПАВЛОДАР АИМАГЫ И НЕГ131НДЕ)
II!
III В.А. Богомолов, Ж.Е. Ахметов, Н.С. Сембаев,
1 гг„ || F.F. Куанов
С.Торайгыров атындагы Павлодар мемлекеттШ
II! университетi
ш ж
В статье рассматриваются перспективы развития ||| дробильной металлургии в Казахстане.
ЗШ Мацалада Цазацстанда унтац металлургиясыныц даму
болагиагы карастырылады (Павлодар аймагы неггзшде).
In the article are examining the perspechives of the development grinding metalurg in Kazakhstan.
Гылым ментехниканьщ келеш саласы болгандыкган соцгы кездер! ¥нтак металлургия дамуы кец урдо алуда. вйткеш ^нтак металлургия ерекше каси-enepi жзне жогары техника экономикальщ Kepcenaiirrepi бар буйымдарды ещцруге кол жетюзедо. Сонымен катар унтак; металлургия жогары рекгабелъ-дшкте, экологиялык тазальщга, метал унемдеуде, ещцршген буйым ресурс-тарын кецейтуге ыцгайлы болгандыктан енбек ешмдшгш артгырып терец-дете автоматгандыруга мумюндак туады. Аталган мэселелердо ескере отырып ^нтак металлургия, металлургия жэне машинажасау ©нд1р1стершдеп перепек-тикп технологияньщ 6ipi болып отыргандыгы ащын кершш отыр.
Жалпы унтак металлургия металл унтакхарын енд1руда, олардан неме-се олардьщ коспаларынан металл емес унтак араластырып б^йым дайын-дауды камтиды.
Металл унтактары дегешм1з - 1 мм.-ге дешнп металл тектес, металл немесе корытпалар белшекгершц езара калыптаскан ьздрылымыныц 6ip-oipiMeH байланыспаган турдеп жиынтыгы.
¥нтак металлургия ерекшел1ктерг унтактектес куйдеп зат алып олар-мен жумыс ¡стеу; металга тшсп балку температурасынан темен нуктеде кыздыру (куйежентектеу) операциясын журпзу болып табылады.
Метталургия (металл унтактарын алу), металл ецдеу (металл унтакта-рынан буйым алу) немесе материалтану (материалдар мен буйымдардыц ерекше касиеттерО сиякгы ендаркгпк прогресеикп эдгсгершц жиынтыгы-нан туратын унтак металлургия курдел1 сала болып табылады. ¥нтак алып оны б1р циклда бeлriлi буйымга жарату унтак металлургияныд дщгеп болып табылады. ¥нтак металлургия сонымен катар пнштне жэне тагай-ындалуына байланысты эр турл1 ерекше касиеттер1 бар баска эдюпен юке асырылмайтын принципиалды жаца металдар алуга кол жетк!зед1
¥нтак металлургия ыгыстыра жэне толыктыра отырып кую, метал-дарды кысыммен ецдеу, кесу сиякты урд1стермен жогары денгейде бэсе-келестк тудырып отыргандагы дамыган елдерде оньщ тез дамуымен ай-кындалып отыр.
¥нтак металлургияньщ баска технологиялык урдостерге Караганда ар-тыкшылыкгары:
- материал шыгыны мен энергия кезшщ курт темендеуц
- ерекше механикалык жэне физика-химиялык ерекшелш бар матери-алдарды алу кезшде кажетп композициялык кещспк;
- буйым курамы мен касиетгершщ турактылыгы;
- микро курылымныц б1ртектшп;
- арматураланган буйымдарды енд1ру мумюншшп болып табылады.
Металлургия жэне машинажасау енеркэаб1 кендер1мен катар калдык-
тарынан материал алу - бул саланьщ улкен жетсстш.
¥нтак металлургия эд1стер1мен дайындама мен буйымдарды ендаруцщ тиггпк технологиялык схемасы непзп терт операциядан турады:
- кажетп материал унтагын алу;
- дайындаманы калыптау (баспалау);
- куйежентектеу;
- соцгы ендеу (курылымын ретгеу, калибрлеу, кажетп жагдайда механикалык, термиялык жэне химия-термиялык ендеу).
К;аз1рп куш унтак маталлургияны ею багьггга дамьпу кезделш отыр:
1. Ерекше материалдар мен буйымдарды дайындау:
- кеуекп (антифрикциялы, сузбел!, ж/е т. б);
- жогары температуралы;
- курал-сайманды (катты) корытпалар.
2. 0нд1р1степ экономикальщ тургыдан Караганда карапайым
курамдагы жэне курылымдагы материалдар мен буйымдарды едэу^р тшмд1 етш шыгару
¥нтак металлургия ешмдер1 эбзелжасау, тракторжасау, ауылшаруашы-лыгы, ауыр енеркэсш, химия енеркэс1б!? мунай-газ, энергетика, машина-жасау сиякгы салаларда кец колданыс табуда.
Конструкциялык буйымдардьщ кеб! тем1р унтагы ретшде графит жэне коспаланган элементтерге косылган унтак коспаларынан дайындалады. Сондыкгган унтак металлург™ эдгамен дайындалатын Teriicrepre: Ticri децгелек, бшкше, жулдызша сиякгьшар жатады. Осыларды бул эдюпен алудагы максат - курдел1 пшшцр буйымдарды механикалык евдеуаз, металл калдыктары мен шыгынын 10-15 есеге жепазуге мумюндк бередг
¥нтак металлургияда жабык баспа-калыптарда баспалаган соц куйе-жентектеу кец epic алуда. Бул урдосте баспалау 6ip немесе йрнеше рет жасату аркылы жузеге асады. Ал жогары механикалык сипаттамасы бар 6epiiairi жогары тeтiктepдi алу ушш алдын ала баспалау жэне кезекп дай-ындаманы куйежентектеу колданады. BipaK мундай дайындамаларды сок-каннан динамикальщ ыстыктай баспалау урдю1 аркьшы аякгайды.
¥нтак металлургияда жаца багыт алып отырган сала: буйымньщ бе -TiHe унтак материалдарды жагу аркылы бер!кгеу, калпына келт!ру, тозуга тез1мдшг1н арттыру болып табылады. Мысалы, шндабшктердщ мойын-дарына хромды унтакгарды жагу кезшде тозуга тез!мдшп 3-4 есе артгы-руга болады. Бул багыттьщ непзп артьщшылыкгары:
- ецбек ешмдшпнщ курт ecyi;
- материал сыйымдылыгыньщ азаюы;
- кымбат жэне сирек кездесетш материалдарды одан касиет! темен емес багасы арзан материалдармен алмастыру мумшншшп, осыньщ нэти-жесшде ез багасыньщ темендеу1;
- бшктшп темен жумыскерлердщ ецбепн пайдалану жэне жалпы жумыскерлер санын азайту.
¥нтак металлургия материалдарынаметалдармен куймалар унтагы, металл емес жэне химиялык коспалар жатады. Ь^осалкы материалдар ретш-де сЬццрпш материалдар, коргаушы орта жэне катты себелеулер, белсещц коспалар, су жэне т.б. колданылады.
Металл унтакгарыньщ куны куйма металл кунынан 1,5-3,5 есе кымбат. BipaK, жалпы материалдарга жумсалатын шыгын темен, ce6e6i унтак металлы колданудьщ ПЭК -Ti 0,95-0,97 кураса, куйма металды механикалык евдеуде ПЭК-т!0,4-0,6 курайды.
¥нтактьщ езшдж кунын аныкгайтын факторы - детальдардьщ ендарш болып табылады.
¥нтак коспасын дайындау жэне оны баспаларга беру кеп шыгынды талап етпейдг
Ец кеп ецбекп талап ететш операция-бул баспалау (60% прайды). Салыстырымды турде баспа-калыпты дайындау да кеп шыгынды кажет етедг Куйд1руге кететш шыгын температурамен, атмосфералык куйд1ру-мен, уакытпен, пештер амортизациясымен аныкталады. Куйд1ру орта-сы кышкылсыз кыздыруды камтамасыз ете отырып, буйым компонент-тepiмeн байланыска туспе>амен катар оньщ жанып кетпеуш камтамасыз ету1 керек.
Буйымдарды унтак металлургия эдгамен алу кезшде бертетш механикальщ касиеттерш жете зерттеген абзал. ¥нтак металлургияга кешу мак-сатымен рентабельдшп сериялы ен(щр1сте акталады.
¥нтак буйымдары кдрапайымнан 8-10 есе тез кызмет етедг Эртурл1 профильд1 жэне унтак ялемг ендцргстде кезщде жогаргы техника-эконо-микальщ нэтижеге кол жетюзуге болады. Илемдеу кеуешз жэне кеуекп жолакгар, таспалар, паракгарды алуга мумкшдж бередг Олар ез кезепнде химиялык , эуе жэне атом ещцрганде улкен колданыска ие.
Ыстык динамикальщ баспалау эдюш колдану жагары сапалы кальщ буйымдарды жэне ауыспалы кеуекп буйымдарды алуды камтамасыз етед1.
¥нтак ещцрга - унтак металлургияныц бхртип технологиялык опера-циясы. Металл унтагын алудьщ кептеген тэсшдер1 бар, сондыктан олар-дыц курамдары мен кец езгертш отыруга болады. ¥нтакты алу тэсш, оньщ сапасы мен багасын аныкхайды. ¥нтактарды алудьщ жалпыга б1рдей кабылданган ею тур! бар. Ол: физика - химикалык жэне механикальщ.
Физика - химиялык тэсшдер бастапкы шиюзаттьщ айналуы терец фи-зика-химияльщ айналуларымен байланысты. Осыньщ нэтижесшде унтак курамы бойынша бастапкы материалдан айрыкша болады. Тэсщдердщ ец непзгшер1 калпына келлчру, электролиздеу, карбоналды косылыстардьщ термиялык диссоциациясы болып саналады.
Механикальщ тэсшдерге: бастапкы шиюзаттьщ катты материалдарын эр турл1 дшрмендерде уату жэне балкытуларды диспергирлеу жатады.
Металл унтакгарыньщ элемдш ещцрга2000 жылы жылына 1 млн. тн. курады.
Павло дар да ПТЗ -ньщ №2 болат балкыту цехында 1982 жылы унтак металлургия участоп юке косылды. Участокта металл унтактарынан
тепктер жасауга арналган барлык; кажетп жабдьщтар ретшде мына-лар колданылды: -РП-150 таразысы;
-ешмдц jiiri 15 0кг/ саг СМД 112 унтактагышы; -кал акты араластыргыш; -виброилемдепш;
-планетарлык центртарткыш дшрмен; -ценрифуга;
-куштемеЫ25 тен 250 т.к. дешн гидравликальщ жэне калибрлж меха-никальщ баспалар; -эндогенератор; -вакуумды пеш;
-алдын ала кущцру электропепи; (
-калпына келт!руге арналган куйд1ру электропепи; -коректещцрпш бункер; -таспалы конвейерлер; -кран-балкалар.
Участокта туракты турде трактор тет1ктершщ 14 атаулыгы (кебшесе уйкелю тушндер1 ушш телкелер) жэне турмыста колдану тауарларыньщ Keft6ipeynepi (мысалы, кулып Tmineci) жасалады.
Участоктьщ гылыми техникалык келемш уйымдастыруда Мати Алтай филиалы (Барнаул) жэне Украина гылыми академиясыньщИ.Н. Франце-вич атындагы материалтану проблемалар институты улкен улес косты.
0H^picri дайындауды ткелей камтамасыз ету ушн ПТ АК^-ньщ куйма-усталык зауытыньщ бас металлургы бошмнде унтак металлургия бюро-сы ашылды.Ондагы мамандар технологиялык урхцстерд1 ткелей жобалау-мен жэне курал-сайман непздемелерш жобалаумен айналысты. Баспак калыптарды шыгару Павлодар арнайы курал-саймандар жэне техноло-гияльщ непздемелер зауытында жаксы игерицц.
Б1рак объектива жэне субъективгп фактор лар (ещцрю келемшщ курт темен-деу1, металл унтактарын ецщрушшер шетелде калды жэне т.б.) эсершен 90-жылдардыц соцында унтакты металлургия участогы ем!р суруш токхатгы.
Ka3ipri кезде Павлодар трактор АК~ц куйма усталык зауытыньщ база-сыньщ непзшде «Кастинг» ЖШС ПФ жумыс жасауда Дажетп мелшерде куатты жэне тез дамып жаткан илемдеу кешеш жанама ендгрктц ©шм! рет1нде илем тотыктары бар. Бершген шишзат калпына келпру тэсшмен тем1р непзшде металл унтактарын енд1руге колдануга боладьг Бул -ещцрютщ рентабельдшгш кетередг
Калпына кел-пру деп - кандайда б1р заттьщ кемепмен металл емес курамдас белтн химияльщ косылыстан белу аркылы металды алу урдган атаймыз, К^алпына келт1ру заты деп - тек кана бершген температура урдюшдеп косылыска юрепн металга Караганда металл емес курамдас белш химиялык уксастыгы жогары болатын затты атаймыз. Калпына келпруии ретшде сутеп, кем1ркышкыл газы жэне б!р1кпр1л1ген турде болатын газдар (генератор, табиги, конвертер, кокс, домна), аммиак, катты кем1ртеп (куйе, кокс), металдар жэне олардьщ косылыстары (ТМа, Са олардьщ кар-биниттер! мен гидриттер1) колданылады.
Тем1р унтакгары ушш шишат болып кышкылданган кен жэне илем то-тыктары болып табылады. Кен концентраттары тотыктарга Караганда ерь мейтш тунбасыньщ аздыгы жэне кымбаттыгы жагынан кемшЫк табуда. Тем1р бастапкы материалдарды белгш тотыктар кушнде болады. Кдйта куру тэсшдер! колданылатын калыптастырушы агрегаттар бойынша эр турлг Шшакурам жэне кайта куру аймагына беру тэсш урдютеп температура жэне газдар кысымы.
Газбен калпына кел-пру 3 статиядан турады: - газдьщ адсорбция - бетшдеп тотыкхы калыптастыру; бетю кабаттагы оттекп калыптастырушы адсорб коспаланган молеку-лалар реакциясы жэне реакция заттарыныц десорбциясы. К;аз1рп кезде тогыктардыц калпына келпруде ец кец таралганы: бастапкы материалга катты кем1ртекп коскандагы конветерленген табиги газбен кайта куру жэне келденец, модульд! тж шахталы пештердеп кайта куру урдюг
Павлодар каласында унтак металлургияны дамытуга колайлы жагдай бар. Сол себеггп унтак металлургия ещцрюш ПФ «Кастинг» кэсшорны базасында жандандыруга болады деп айтуга болады.
Металлургия, металды кысыммен ецдеу жэне машина жасау багытын-да бшм беру барысында аталмыш саласы терец окытып дагдылау макса-тында университегпм^зде б!раз ецбектер аткарылуда. Осы максатга унтак металлургия пэш бойынша эр турл1 эдостемелж нускаулар дайындалып баспадан шыкса, б!рнешеу1 курастырылу успнде. Атап айтканда, осы пэнмен зертханалык, курстык, тэж1рибелк жумыстарды орындауга, ар-найы жабдыктарды жобалауга, дайындамалар мен буйымдардыц непзп елшемдерш есептеуге арналган эд^стемелк нускаулар шыгарылган.
