CC BY
18
УДК 612.821
С.А. КАЛМАНБЕТОВА, С.Т. Т0ЛЕУХАНОВ1, С.Б. БАЙКОШКАРОВА2,
гЭл-Фараби атындагы Казак ¥лттык Университет^ Казакстан, Алматы к. 2«Экомед» жасанды урыктандыру клиникасы, Казакстан, Алматы к.
КАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ЭР АЙМАКТАРЫНДА Т¥РАТЫН ЕР АДАМДАРДЫИ СПЕРМОГРАММА К0РСЕТК1Ш1Н1И КЕШЕНД1 ТАЛДАУЫ
247 ер адамга жас ерекшелiктерiне байланысты зерттеу жумыстары жYргiзiлдi. ЖYргiзiлген зерттеу жумысында ер адамдардын репродуктивт'к жYйесiнiн калыпты кызмет аткаратынын аныктайтын басты критерий рет'нде спермограмма кврсетк'штер'! карастырылган болатын. Кешендi зерттеу нэтижеанде зерттелген ер адамдардын географиялык ареалынан спермограмма кврсетюштерiнiн бузылуынын белг'1л'1 б'р зандылыгы аныкталды. ТYйiндi сездер: эякулят,спермограмма, азооспермия, олигозооспермия, астенозооспермия,олигоастенозооспермия.
Жер бетшдеп ^ршЫктщ узд^аздт тiрi агзалардыи генетикалык багдарламага сэйкес урпак жаигырту касиетЫе непзделген. Соныи нэтижесiнде адамзаттыи барлык вмiр сурген уакытында eмiрден кеткен урпактардыи орнына жаиа урпактар келедi. Муны адамныи саналы турде жыныс эрекеттiк жYЙесi аткарады.
Казакстан Республикасыныи бас уролыгы, белгiлi талым, профессор Мырзакерiм Кэрiмулы Алшынбаев агамыз Казакстандагы адамдардыи бедеулiк дертЫщ квбеюЫе себеб^н^и бiрi - экология деп атап айтты. Еи басты экология эр бiр азаматтыи взЫщ жеке басынан басталатынын ескерсек. Атап айтсак, тYрлi элеуметтiк факторларга байланысты (кеш отбасын куру), дурыс тамактанбау, ерте жыныстык катынаска тусу соныи салдарынан жыныстык аурулардык квбеюi т.б. Адам киындыкты колдан жасайды. Казiр гылыми - техникалык удерктердщ дамып жаткан кезi. Ал одан бвлiнiп жаткан химиялык заттарды ауамен бiрге жутамыз[1]. Елiмiздiи квп облысында залалды калдык шыгаратын кэсiпорындар жумыс iстеп тур. Казiргi кезде осы экологияныи ластануына байланысты жаиа термин калыптасыты «Экологиялык бедеулт». Бурын Семей в^р^ен гана адамдар квп емделген. Ягни, ядролык полигонга байланысты. Ал казiр Казакстанныи барлык аймактарынан келiп бедеулiктi емдейтш медициналык орталыктарда емделедi. Атап айтканда Актау, Атырау, Кызылорда, Мацгыстау - ^зе берсек квп. Оныи ус^не бурын 50-60 жастан аскан ^стер келсе, казiр 30 бен 40-тыи арасындагылар да шагымданып келуде. Еркектердщ репродуктивтi денсаулыгыныи мэселелерi осы замангы медицинаныи бiрден-бiр негiзгi шешiмi табылмаган саласы болып саналады. ©кшшке карай, осы уакытка дейiн бул салага жете квит бвлЫбей келгендт рас. Ал керiсiнше, халыктыи репродуктивт денсаулыгын зерттегенде, негiзiнен, тек эйелдер гана камтылып отырган. Ал ерлердщ репродуктивтi кызметi жэне вмiрге ден сау урпак экелудегi орны эйелдермен салыстырганда дурыс багаланбаган [2]. Шотландыктардыи 577 спермограммасын зерттеу [3], 1959ж. дейiн тугандарда урыктыи орташа шогырлануы 98 млн\мл, ал 1970 ж. кейш тугандарда бул кврсеткiш 78 млн\мл ге дейiн твмендеген. ¥ксас мэлiметтер (20 жылдык кезеиде) Бельгияныи шэует донорларына кандидаттар спермограммаларын тексеру кезшде алынды. Сонымен 1980 ж. дежн косалкы калыпты спермограмма сипаттамасы 5% тексерушiлерде табылды, ал соцгы онжылдыкта 40% да табылды [4]. Донорлыкка «келешегi жок» «калдыктар» 17 жылда 13%-дан 54%- га артты. ¥ксас заидылыктар Грекия, Италия жэне баска
елдер катарында еркектердщ шэуеттерiн тексеру кезiнде аныкталды. Еуропа еркектершщ эякулятында урыктар шогырлануыныи тусу «жылдамдыгы» есепке сэйкес жылына шамамен 2% курайды. Финляндияда кенеттен кайтыс болган 35-69 жастагы ерлердiи жыныс бездерш гистологиялык зерттеу мэлiметтерi eткендi шолатын талдау жYPгiзу нэтижелерi кв^л бвлгiзедi.Жумырткалар, бYгiлмелi тукымдык каналдар квлемшщ кiшiреюi, гонадалар улпасы талшыктану дэрежес кYшеюi бiр уакытта белгiлендi. Булардыи барлыгы соцгы 50 жылда ерлердщ сперматогендi кызметiнiи жалпы твмендеуiн корытындылау негiзiне алып келедi. Осымен ДуниежузЫк денсаулык сактау уйымы (ДД¥) басшылыгы, эртYрлi елдердiи медициналык басшылыгына сэйкес жарияланган «калыпты» спермограммалардыи сандык параметрлершщ (твмендеу жагында) бiртiндеп взгеруiн тYсiндiредi. Эякуляттагы урыктардыи шогырлануыныи нормативтi кврсеткш 60 млн\мл-ден ( ХХг.50-70ж.) 20млн\мл-ге дейiн казiргi уакытта твмендедi [5]. Зерттеу обьекла мен зерттеу эдiсi. 2012 жылдыи караша айынан бастап 247 ер адамдарды жас ерекшелттерше байланысты зерттеу жумыстары жYPгiзiлдi. Журпзтген зерттеу жумысында еркектердiи репродуктивтiк жуйесшщ калыпты кызмет аткаратынын аныктайтын басты критерий ретЫде спермограмма Kврсеткiштерi карастырылган болатын. Спермограмма нэтижеан ДД¥ басшылыгы влшемдерЫе сэйкес багалады [6]. Зерттеу тобына енген ерлер Казакстанныи географиялык аймактарына карай 3 топка бвлшдк
1- Кызылорда облысы- 84 ер адам
2- Мацгыстау облысы- 79 ер адам
3- Алматы облысы- 84 ер адам
Жас ерекшелттерЫе карай ер адамдар 3топка бвлЫдг
1- 20-30 жас аралыгындагы -101 ер адам
2- 31-40 жас аралыгындагы -103 ер адам
3- 41-50 жас аралыгындагы -43 ер адам
Аталык урыктыи кешендi талдауы ДД¥ усыныстарына сэйкес келесiдей турде багаланган.
1- Нормозооспермия - спермограмманыи барлык кврсеткiштерi калыпты кврсеткiштер аралыгында болганда;
2- Олигозооспермия - сперматозоидтардыи концентрациясы шэуhетттiи 1 мл. 20 млн. аз болганда;
3- Астенозооспермия - ыргакты козгалатын сперматозоидтардыи Yлесi 25% жэне одан жогары болганда (а категориясы);
4- Олигоастенозооспермия - жогарыда аталган кврсеткiштердiи катар кездесу^
5- Азооспермия - сперматозоидтардыц шэуетте болмауы.
Зерттеу нэтижелерi жэне талкылау. «Экомед»
клиникасына Казахстан Республикасында туратын 247 ер
адам кершдк Эякулятты тексеру барысында кврсетiлген
уа^ытта жогарыдагы 247 ерге зерттеу журпзгенде,
азооспермия диагнозы 18 ер адамда аны^талган,онык
Кызылорда облысынан:
20-30 жас аралыгындагы ер адамдарда - 4
31-40 жас аралыгындагы ер адамдарда - 4
41-50 жас аралыгындагы ер адамдарда - 1
Еюншла Мацгыстау аймагыныц тургындары болып
табылады.
20-30 жас аралыгындагы ер адамдарда - 3
31-40 жас аралыгындагы ер адамдарда - 2 41-50 жас аралыгындагы ер адамдарда - 1 Ец ^олайлы географиялыщ айма^ зерттеуге енген бас^а облыстарга Караганда Алматы облысы болып табылады. Алматы облысында Кызылорда жэне Мацгыстау облыстарына Караганда азооспермия аз керсеткш керсетiп отыр.
20-30 жас аралыгындагы ер адамдарда - 2
31-40 жас аралыгындагы ер адамдарда - 1
41-50 жас аралыгындагы ер адамдарда - 0
Табылгын 18 азооспермияныц 9 Кызылорда облысынан,
6 Мацгыстау облысынан, 3 Алматы облысынан. Бул
керсеткiштердi 1,2,3 кестеден жэне А,Б,В диаграммадан
кере аласыздар.
Кесте 1 - 20-30 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмма^орытындысы
№ К.Р зерттелген Олиго- Астено- Олиго-астено- Азооспермия Нормо-
облыстар зооспермия зооспермия зооспермия спермия
1. Кызылорда облысы (п=34) 4 9 3 4 14
2. Мацыстау облысы(п=33) 2 9 3 3 16
3. Алматы облысы(п=34) 2 8 2 2 20
Барлыгы:п=101 8 26 8 9 50
Кесте 2 - 31-40 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмма^орытындысы
№ К.Р зерттелген Олиго- Астено- Олиго-астено- Азооспер-мия Нормо-
облыстар зооспермия зооспермия зооспермия спермия
1. Кызылорда облысы ( п=35) 4 9 2 4 16
2. Мацыстау облысы ( п=33) 3 7 2 2 19
3. Алматы облысы ( п=35) 3 7 1 1 23
Барлыгы: п=103 10 23 5 7 58
Кесте 3 - 41-50 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмма^орытындысы
№ К.Р зерттелген Олиго- Астено- Олиго-астено- Азооспер-мия Нормо-
облыстар зооспер-мия зооспермия зооспермия спермия
1. Кызылорда облысы (п=15) 1 2 2 1 9
2. Мацыстау облысы (п=13) 1 1 1 1 9
3. Алматы облысы (п=15) 1 2 1 0 11
Барлыгы: п=43 3 5 4 2 29
70% 60% 50% 40% 30%
20°% 12% 10% 0%
59%
Кызылорда облысы Мангыстау облысы I Алматы облысы
Сурет 1 - 20-30 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмманыц^орытынды пайыз керсеткш
Сурет 2 - 31-40 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмманыц^орытынды пайыз керсеткш
80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
68%
73%
60%
8%
7% 7%
13% 13% 8%
8%
13% 7%
7%
8%
#
У
Л*
/ (V
о»0
/
#
/
У
«г
Кызылорда облысы Мангыстау облысы Алматы облысы
Сурет 3 - 41-50 жас аралыгындагы ер адамдардыц спермограмманыц ^орытынды пайыз керсеткiшi
1,2,3 диаграммадан кершгендей, сперматогенез аймагындагы 20-30 жастагы ер адамдардыц 12%, 31-40
Yдерiсiне, уры^тын сандыщ керсеткiшiне экологиялыщ жастагы ер адамдардыц 11%,41-50 жастагы ер
фактордыц зиянды эсерi эсiресе, Кызылорда облысы адамдардыц 7% жэне Мацгыстау облысында 20-30
жастагы ер адамдардыц 9%, 31-40 жастагы ер адамдардыц6%, 41-50 жастагы ер адамдардыц 8% азооспермияга шалдындан.Мацгыстау аймагы мунай, газ вндiруге байланысты, радиоактивтi ^алды^тар жэне ^ызылорда аймагында да уран ягни, техногендi Yдерiстер, бул географиялыщ айма^тардагы факторлар ерлер гаметiндегi пролиферацияга керi эсер етедi, сонды^тан бул облыста ^осымша зерттеу жYPгiзудi талап етедГАлайда, бул айма^ ерлерЫщ эякулятында урыщ саны кврсеткiшi бас^а географиялыщ айма^тарга Караганда твмен болды.Алматы облысы бойынша 20-30 жастагы ер адамдардыц 6%, 31-40 жастагы ер адамдардыц 3% азооспермияга шалдыщса, 41-50 жастагы ер адамдарда азооспермия табылган жо^. ¥сынылган мэлiметтер ХХ гасырдыц соцынан бастап, барлыщ елде ерлердщ белсендi сперматогендi ^ызметЫщ твмендеуiне ай^ын беталысты кврсетедi. Бул
^убылыс барлыщ мYмкiндiгiмен турмыста, вндiрiсте, ^оршаган ортада кездесетш зиянды факторлардыц адам агзасында даму эсерЫ бейнелеуге ^ызмет етедi. Шамасы, квп зиянды факторлар (кэсiби, табиги, турмыстыщ) жеке жогары белсендiлiкпен сперматогенезге бузушы эрекет кврсетедi. Корытынды. ЖYPгiзген зерттеулер барысында келесi ^орытындыга келуге болады: ЖYPгiзiлген зерттеулер нэтижесi бойынша зерттелген ерлердщ географиялыщ алацынан спермограмма кврсетюшмнщ бузылуы аны^талды. Ец ^алыпты кврiнген К^аза^станныц Алматы облысы, ^олайсыз Мацгыстау облысы жэне ец ^олайсыз айма^ызылорда облысы жас ерекшелiктерiне байланысты 20-30 жас аралыгындыгыер адамдардыц аталыщ уры^тары саны жэне сапасы жагынан 31-40 жэне 41-50 жастагы ер адамдарга Караганда нашар кврсеткiштi кврсетт отыр.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Белаздт, бедеулiк, тексiздiк ^ааретГ.. ара^тан! 24 мамыр, 2011 14:05 | Соцгы ма^алалар » Тацдаулы ма^алалар. Иман журналы, №6 (83) 2011ж.
2 Елiмiзде еркектердiц денсаулыгын ^оргайтын багдарлама неге жо^? Тацдаулы ма^алалар. Алаш газетi.
3 Руководство ВОЗ по лабораторному исследованию эякулята человека и взаимодействия сперматозоидов с цервикальной слизью / под ред. Курило Л.Ф. Изд. 4. - М: Медпресс, 2001. - 144 с.;
4 Быков В.Л. Сперматогенез у мужчин в конце ХХ века (обзор литературы) // Проблемы репродукции. 2000. - №1 . - С. 613;
5 Никитин А.И. Вредные факторы среды и репродуктивная система человека (ответственность перед будущими поколениями). - ОТб: «ЭЛБИ-СПб», 2005.- 216 с.
6 Курило Л.Ф., Дубинская И.П., Остроумова Т.В., Шилейко Л.В., Мхитаров В.А., Литвиненко В.М. Оценка сперматогенеза по зрелым половым клеткам эякулята // Проблемы репродукции.1995. - №3.- С.33 - 37.;
7 Dougherty R. C., Whitaker M. J., Tang S. Y. et al. In.: Environ. Health chemistry - the chemistry of Environ. agents as potential human hazards. Ed. Mc Kinney J.D. Ann. Arbor.// Science Publish. 1980. - P. 263-278.
8 James W.H. Andrologia 1980. - Vol.12. - Р. 381-388.
С.А. КАЛМАНБЕТОВА, С.Т. ТУЛЕУХАНОВ1, С.Б. БАЙКОШКАРОВА2
ПОКАЗАТЕЛИ СПЕРМОГРАММЫ У МУЖЧИН, ПРОЖИВАЮЩИХ ВРАЗЛИЧНЫХ РЕГИОНАХ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Резюме: По возрастным категориям 247 мужчинам провели исследовательские работы.Исследовательской работы репродуктивная система мужчин оценивали по критериям спермограммы. Результат показал фактор нарушения географических ареалов спермограммы.Врезультате комплексного исследования была выявлена определенная закономерность в нарушений показателей спермограммы от географического ареала исследуемых мужчин. Ключевые слова: эякулят, спермограмма, азооспермия, олигозооспермия, астенозооспермия, олигоастенозооспермия.
S.A.KALMANBETOVA,S.T.TULEUKHANOV. 1,S.B.BAIKOSHKAROVA2
VIOLATION OF THE SEMEN PARAMETERS OF MEN LIVING IN DIFFERENT REGIONS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Resume: To 247 men on age categories research works were performed. On research works the usual reproductive condition of men shows the main considered criterion of an indicative spermogram. In conclusion, complex research showed a consistent pattern in the disruption of spermogram results depending on geographical zone of observing men. Keywords: ejaculate, spermogram, azoospermism, oligozoospermi,astenozoospermiya,oligoastenozoospermiya.
