CC BY
5
Xudoyberdiyev T.
Jizzax Politexnika instituti assistenti
Dinakaran S.
Sambhram universiteti, B.tech fakulteti o'qituvchisi
AVTOMOBILLARNING ATROF- MUHITGA CHIQARADIGAN CHIQINDI GAZLARINI BAHOLASH
Annotatsiya. Maqolada hozirgi kunning dolzarb muammolaridan biri bo 'lib, Ekalogiyani himoyalash haqida hozirgi zamon ishlab chiqarishi ekologik sabablari va uning oqibatlari to 'g 'risidagi ma 'lumotlar yoritilgan. Har qanday yonilg'i yonganda turli xil yonish chiqindilari ajralib chiqadi.
Kalit so'zlar: tirbandlik, avtomobillar, jamoat transportlari, avtomobillar qatnov qisimlari, shovqin, yo 'l muhiti.atrof muhitga ajraladigan chiqindi gazlar.
Khudoyberdiyev T.
assistant
Jizzakh Polytechnic Institute Dinakaran S. lecturer Faculty of B.tech Sambhram University
ASSESSMENT OF EXHAUST GASES EMITTED BY VEHICLES TO
THE ENVIRONMENT
Annotation. the article is one of the current pressing problems of the present day, covering information about the environmental causes of current production and its consequences on the protection of Ecalogy. Different combustion emissions are released when any fuel is burned.
Keywords: traffic jams, cars, public transport, car traffic jams, noise, road environment, waste gases that are released into the environment.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishi ekologik tanglikni keltirib chiqardi. Ishlab chiqarish esa hozirgi zamon texnikasiga asoslangan. Texnikaning manbai esa fandir. Demak, ekologik qiyinchiliklar fan-texnika taraqqiyoti bilan bog'liqdir.
Yer yuzida sanoat va avtomobil transportining rivojlanishi natijasida yangi "Atrof-muhitni himoyalash" muammosi paydo bo'ldi. Agarda zavod va fabrikalar bir aniq joyda joylashib, malum hududlarnigina ifloslantirsa, avtomobillar esa inson oyog'i yetgan joyning barchasiga tasir ko'rsatadi.
'^KOHOMHKa h ^HyMM №3(118)-2 2024
www.iupr.ru
431
Chiqindi gazlar, Karter gazlari Ta'minlash tizimidan oqqan yonilg'i Tabiatga jaroxat yetkazish
Avtomobillarni yuvish natijasidagi iflosliklar Avtomobil transportining atrof-muhitga zararli ta'siri YTH natijasida inson-larning jarohatlanishi
Shovqin Shinalarning yeyilishidan hosil AYOQSH larida to'kilgan yonilg'i
1-rasm. Avtomobil transportining atrof-muhitga zararli ta^siri.
Шг qanday yonilg'i yonganda, tuñi xil yonish сhiqindilaгi ajгalib chiqadi. Bu chiqindilaг inson salomatligiga va atrof-muhitga katta tasiï ko'гsatadi. Shahardagi zavodlar, fabrikalar va avtotransport korxonalari atrof-muhitni ifloslantiгuvchi asosiy manbalardir. Agarda zavod va fabrikalar bir aniq joyda joylashib, o'z atrafini ifloslantiгsa, avtomobillaг esa baгcha ishlagan joylarida o'z ta sirini ko'гsatadi. Avtomobil transporti, hoziгgi vaqtda zavod va fabrikala^a qaraganda, atrof -muhitni ko'pгoq ifloslantimvchi manbaa hisoblanmoqda (2-rasm)^ 2-
rasm. Shahar ko 'chalaridagi tirbandliklar
"Экономика и социум" №3(118)-2 2024
www.iupr.ru
432
Tahlillaming ko'rsatishich tirbandliklar bir nechta sabablar natijasida kelib chiqadi.
-yo'l toifasiga mos ravishda o'tkazuvchanlik qobiliyati teng bo'lmagan yo'llar kesishuvi;
- yo'lda harakatlanish qoidalariga rioya qilmaslik;
-yo'lning qatnov qismi kengligi (yo'lni noto'g'ri loyihalash);
- juda past tezlikda harakatlanish;
- yo'lning o'tkazish qobilyatidan yuklanganlik darajasi oshib ketishi;
-transport oqim zichligi oshishi.
Chiqindi gazlar atrof-muhitga avtomobilning ishlashi natijasida chiqargan zaharli moddalarning 65-70% ini, karter gazlari esa 20% ini tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda hal qilishi kerak bo'lgan eng katta muammo avtomobilni ishlatishdan chiqadigan zaharli chiqindilarni kamaytirishdan iboratdir.Ko'chadagi tirbandliklar atrof muhitga ajralib chiqadigan chiqindi gazlarni miqdorini haddanziyod oshiradi.
Ko'cha-yo'l tarmoqlarida tirbandliklarni vujudga kelishda transport oqimining zichligi muhum ahamiyat kasb etadi va u quyidagi formula orqali aniqlanadi:
q = N, avt/km;
V
N-bitta polosadagi transport harakat miqdori,
V-transport oqimining tezligi, km/soat;
Avtomobil yo'lining maksimal nazariy o'tkazish qobiliyati ham tirbandliklarning ko'cha-yo'l tarmoqlarida vujudga kelishida muhim ahamiyat kasb etib quyidagicha ifodalanadi.
„ 1000V
P =-, avt / soat;
Ld
V-tasmada harakatlanayotgan avtomabillarning tezligi, km/soat;
Ld -avtomobillarning dinamik gabariti, m;
Bundan tashqari yo'lning qatnov qismi o'lchamlari standartga mos kelishi shahar ko'cha-yo'l tarmoqlaridagi tirbandliklar vujudga kelishining oldini oluvchi omillaridan biri sanaladi.
мЭкономнка h ^uyM" №3(118)-2 2024
www.iupr.ru
433
3-rasm. Yo 'Ining qatnov qismini aniqlash
Qarama-qarshi harakatlangan avtomabillar orasidagi havfsiz masofani aniqlash
X = 0.3+0.Ц/V + V ; Avtomobil chetki g'ildiragi bilan yo'l qoplamasi qirg'og'igacha bo'lgan masofa
Y = л/0.1 + 0.0075V ; Xulosa qilib aytganda rivojlanib borayotgan avtomobil sano'ati davlatlar iqtisodiyotining rivojlanishiga katta hissasini qo'shsada, ularning ekspluatatsiya jarayoni kundan kunga qiyinlashib bormoqda, ya'ni yirik shaharlarda avtomobillar sonining oshib ketishi tufayli tirbandliklar vujudga kelishi natijasida ko'chalarda harakatlanishning yangicha yondashuv usullaridan foydalanish talabi oshib ularni ilmiy asoslanishiga sabab bo'lmoqda. Biz o'z yurtimizdagi tirbandliklarga yechim berib atrof muxitga ajraladigan chiqindi gazlarning miqdorini kamaytirishimiz kerak. Aksariyat xollarda avtomobillarda salt ishlash rijimida (triband holatda) ham atrof muxitga zaxarli gazlar chiqadi, tirandlikga yechim topish atrof muhit muhofazasiga ham yechim topish demakdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Avtomobillar xarakat xavfsizligiga faol ta'sir qiluvchi ekspluatatsiyaviy ko'rsatkichlari// MUBB o'g'li, SAI o'g'li //Механика и технология, // 123-128
2. Road traffic safety and its impact on the development of modern road-transport expertise// MU Boliqul o'g'li //Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development 7, // 157-164
3. Studying The Quantity And Composition Of Traffic In Public Transport Directions//MU Boliqul o'g'li //Eurasian Research Bulletin 18, // 114-132
"Экономика и социум" №3(118)-2 2024
www.iupr.ru
434
4. Jamoat transportlari yo'nalishlarida harakat miqdori va tarkibini tadqiq qilish// MU Boliqul o'g'li, SA Ismoiljon o'g'li//Scientific Impulse 1 (7), // 793-798
5. Dvigatel konstruktsiyasi va ishchi jarayonlarini boshqarishni mukammallashtirish// SA Ismoiljon o'g'li, MU Boliqul o'g'li //Scientific Impulse 1 (4)//, 536-542
6. Studying The Quantity And Composition Of Traffic In Public Transport Directions//MU Boliqul o'g'li//Eurasian Research Bulletin //8, 114-132
'^KOHOMHKa h ^HyMM №3(118)-2 2024
www.iupr.ru
435
