CC BY
33 о
ЭОЖ 687.1 (045) ГРНТИ 64.33.17
АСПАЗШЫЛАР КИ1М ЖИЫНТЫГЫН ДАЙЫНДАУДА ДИНАМИКАЛЬЩ
КЕЙ1ПТЕРД1 ТАЛДАУ
КУЧАРБАЕВА КАЛДЫГУЛЬ ЖУМАБАЕВНА
т.г.к., кауым.профессор, Алматы Технологиялык Университетi, Алматы к;.,
^азакстан Республикасы
АЛИМЖАНОВА АЯЖАН АЙДАРЦЫЗЫ
Алматы Технологиялык Университетшщ магистранты, Алматы к., ^азакстан
Республикасы
Аннотация: Мацалада арнайы аспазшыларга арналган кшмнщ эргономикалыц талаптары мен цызмет саласындагы цозгалыстарыныц классификациясы талданды. Аспазшылар ^ндел1кт1 жумыс кез1нде квптеген цимыл- цозгалыстар: шишзатты турау, араластыру, тагамды квтеру жэне тасымалдау сияцты эрекеттер кшм бвлшектергне ерекше ЖYктеме тYсiрiп, олардыц тез тозуына немесе ыцгайсыздыцца экелед1. Сол себепт1, арнайы аспазшы кшмнщ усынылган кешптердщ бейнес жэне кшмнщ конструкциясына эсер ететт цимыл-цозгалыс процестде взгершетт мацызды влшемдж белгiлерi талданды. Нэтижесшде, динамикалыц кейтте ец жш кездесетт Yш негiзгi цозгалыс тYрi аныцталды. Аспазшылар кшмтщ аралас фактуралы материалы мен пiшiмi жумыс кезтде цимылдардыц ершндтн цамтамасыз етт, олардыц жумысыныц тшмдштн арттыруга ыцпал етедi. Арнайы кшм жиынтыгында ецбек цаутЫздтн цамтамасыз ету мацсатында бвлек вцделген бвлшектермен бвлу-цосу ерекшелiктерiмен жэне басца бвлшектермен орын ауыстыру тэсшдертде квпфункционалды кшм жиынтыгы аралас фактуралы материалдардан дайындалды.
TyrnHdi свздер: арнайы аспазшы киiмi, эргономикалыц талап, пiшiм, аралас фактуралы материал, ецбек эрекетi, динамикалыц кешп, влшем белгiлерi.
Цызмет ету саласында ецбек эрекет нэтижесшде кейбiр елшемдер арнайы кшм жиынтыгында езгеред^ бул жеке елшемдш сипаттамалар мэндершш динамикалык есуiмен сипатталады, эаресе есу шамасына жэне тутастай ешмшц дизайнына эсер етедь Аспазшылардыц козгалыс жуйесшдеп физиологиялык зацдылыктарды зерттеу жэне оны пайдалану барысында арнайы максаттагы кшм жиынтыгын жобалау кезшде ецбек процесшщ улкен мацызы бар [1]. Аспазшы кшм жиынтыгыныц сапасын жаксартудагы мэселелердi негiзiнде арнайы кшм дайындау кезiнде эргономикалык жэне гигиеналык талаптарды ескеру кажет [2]. Аспазшылар арнайы киiмдi киген кезде, козгалыс барысында аспазшыга психологиялык жайсыздык, ыцгайсыздык немесе жылу жэне суык, бул аспазшыныц шаршауына, кызмет керсетудеп iс - эрекеттi сапасыз болуына эсер етедi, сондыктан киiм жиынтыгыныц конструкциялык пiшiмдерiнде кажетп елшем белгiлерi езгертiлдi [3].
Жумыс киiмiнiц эргономикалык дизайнын дайындау кезiнде, арнайы аспазшылар кшм жиынтыгыныц конструкциялык жэне эргономикалык параметрлерi мен конструктивтш шешiмi бойынша ецбек эрекетi кезiнде жумысшылардыц козгалыс белсендшп динамикалык кейiпте талданды. Зерттеуде аспазшылар кызмет керсетудегi iс - эрекетп талданды, динамикалык кейiпте кимыл- козгалыстыц киiм белшектерiне эсерiн талдау нэтижесшде, ец жш кездесетiн уш тYрлi динамикалык кейiптерi аныкталды.
Аспазшылардыц эргономикалык козгалыстарын талдау, олардыц жумысын тиiмдi эрi ецбек кауiпсiздiгiн сактауда мацызды аспект [4]. Аспазшылар ^нделшт ас дайындау барысында эртYрлi физикалык эрекеттердi орындайды, сондыктан эргономикалык принциптердi ескеру оларды кызмет саласында жаракаттанудан, шаршаудан жэне ецбек
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
каушаздш шараларынан коргауга кeмектеседi [5]. Динамикалык кейiптердi зерттеу барысында eлшемдiк белгiлердi аныктау арнайы сантиметрлiк таспа жэне жабыскак таспамен арнайы блоктармен бекiту аркылы алынды. Динамикалык елшеулерде аспазшылардыц кызмет керсетудеп козгалыс кезiнде (мысалы, жYPу, ецкейю жэне т.б) дене мYшелершщ eлшемдерi мен пропорцияларын аныкталды. 3D сканерлеу адамньщ дене формаларын Yш eлшемдi модельдеуде заманауи технологияларды колдану непзшде динамикалык кейiптерi 1- кестеде нактыланды.
Кесте 1- Динамикалык кешпте кимыл- козгалыстыц киiм бeлшектерiне эсерi
Кейiп №1 Дене ецкейген кейiпте
Кейiптер мен козгалыстыц сипаттамасы
взгерiске ушырайтын eлшем белгiлерi
Аспазшы ж^мыс жасау, ягни тагамдарды турау, немесе заттарды араластыру барысында дене алдыга карай 450С-ка ецкейедi. Оц жэне сол колы горизонталь багытта созылып, шынтак буындары бYгiледi.
Кеуде айналымы
Арткы бойдыц белге дейiнгi узындыгы
Арка еш
Иык айналымы
Шынтакка дейiнгi кол узындыгы Шынтак айналымы Бiлекке дейiнгi кол узындыгы Колтык ойындысы_
Кемитiн eлшем белгiлерi
Кеуде енi
Алдыцгы бойдыц белге дешнп узындыгы
Кейт №2 Тлзерлеп отыру кешпте
Кейiптер мен козгалыстыц сипаттамасы
взгерюке ушырайтын eлшем белгiлерi
Аспазшы ас Yйде арнайы ж^мыс жасау, ягни тiзерлеп отырып заттарды алу немесе баскада ж^мыстарды орындау кезiнде тiзе буындары 450С-ты к¥райды,
Бел айналымы
Арткы бойдыц белге дешнп узындыгы Бел сызыгынан бастап жанбас катпарына дейiнгi догалык кашыктык Кеуде айналымы_
колдары алдыга карай горизонталь багытта созылган. Арткы бойдыц белге дешнп кигаш бшктш
Кемитiн eлшем белгiлерi
Кеуде еш Алдыцгы бойдыц ^зындыгы
Кешп №3 Тiк т^рып, колдары кeтерiлген динамикалык кейiпте
Кешптер мен козгалыстыц сипаттамасы
взгерiске ушырайтын eлшем белгiлерi
Аспазшы тiк турады, дене салмагы бiр аягына немесе ею аякка бiркелкi бeлiнген, оц жэне сол колдары алдыга горизонталь багытта созылган, бiлезiк буындары 30° бYгiлген.
Арткы бойдыц енi Кеуде айналымы Колтык ойындысы
Алдыцгы бойдыц белге дешнп биiктiгi
Кемитiн eлшем белгiлерi Кеуде енi_
Аспазшылар жумыс уакытында орындалган кимыл-козгалыстардыц сипаты талданып, 1 -кестеде ец жш кездесетiн динамикалык кейiптерде eзгерiс енгiзгенде артатын жэне кемитiн eлшем белгiлерi аныкталды. Бакылау нэтижелерiн талдау барысында, аспазшылар ж^мыс кезiнде орындайтын кeптеген кимыл-козгалыстардыц тYрлi динамикалык кешптерде, кызмет кeрсетуде жиi кездесетiн ец типтш болып Yш кейiптерi тацдалды.
Кейiп 1 «Дене ецкейген динамикалык кешпте»- аспазшы ас эзiрлеу кезшдеп ецкейген динамикалык кейiпте eлшемiне eзгерiс енгiзгенде, арка енi иык айналымы жэне шынтакка дейiнгi кол узындыгыныц артатын жэне кеуде енi кемитш eлшем белгiлерi аныкталып арнайы кшмге eзгерiске сай еркiндiкке косымша бершдь
Кейiп 2 «Лзерлеп отыру динамикалык кешпте»- eлшемiне eзгерiс енгiзгенде бел айналымы мен шалбардыц алдыцгы тсзе бeлiгi кецейтiлiп, еркiндiкке косымша бершдь
Кейiп 3 «Тш турып, колдары ^тершген динамикалык кешпте»-аспазшы ас эзiрлеу жэне асты куырып араластыру кезiнде кол козгалысы ыцгайлы болу Yшiн eлшемiне eзгерiс енгiзгенде, алдыцгы жэне арткы бой колтык ойындысы кецейтшп, еркшдшке косымша берiлдi.
^пфункционалды арнайы киiм жиынтыгында бeлек eцделген бeлшектермен тYрлендiру, казiргi заманга сай элементтердi Yйлестiру жeнiндегi жаца конструктивтш, кeркемдiк шешiмдерi талданды [6]. Аспазшылардыц антропометриялык ерекшелiктерiн ескерiп, конструкцияныц жалпы кауiпсiздiк жэне элеуметтiк кызметтерiц кецейту Yшiн колданылады. Жогарыда айтылган динамикалык eзгерiстi талдай отыра, аралас фактуралы материалдардан дайындалган кeпфункционалды арнайы аспазшыларга арналган киiм жиынтыгы жакет, шалбар, бeлек eцделген алынып-салынбалы жец, бас кшм жэне алжапкыштан 1- суретте кeрсетiлдi.
Заманауи технологияны колдану аркылы арнайы аспазшыларга арналган киiмге аралас фактуралы маталар жиынтыгы колданылды. Кдушаздш
функциясында коршаган ортадагы ауа-райына байланысты, жаздык мезгшге кыска жец мен шолак шалбар тYрiнде кепфункцияланатын белшектермен дайындалды.
Непзп мата ретiнде жакет пен шалбарга арнайы киiмге арналган аспазшыга ыцгайлы козгалыс еркiндiгiн беру Yшiн ауа етюзпштш жэне берiктiгi жогары ак тYCтi панацея матасы тацдалды. ^алта жэне жиектерiн сэндеуде ецбек каушаздш негiзiнде эрлеуiш матасын кызгылт сары лидер тацдалды. Жакет ассиметриялы ецiрлi жогарыга дейiн жасырын сыдырма-тYЙмелiкпен жэне ешр жиек екi торланган шгек пен тYЙмеге тYЙмеленедi жэне сэндш таспамен ецiр киыгы су салып жиектеледi. Жакетiц алдыцгы бойы косып тiгiлген фигуралы иiнiштi жэне оц жак белiгiнде жапыракшалы жармалы жан калтамен ецделдi. Арткы бойы орта тшсп жэне етек киыгында жармамен ецделедь ^ондырмалы бiр тiгiстi кыска жец , сол жак жецшде кызгылт сары тYCтi лидер сэндш материалдан пiшiлген жапсырмалы калтамен дайындалды. Аспазшылар жумыс барысында, кайнаган су, майлы тамшылар киiмге эсер етш терiнi закымдауы мYмкiн. Сондыктан корганыш элементi ретiнде алынып-салынбалы жец трикотаж материалынан дайындалды. Шалбардыц алдыцгы белшнде жапсырмалы жан калта ецделдi. Белдш косып тiгiлген, арасында бау етюзшген, люверс аркылы байланады жэне арткы белдште эластикалык таспа еткiзiлген. Шалбардан белек ецделген теменгi шалбар балагын ажырамалы сыдырма-тYЙмелiк кемегiмен ажыратканда шолак шалбарга тYрлендi. Аспазшыларга арналган алжапкышка кара тYCтi антистатикалык легион матасы тацдалды, ол май, су, тагам ешмдершен коргалуын камтамасыз етедi жэне тYрлi дактардыц сiцуiне жол бермейд^ бул киiмнiц тазалыгын сактауга кемектеседь Алжапкыш арнайы аспазшылардыц киiмнiц алдыцгы белшнде жапсырмалы ею калта ецделдь Аспазшыларга арналган ендiрiстiк жаракаттардан алдын алу Yшiн жэне заманауи стилге сай бас кшм негiзгi панецея матасынан жэне сэндiк тор материалдан дайындалады. Негiзгi белiгi сэндiк тор матасы бас кшмнщ жан белш косып тiгiлген ол бастыц катты кызып кетуiнен сактай отыра жылуды жаксы реттеп, жумыс процесi кезшде гигеналык талаптарды сактайды. Бас кшм кез келген бастыц елшемше сай болу Yшiн реттелетiн байлау эдiсiмен камтамасыз етiледi.
Зерттеу нэтижесiнде, ецбек каушаздш функциясын камтамасыз етуге кепфункционалды арнайы аспазшыларга арналган киiм жиынтыгы аралас фактуралы материалдардан дайындалды жэне жиынтык жакет, шалбар, белек ецделген алынып-салынбалы жец, бас кшм жэне алжапкыштан куралады. Аспазшы киiм жиынтыгыныц функционалдык мYмкiндiктерi кецейтiлдi, кызмет керсетудеп сапасы мен колайлылыгын арттыруга ыкпал етедi, жэне
Сурет 1- Арнайы аспаз шыларга арналган киiм жиынтыгы
заманауи кшм жиынтыгыныц бэсекеге кдбшеттшп жогарылады. Ецбек эрекет негiзiнде,
нарык талабына сэйкес, белек евделген бiрнеше белшектерге тYрленетiн, кепфункционалды
аспазшылардыц арнайы киiм жиынтыгы дайындалды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Усов В.В. Организация производства и обслуживания на предприятиях общественного питания: учеб.пособие / В.В.Усов. - 12-е изд., стер М.: Издательский центр «Академия», 2014.
2. Шершнева Л. П., Ларькина Л. В., Конструирование одежды: Теория и практика [Текст]: учебное пособие / Л. П. Шершнева, Л. В. Ларькина. - М: ФОРУМ: ИНФРА-М, -ISBN 9785-8199-0745-0. 2018.
3. Шершнева Л .П ., Ларькина Л.В., Пирязева Т.В., Основы прикладной антропологии и биомеханики :учебное пособие/ Л .П . Шершнева, Л.В. Ларькина,Т.В . Пирязева. — 2-е изд., перераб. и доп. — М .: ИД «Ф О РУМ »:ИН Ф РА -М , 2020 ISBN 978-5-8199-0472-5
4. Гусева М.А., Петросова И.А., Андреева Е.Г., Бахадурова З.Б., Айкян Д.А., Зарецкая Г.П. Исследование взаимосвязи модельных особенностей и эргономических свойств в одежде//«Цп^егеит: Технические науки: электрон. научн.журн. 2016. - No 6 (27). - С. 9.
5. ГОСТ 31399-2009. Классификация типовых фигур мужчин по ростам, размерам и полнотным группам для проектирования одежды. [Электронный ресурс]. Режим доступа. URL: http://docs.cntd.ru/document/gost-31399-2009 (Дата обращения 10.11.2023).
6. Кучарбаева К.Ж., Алимжанова А.А., Арнайы аспазшылар кшм жиынтыгын дайындауерекшелштерш талдау. // МНПК «Инновационное развитие пищевой, легкой промышленности и индустрии гостеприимства» №13, 26-27 октября 2023. - Алматы.
