Научная статья на тему 'АСАЛНИНГ БИОКИМИЯВИЙ ТАРКИБИ ВА ИНСОН ОРГАНИЗМИ УЧУН ФОЙДАЛИXУСУСИЯТЛАРИ'

АСАЛНИНГ БИОКИМИЯВИЙ ТАРКИБИ ВА ИНСОН ОРГАНИЗМИ УЧУН ФОЙДАЛИXУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

888
105
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асалари сути / муми / ари заҳри / падь асали / абхаз / bee's milk / wax / bee venom / pad honey / Abkhaz.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мансур Мухторович Акбаров

Мазкур мақола асалнинг қадим замонлардан бери инсоният учун саломатлик манбаий эканлиги, биокимиявий таркиби, сифати, сақлаш талаблари ва исътимол қиймати тўғрисида таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BIOCHEMICAL COMPOSITION OF HONEY AND USEFUL PROPERTIES FOR HUMAN BODY

This article analyzes the fact that honey has been a source of health for mankind since ancient times, its biochemical composition, quality, storage requirements and consumer value

Текст научной работы на тему «АСАЛНИНГ БИОКИМИЯВИЙ ТАРКИБИ ВА ИНСОН ОРГАНИЗМИ УЧУН ФОЙДАЛИXУСУСИЯТЛАРИ»

АСАЛНИНГ БИОКИМИЯВИЙ ТАРКИБИ ВА ИНСОН ОРГАНИЗМИ УЧУН

ФОЙДАЛИХУСУСИЯТЛАРИ

Мансур Мухторович Акбаров

ТКТИ Шахрисабз филали ООМТ ва СУ факултети, катта укитувчи

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола асалнинг кадим замонлардан бери инсоният учун саломатлик манбаий эканлиги, биокимиявий таркиби, сифати, саклаш талаблари ва исътимол киймати тугрисида тахлил килинган.

Таянч сузлар: асалари сути, муми, ари захри, падь асали, абхаз.

BIOCHEMICAL COMPOSITION OF HONEY AND USEFUL PROPERTIES

FOR HUMAN BODY

Mansur Mukhtorovich Akbarov

Senior Teacher, Shakhrisabz branch of Tashkent Institute of Chemistry and

Technology

ABSTRACT

This article analyzes the fact that honey has been a source of health for mankind since ancient times, its biochemical composition, quality, storage requirements and consumer value.

Keywords: bee's milk, wax, bee venom, pad honey, Abkhaz.

КИРИШ

Асал ажойиб табиат неъмати хакида бирор марта эшитмаган инсонинг узи булмаса керак. Асал, асалари сути, муми, гулчанглари ари захри каби асаларичилик махсулотлари ажойиб табиат моддаларининг бутун бошли хазинасидир.Асаларичилик кадимий соха. Бу хакидаги дастлабки маълумотлар эрамиздан аввалги Миср тиббиётига оид асарларда, Зардуштийларнинг мукаддас «Авесто» сида, Хинд халкининг «Х,аёт» китобида, Тиббиётнинг «Жуд-жи» фанида учрайди. Хатто Хомер, Демокрит, Аристотель, Гиппократ каби дунё алломалари хам купгина касалликларни даволашда асалнинг ахамияти бекиёслигини кайд этишган. Буюк бобомиз Абу Али Ибн Сино асалари махсулотларидан 500, Абу Райхон Беруний 300 турдаги дори - дармон тайёрлагани хакида маълумотлар бор.

Асаларичиликдан олинадиган асал, мум ва бошка махсулотлар кадим замонлардан буён ахоли уртасида соглик манбайи ва савдо-сотик махсулоти булиб келган ва келмокда. Асаларичилик кишлок хужалигининг бир тармоги

сифатида Республикамизнинг купгина вохаларида ривожлантирилиб келинмокда. Давлатимиз тамондан хам бу сохани янадаривожланиши учун шарт -шароитлар ва имкониятларни ошириш максадида бир канча карор ва конунлар ишлаб чикилган.

МЕТОДОЛОГИЯ

Асалда глюкоза, фруктоза, сахароза,декстинлар, азотли ва хушбуй моддалар мавжуд. Асал, одатда, битта уяда 15-20 минг, езда 40-50 мингтадан булиб яшовчи асалари оиласининг хаёт-фаолият махсулотидир.

Асаларилар ширин моддалар гулларнинг нектарини хамда падь (шира ва бошка хашоратларнинг усимлик барги ва пояларига куядиган ширали чикиндиси) туплашади ва уни кандли хушбуй махсулот - асалга айлантиради. Асал келиб чикишига караб гул ва падь асали деб фаркданади. Падь асали кимёвий таркиби ва хоссасига кура тула кимматли хисобланади.

Асалнинг химиявий таркиби бир хил булмайди ва иклим шароитига, йил фаслига ва нектар йигилган усимлик турига боглик булади.

Етилган асалда сув 22% дан, курук моддалар эса 78-82 % дан ортик булмайди (курук моддалар таркибига 74% га якин инверт канд 1-3,5 % сахироза киради). Асалда кандсиз моддалардан 3-5% декстринлар, 0,04-1,56% азотли моддалар, 0,19-09% минерал моддалар (магний, фосфор, кальий, калций, темир, йод, хлор ва бошка элементларнинг хамда мис, хром, алюминий, рух, калайи, радий ва бошкаларнинг эритмалари) булади.

НАТИЖАЛАР

Бундан ташкари асалда олма сиркаси, сут ва лимон органик кислоталари, витаминлар (асосан В группаси) биотин, фоли ва пантотен кислоталари, ферментлар-амилаза, инвертаза, каталаза, усувчан моддалар, бактерицид, хушбуй ва бошка моддалар бор. Аргувон (липа) терак, тоггерак, дуб ва ялпиз гулларидан йигилган асалда декстрин куп булади ва у секин кандлашади. Беда, олма ва малина гулларидан йигилган асалда эса декстринлар оз булади. Янток гули нектарининг асали ошловчи моддаларга бой ва шифобахшлиги жуда юкори, хуштаъмлиги хам аъло даражада булади.

Падь асалида декстринлар (10% гача),сахроза (4% гача) минерал ва азотли моддалар куп, шунингдек кислоталилиги юкори булади. Падь асалида инверт кандлар 53 дан 81% гача булади. Шунингдек унда галактоза булиб, гулдан хосил булган асалдан узининг ёпишкоклиги билан кескин фарк килади.

Ари асали юкори калорияли озик-овкат махсулоти булиб, унинг 100 грамми уртача 315 кал энергия беради. Асалдан глюкоза, фруктоза, фермент ва витаминлар куп микдорда булганлагидан ундан пархез ва шифобахш овкат

сифатида фойдаланилади. Асал овкатга тоза холатда, шунингдек, кондитер махсулотларига (асалли пряникларга, карамелнинг баъзи сортларига, конфетларга) кушилади ва ичимликлар хамда асалли сариёг тайёрлашда ишлатилади.

Хрзирги вакда медицина асалдан яраларни, тери касалликларини, юкори нафас йулларини (бронхит), упка, юрак, ичак-ошкозон тракти, жигар ва нерв системасини даволашда шифобахш восита сифатида тавсия этади.

Таркибида асали булган манбаларга караб асалнинг куйидаги навлари: арчагул, кашкабеда, кунгабокар, гуза, абхаз ва аралаш асалларига булинади.

Арчагул асали кандлашмаган холатда очик ёки кизгиш-кунгир ранги, гоят ёпишкок холда булади. Куюк холатда тук кизгиш товланади. Мазаси тахирок булиб, уткир чаманзор-утлок хиди анкиб туради. Ташки куриниш ва мазаси жихатдан анча паст навли асал каторига киради.

Кашкабеда асали шарбатсимон холатда тиник, кахрабо рангда, кандлашганда эса ок ёки саргиш тусда товланади. Чукмаси купинча майда донадор булади. У ёкимли таъмга ва ванилинни эслатувчи нафис хушбуйликка эга. Сифати жихатдан энг яхши асал навлари каторига киради.

Кунгабокар асали суюк холатда, тиник кахрабо тусда булади.Мазаси ёкимли, жуда ширин,узига хос тахир, бир оз хушбуй. Тез кристаллашади, чукмаси сувда яхши эрувчи булиб, майда ёки йирик донадордир. Сифатига кура уртача навли асаллар сирасига киради.

Гуза асали рангсиз ёки оч кахрабо рангда булади. У оч кул ранг тусли, йирик ёки донадор булиб кристаллашади. Мазаси ёкимли, бир оз хушбуй,суюк холатда узига хос таъми борлиги учун кандлашган холатдагина ишлатилади. Гуза асали бирмунча паст навли асаллар каторига киради.Аралаш навли асал хар хил гулларнинг нектаридан олинади, шунинг учун бу асал ранги, хушбуйлиги, мазаси ва концентрацияси жихатдан турличадир. Унинг ранги тиникдан то кахрабогача ва хар хил товланувчан тук ранггача булиши мумкин.Сифати жихатдан энг яхши асал навлари каторига киради.

МУХ,ОКАМА

Абхаз асалини ёввойи асаларилар коя тошларнинг ораси ва дарахтларнинг кавакларига туплайди. Асал ва мумнинг аралашиши натижасида консистенцияси куюклашади. Маззаси ва хуш буйлиги жуда ёкимли булади.Сифати ва шифобахшлигига кура энг яхши навли асаллар сирасига киради.

Асалнинг уядан олиш усули ва унинг дастлабки ишланишига караб натурал асал мумли, марказдан кочирма куч таъсирида олинган, узи окиб чиккан, эритилган ва куюк асал каби хилларига булинади.

Мумли асал асаллари уясининг асалга тула айрим парчасидир. Бундай асал кам истеъмол килинади. Мумли асаллар тибиётда ва халк табоатида кенг куланилади.

Марказдан кочирма куч таъсирида олинган асал уядан асал кочиргичларда ажратиб олинади. Бу асал ташки куринишдан тиник ва тук рангли, сакланиш процессида эса кристаллашган васуюк булиши мумкин.

Узи окиб чиккан асал уяни агдариш натижасида уядан уз-уздан окиб чикади. Бундай асалда аралашмалар куп булиб, сифати марказдан кочирма куч таъсирида олинган асалдан паст булади.

Асалнинг сифатига куйиладиган талаблар куйидагилардан иборат булади, янги асал куюк, шарбатсимон, деярли тиник булади. Асалнинг кристалланиши унинг камчилиги хисобланмайди.Асалнинг мазаси ёкимли булиб, гулларнинг нафис хушбуй хиди келиб туради. Арчагул ва кунгабокар сингари баъзи бир усимликлардан олинган асаллар тахирок булади. Асалларнинг хушбуйлиги турли-туман, яъни кучли ва гоят хушбуй булиб, баъзилари узига хос сал сезиладиган хушбуйликларга эга булади. Ранги хам хар хил булиши мумкин-оч рангдан то тук ранггача булади. Концентратцияси суюк холатдан то кристаллашиб котган холгача. Асал майда(ёгсимон) ва йирик донали (0,5 мм дан ортик) кристалланиши мумкин.50 градусгача киздирилган асал тешикчалари 1мм ли металл элакларда колдик колдирмай эланади.

Асаллар сифатига караб икки навга: 1-(гулдан олинган) ва 2-(паддан олинган) навларга булинади. 1чи-навли асалда куллик 0,25% дан, арчагул асалида 0,45%, сахарозалар 8% дан, олма кислотасига олиб хисоблангандаги кислоталиги 0,33% дан ошмаслиги керак. Асалнинг намлиги 22% дан купбулмайди.Пишмаган, 22% дан куп нами булган асал тезда уз хусусиятини йукота бошлайди ва ачиб колади. Асалнинг камчилиги бегона хид, хар хил аралашма ва мазза, табиий булмаган ранг,ачиганлик белгилари хисобланади

Асалда механик аралашмалар, кургошин тузларининг булишига ва ифлосланишига йул куйилмайди.

Иккинчи-навли асалда ранг, куллик, кислоталик нормаси белгиланмайди. Лекин маззасиширин булиши керак. Маззаси карамиллашган булса хам булади.

Асал 25-50 л хажмдаги ёгоч ва алюминий идишларда жойлаштирилади. Ёгочдан килинган идишлар асал солинишидан олдин парафинланади. Идишлар тоза, яхши куритилган ва пишик булиши керак. 1л етилган асалнинг огирлиги 1400 гр келади.Чаканалаб сотиладиган асални хажми 200 гр. дан 1кг гача шиша ва экалогик тоза булган пласмасса идишларга ёки пергамент когоз билан ёпиштириб бекитилган стаканларга солинадиДотиб колган асални когоз стаканларга целлофан ёки полимер плёнкаларга жойласа хам булади.

Жойланган асални маркалашда шу асални тайёрлаган корхонанинг номи, унинг жойлашган урни, асалнинг огирлиги идиши билан ва соф огирлиги, асалнинг нави, кадокланган санаси ва яроклик муддати, сакланиш мухити хар бир кадокланган идишда курсатилади.

Асал усти берк идишларда температураси 10 градус дан ошик булмаган ва хавонинг нисбий намлиги 78-80% булган курук, салкин уйларда сакланади. Зах хоналарда асални асло саклаб булмайди, чунки нам тортиб бижгийди ва ачиб колади.

Асал 10 градус дан паст температурада сакланса сифати бузилмайди, лекин анча тез кристаллашади. 10 градусдан юкори температурадаэса унинг маззаси ва хушбуйлиги йуколиши шунингдек корайиб колиши мумкин. Асални хидли бошка махсулотлар билан саклашга йул куйилмайди.

Табиий асаллардан ташкари суъний асал хам тайёрлаш йулга куйилган. Сунъий асал куюк, концентрацияли, ёпишкок, кандлашган махсулотдир. Сунъий асал тайёрлаш учун хом ашё лавлаги ёки шакаркамишнинг канд шарбати хисобланади.Лимон, сут ёки вино кислоталари билан киздирилган канд шарбати инверт канд хосил килади. Ундаги кислоталарни нейтраллаш учун натрий бикарбонат сода ишлатилади. Сунъий асалга ранг ва хушбуйлик бериш учун унга буёвчи ва хушбуй моддалар ёки 10-12% табиий асал кушилади.

Табиий асал кушилмаган сунъий асалда гул чанг доналари ва ферментлар булмайди ва бинобарин табиий асал хоссаларига эга булмайди.

Сунъий асал овкатга ва турли кондитер махсулотлар тайёрлаш учун ишлатилади.

Асал ва асалларнинг бошка махсулотлари барча инсонларга фойда келтиради, аммо болалар, кариялар ва касалик билан холсизланган инсонлар. эхтимол хаммадан куп уларга мухтож булсалар керак.

ХУЛОСА

Тажриба шуни курсатадики,хар куни асал еяётган эмзакли болаларяхши ривожланиб тугри вояга етадилар ва кам касал буладилар. Сунъий озиклантиришда, болалар овкатига кушилган асал ичак микрофлорасини яхшилаб, ошказон-ичак бузилиш жараёнларига тускинлик килади.

Асаларичиликдан олинадиган махсулотлар косметикада кенг кулланиб бир катор фойдали моддаларни беради. Асал терини соглом ва ёш ушлаб туришига ёрдам берадиган крем, никоб ва бошка махсулотлар таркибига киради.

Икки кошик асал истеъмол килса кувватсиз организмни тезда тикланади. Бежизга, югурувчи спортчиларга узок масофага югуришдан аввал ва огир жисмоний босимдан кейин асаллишарбатларни бериш тавсия этилади.

Аричиликнинг барча махсулотларини иммунитетни мустахкамлаш, профилактика ва турли хил касалликларни самарали даволаш учун куллашади. Бирок, шубхасиз фойда келтиришига карамай, асал ва бошка арилар ишлаб чикадиган бошка махсулотларни куп истеъмол килмаслик лозим. Меъёрдан ортик истеъмол килиш организм учун зарарлили булиши мумкин. Шунинг учун асаларичилик махсулотларини исътемол килишда, мутахассислар тавсияларга аник риоя килмок лозим. Шундагина асал зарар эмас, фойда келтиради.

REFERENCES

1. В.Г.Сперанский, Г.С.Инихов, Р.И.Монтицкий, М.И.Совалева, Товароведение зерно-мукых плодоовощных кондитерских и вкусовых товаров. //Издательство. "Экономика" Москва. 1984.

2. Собиталиев Мухаммадюсуф. Дардларга даво асал. //Мухаррир нашриёти. Тошкент. 2011.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.