УУТ: 632.911.2; 632.911.4.
Хайитов Б. А.
Абдуллаев М. Т.
Олимова О. О.
Наманган му^андислик-цурилиш институти
АРПА ДОНИНИ ЗАРАРСИЗЛАНТИРИШДА ЭЛЕКТРОКИМЁВИЙ ИШЛОВ БЕРИЛГАН КИСЛОТАЛИ СУВДАН ФОЙДАЛАНИШ
Аннотация: Мацолада биолаборатория шароитида трихограмма купайтиришда арпа донини ва лаборатория хоналарини зарарли микроорганизмлардан тозалашда электрокимёвий фаоллаштирилган сувнинг кислотали мууитли (рН=3-4) цисмидан фойдаланиш буйича олиб борилган тадцицот натижалари келтирилган.
Калит сузлар: трихограмма, арпа дони, дон куяси (sitоtrоga cerealella оШ), биологик усул, электрокимёвий фаоллашган сув, электролизёр, диафрагма, рН, электрод,анолит, католит.
Khayitov B.A.
Abdullaev M. T.
Olimova O. O.
Namangan Engineering Construction Institute
USE OF ELECTROCHEMICALLY TREATED ACIDIC WATER IN DETERMINING BARLEY GRAIN
Annotation. The article presents the results of studies on the cultivation of trichograms in biolaboratory conditions on the use of barley grains and an acidic environment (pH=3-4) of a part of electrochemically activated water when cleaning laboratory premises from harmful microorganisms.
Keywords: trichogram, barley grain, grain moth (siWtroga cerealella oliv), biological method, electrochemically activated water, electrolyzer, diaphragm, pH, electrode, anolyte, catholyte.
Аннотация: В статье представлены результаты исследований разведении трихограмм в биолабораторных условиях по использованию зерни ячменя и кислой среды (рН=3-4) части электрохимически активированной воды при очистке лабораторных помещений от вредоносных микроорганизмов.
Ключевые слова: трихограмма, зерно ячменя, зерновоя моль (si^trnga cerealella оШ), биологический метод, электрохимически активированная вода, электролизер, диафрагма, рН, электрод, анолит, католит.
К,ишлок хужалигида зараркунанда хашаротларга карши курашиш, соханинг энг мухим тадбирларидан бири хисобланади. Шу нуктаи назардан усимликларнинг зараркунандаларига карши курашда кулланилиб келинаётган трихограммани электрокимёвий фаоллаштирилган сув асосида купайтириш технологиясини яратиш ва уни амалиётга жорий этиш буйича тадкикотлар утказиш долзарбдир. Чунки технология биологик воситалар ишлаб чикаришга каратилган булиб, биологик усул хам иктисодий, хам экологик жихатдан самарадор хисобланади [1,2,3].
Тажрибалар 3 вариантдан иборат булиб, уч такрорийликда 3 та лаборатория хонасида утказилди. Бунда 1 вариант (назорат) 1 хонада амалдаги усул булиб, хона хавосини вентилация ёрдамида тозалаш (шамоллатиш) ва дон намлигини меъёрлаштишда водопровод сувидан фойдаланишга, 2 вариант 2 хонада хона хавосини электрокимёвий фаоллашган сувнинг кислотали мухитга эга булган (рН=3±0,5) кисми билан зарасизлантириш ва дон намлигини меъёрлаштишда ишлатиш, 3 вариант 3 хонада эса хона хавосини электрокимёвий фаоллашгансувнинг кислотали мухитга эга булган (рН=4±0,5) кисми билан зарасизлантириш ва дон намлигини меъёрлаштиришга асосланди.
Лаборатория хоналари хаво мухитидаги зарарли микроорганизмларни аниклаш учун тажриба утказилаётган хар бир хонанинг туртта бурчагига хар бирида 25 грамдан эндо озука моддаси солинган Петри идиши 9.02.2021 йил куни эрталаб 8:30 да копкоFи очик холда жойлаштирилди ва 60 минут колдирилди. Шундан сунг намуналар копкоFи ёпилиб, озука моддага тушган микроорганизм униб чикишини таъминлаш учун 37 градус хароратда термостатда 24 соат сакланди. Озука моддага тушган микроорганизм униб чиккандан сунг кайси турга мансублиги Грамм усулида аникланди. Натижа назорат учун танланган 1 лаборатория хонаси хавоси таркибида 25% грамм мусбат ва 7% грамм манфий кокклар, тажриба учун танланган 2 лаборатория хонаси хавоси таркибида 24% гача грамм мусбат ва 6% грамм манфий кокклар ва 3 лаборатория хонаси хавоси таркибида 25% гача грамм мусбат ва 7% грамм манфий кокклар борлигини аникланди.
Уз навбатида хона хавоси таркибида булган микроорганизм шартли равишда лабораториядаги арпа дони таркибида хам мавжуд булади. Шу мунасабат билан ишлаб чикариш жараёнидаги зарарлаш учун кюветаларга таксимланган лекин ситатрога тухими билан зараланмаган арпа донидан хам ундаги зарарли микроорганизмлар микдорини аниклаш максадида жами 100 грамм намуна олинди. Олинган намуна туFридан-туFри "Бактериология" лабораториясига олиб борилди ва лабораторияда 24 соат давомида 200 грамли стаканда дистирлнган сувда ивитилди. Шундан сунг Пастер пипеткаси ёрдамида стакандаги хосил булган экстрактдан 0.5 мл намуна олиб бактериология лабораторияси бокс хонасида спирт лампаси устида эндо озука мухитига экиш жараёни амалга оширилди. Намуна экстракта экилган эндо озука мухити ТС-80 термостатида 37°С да 24 соат
устирилиб, усиб чиккан колонияларни микраскоп ёрдамида куриб, унга тавсиф берилди. Унга кура петри идишдаги эндо озука мухитида майда жуда куплаб юмалок шарсимон хажмли мошдек келадиган четлари пушти ва хаворанг колониялар хосил килган. Натижа ишлаб чикариш жараёнидаги арпа донида 26% атрофида грамм мусбат ва 8% гача грамм манфий кокклар борлигини аникланди.
Лаборатория хоналаридаги арпа дони ситарога билан 11.02.2021 йил куни зарарланди. Шу кундан бошлаб тажрибларда 1-лаборатория хонаси хавоси назорат варианти сифатида амалдаги усулда вентилация ёрдамида тозалаб турилди. Тажриба вариантлари учун танлаб олинган 2-лаборатория хонасига ЭФС рН=3±0,5 га тенг булган кисми билан, 3-лаборатория хонасига эса ЭФС рН=4±0,5 га тенг булган кисми билан ишлов бериб борилди. Текшириш натижалари назорат учун танланган 1 лаборатория хонасидаги арпа наъмунаси таркибида 26% гача грамм мусбат ва 8% грамм манфий кокклар, тажриба учун танланган 2-лаборатория хонасидаги арпа дони таркибида 15% гача грамм мусбат ва 4% грамм манфий кокклар ва 3-лаборатория хонасидаги хавоси таркибида 20% гача грамм мусбат ва 5% грамм манфий кокклар борлиги аникланди. Бундан куринадики, ЭФС рН=3±0,5 га тенг булган кисми билан ишлов берилган 2-лаборатория хонасидаги арпа наъмунасидаги зарарли микроорганизмлардан бонща вариантларга нис батан яхши тозаланган.
Электрокимёвий фаоллаштирилган сувнинг кислотали мухитга (рН=3-4) эга булган кисмидан лаборатория хоналарини зарарли микроорганизмлардан тозалашда фойдаланиш, кимёвий ишлов беришдан фаркли равишда бевосита ишлаб чикариш жараёнида амалга оширилиши билан самаралидир. Электрокимёвий фаоллаштирилган сувнинг кислотали мухитга (рН=3-4) эга булган кисми, ишкорий мухитдаги кисмидан фаркли равишда турFун булиб, ундан олинган кундан бошлаб 15 кунгача фойдаланиш мумкин. Арпа донидан дон куясини купайтиришда электрокимёвий фаоллаштирилган сувнинг кислотали мухитга эга булган кисмидан донни зарарланган кундан 10-12 кун утиб, дастлабки капалаклар учиши кузатилган кунгача фойдаланиш мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати
1. Хужаев Ш.Т., Холмуродов Э.А. Энтомология, кишлок хужалик экинларини химоя килиш ва агротоксикология асослари. Узбекистан Республикаси Олий ва Урта махсус таълим вазирлиги томонидан дарслик сифатида тавсия этилган - Тошкент 2014. 567 Б.
2. Khayitov, В., Abdullaev, M., Tavakkalova, D., & Khakimova, K. (2021). Influence of electrochemically activated water-based food products on the quality of wax worms. Экономика и социум, (3-1), 139-142.
3. Абдуллаев, М., Хайитов, Б., Пулатов, А., Рахмонов, Ш., & Усмонжонова, К. (2017). Применение электрохимически активированной
воды в производстве биологических материалов для отраслей сельского хозяйства. Московский экономический журнал, (3), 18-18.