309ANORGANIK BIRIKMALARNING ENG MUHIM SINFLARI
MAVZUSINI O'QITISHDА «KLASTER» TEXNOLOGIYASINI
JORIY QILISH
H. M. Ismoilova
Urganch davlat universiteti, (PhD)
T. R. Abduraxmonova
Urganch davlat universiteti, к.ф.н., dosent
E. B. Rajabov
Nukus «Temurbeklar maktabi» o'qtuvchisi E-mail:[email protected]
Annotasiya: Anorganik birikmalarning eng muhim sinflari mavzusini o'qitishda «Klaster» metodidan foydalanib tahlil qilingan.
Tayanch so'zlar: metod, klaster, oksid, kislota, asos, tuz, noorganik birikmalar, ishqorlar.
ВНЕДРЕНИЕ ТЕХНОЛОГИИ «КЛАСТЕР» В ОБУЧЕНИЕ ВАЖНЕЙШИМ КЛАССАМ НЕОРГАНИЧЕСКИХ СОЕДИНЕНИЙ
Аннотация: Наиболее важные классы неорганических соединений были проанализированы с использованием кластерного метода преподавания темы.
Ключевые слова: метод, кластер, оксид, кислота, основание, соль, неорганические соединения, щелочи.
IMPLEMENTATION OF THE "CLUSTER" TECHNOLOGY IN TEACHING THE MOST IMPORTANT CLASSES OF INORGANIC
COMPOUNDS
Abstract: The most important classes of inorganic compounds were analyzed using the cluster method of teaching the topic.
Keywords: method, cluster, oxide, acid, base, salt, inorganic compounds, alkalis.
O'qitishdan ko'zlanadigan maqsad bu davlat ta'lim standartlarida belgilangan bilim va ko'nikmalarini o'quvchiga yetkazishdan iborat. Qachonki o'quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o'quvchi malaka oshirish uchun mo'ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera olsagina, o'qitish muvaffaqiyatli kechdi, deb hisoblasa bo'ladi.
Ma'lumki, ta'lim olish (ma'lumot olish) jarayoni - bu ma'naviy va aqliy qobiliyatlarni tizimli rivojlantirib borish, bilim va tushunchalarni shakllantirish va olingan bilimdan foydalana olish qobiliyatini tarkib toptirishdan iborat jarayondir. Bu jarayon ta'lim oluvchining o'zi orqali yoki boshqa birov- ta'lim beruvchining ko'magida amalga oshirilishi mumkin. Ta'lim olish jarayoni esa turli xil metodlarga(usullarga) tayangan holda kechadi [1;59].
Metod - grekcha "metodos" so'zidan olingan bo'lib, izlanish yoki bilish yo'li, nazariya, ta'limot ma'nosini anglatadi. Ta'lim metodini(usulini) - ta'lim oluvchi va ta'lim beruvchining ma'lum maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga va tartibga solingan yo'l-yo'rig'i sifatida ta'riflash mumkin. Ta'lim modelini, esa bir yoki bir nechta ta'lim metodlari yordamida amalga oshiriladigan ta'lim jarayoni amalga oshirish tuzilmasi, deb qarashimiz mumkin. Ta'lim metodi -bu ta'lim oluvchi va ta'lim beruvchining ma'lum maqsadga qaratilgan, birgalikdagi faoliyatini tashkil qilishning muayyan tizimga solingan yo'l-yo'rig'i. "Metod" yunoncha so'z bo'lib " yoT' ma'nosini anglatadi. Ta'lim metodi ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilarning aniq maqsadga erishishiga qaratilgan birgalikdagi faoliyatlarining usulidir. Ta'lim metodlari o'qitishning o'z oldiga qo'ygan maqsadlariga erishish usullari hamda o'quv materialini nazariy va amaliy jihatdan yo'naltirish yo'llarini anglatadi. O'qitish metodlari ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchi faoliyatining qanday bo'lishi, o'qitish jarayonini qanday tashkil etish va olib borish kerakligini hamda shu jarayonda o'quvchilar qanday ish-harakatlarni bajarishlari kerakligini belgilab beradi [2;17].
Anorganik birikmalarning eng muhim sinflari mavzusini o'qitishda «Klaster», metodidan foydalanildi. «Tarmoqlar» metodi (Klaster). Fikrlarning tarmoqlanishi - bu pedagogik strategiya bo'lib, u o'quvchilarni biron bir mavzuni chuqur o'rganishlariga yordam berib, o'quvchilarni mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda ketma-ketlik bilan uzviy bog'lagan holda tarmoqlashlarga o'rgatadi.
Bu metod biron mavzuni chuqur o'rganishdan avval o'quvchilarning fikrlash faoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, o'tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi o'zlashtirish,
umumlashtirish hamda o'quvchilarni shu mavzu bo'yicha tasavvurlarini chizma shaklda ifodalashga undaydi [3;71].
Bizga malum bo'lgan elementlar 200 mingdan ortiq anorganik birikma hosil qiladi. Bu birikmalar quyidagi to'rt sinfga bo'linadi.
Oksidlar:Elementl aming kislorod bilan liosil qilgan birikmasi oksidlar deyiladi.
J
Asoslar: Asoslar molekulasi metall atomi va gidroksid gruppadan tarkib topgan murakkab moddalardir.
J
Kislotalar:Kislota lar tarkibida vodorod atomi bo'lgan vauning o'mini metall atomi olishi natijasida tuz liosil qiladigan murakkab moddalardir.
J
Tuzlar:Molekulasi metall atomi va kislota qoldig'idan tarkib topgan murakkab moddalar tuzlar deyladi.
J
Г
Oksidlar:
l.Tuz hosil qilmaydigan (indeferent) CO, N20, NO 2. Tuz hosil qiladigan
Л/-
-v
Amfoter
Asosli - bular (odatda +3, +4 Kislotali -
metallar oksidlanish bular +4 dan +7 Asosli oksidlar
oksidlari bo'lib, darajasidagi gacha - asoslarca, w -
ularda metallar metallar oksidlanish kislotali
yuqori oksidlari). darajasidagi oksidlar -
bo'lmagan Gidratlari metallmaslar va kislotalarga,
oksidlanish amfoter matallar amfoter
darajasini (+1, xossaga ega oksidlari dir: oksidlar - har
+2) nam oyon bo'lgan S02; S03; ikkalasiga mos
qiladi: Na20; gidroksidlardir: P205; Mn207; keladi
MgO; CuO ZnO; A1203; Cr03
Cr203; Sn02
-A-
/
J
Ishqiorlar Erimaydigan asoslar
1. Indikatorlarga munosabati.
lakmus - ko'k; matiloranj- sariq
fenolftalein - binafsharang
2. Kislotali oksidlar bilan ta'sirlashuvi.
2KOH + CO2 = K2CO3 + H2O
KOH + CO2 = KHCO3
3. Kislotalar bilan ta'sirlashuvi (netrakkanish reaksiyasi)
NaOH + HNO3 = NaNOs + H2O Cu(OH)2 + 2HCl = CuCl2 + 2H2O
4.Tuzlar bilan almashinish reaksiyasi
Ba(OH)2 + K2SO4 = 2KOH + BaSO4
3KOH+Fe(NO3)3 = Fe(OH)s+ 3KNO3
5. Termik parchalanish.
— Cu(OH)2 = CuO + H2O
Kisloialar sinfi: Metallga о'mini beradigan vodcrodning scrniga qarab kiäJolalar har xil ncgizli bo'ladL
Г ^
Agar kJslota tarkibidagi vcdocod atomLaridan biuasini metallga almashtirsa, bimday kisloia bir negizli (HCl, HF, CH3COOH, HNO HNOj.HOOJ),
f ikkiiasini ilmashliria, ikki negizli (H,Si03l H^SO*, HjCjO«, H,S,
Uchlasini almas htiisa, uch negizli (H3PO^HjAsOj, HjBOj) bo'ladi
Stil va stil g'oyasiga muvofiq ishlab chiqilgan «Klaster» metodi puxta o'ylangan strategiya bo'lib, undan ta'lim oluvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan mashg'ulotlar jarayonida foydalanish mumkin. Klaster metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo'lib, u ta'lim oluvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu) lar xususida erkin, ochiq o'ylash va fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g'oyalar o'rtasidagi aloqalar fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi.
Tuz lar
Asosli tuïlar
«Klaster» metodi aniq obyektga yo'naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog'liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning ta'lim oluvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o'zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo'lishini ta'minlashga xizmat qiladi.
REFERENCES
1. Azizxo'jayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat.-Toshkent: 2006.-160 b.
2. K^MaTOB, Д.Азaмaтoвa. Кимё укитиш мeтoдикaси. Укув-услубий мaжмya. Тoшкeнт. 2018.
3. N.G'.Raxmatullayev, H.T.Omonov, Sh.M.Mirkomilov. Kimyo o'qitish metodikasi. Toshkent. "Iqtisod-Moliya", 2013.
