Научная статья на тему 'АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА АСАЛАРИНИНГ ЕВРОПА ЧИРИШ КАСАЛЛИГИН И ТАШХИСИ, ПРОФИЛАКТИКАСИ, ДАВОЛАШИ'

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА АСАЛАРИНИНГ ЕВРОПА ЧИРИШ КАСАЛЛИГИН И ТАШХИСИ, ПРОФИЛАКТИКАСИ, ДАВОЛАШИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Европа чириш / стрептококки / капсула / спора / асалари / личинка / ғумбаклар. / European foulbrood / streptococci / capsule / bacillus / spores / bees / larvae / fungi.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Умаров Ф., Урмонов А., Вохидов Х., Умирзаков И.

Мазкур маколада Андижон вилояти шароитида асаларичилик хўжаликларида кўп зарар етказадиган Европа чириш хавфли инфекцион касаллик тўғрисида, уни келиб чиқиши, тарқалиши ва уларга ташхис қўйиш, профилактика чораларини ўтказиш ҳамда даволашнинг самарали усуллари кенг баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIAGNOSIS, PREVENTION, TREATMENT OF EUROPEAN ROT DISEASE OF BEES IN THE ANDIJAN REGION

This article describes in detail European foulbrood, a dangerous infectious disease that causes great damage to beekeeping farms in the Andijan region, its origin, distribution, diagnostics, preventive measures and effective treatment methods.

Текст научной работы на тему «АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА АСАЛАРИНИНГ ЕВРОПА ЧИРИШ КАСАЛЛИГИН И ТАШХИСИ, ПРОФИЛАКТИКАСИ, ДАВОЛАШИ»

Умаров Ф. Ассистент Урмонов А. Ассистент Вохидов Х. Ассистент. Умирзаков И. Ассистент Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялар институти

АНДИЖОН ВИЛОЯТИДА АСАЛАРИНИНГ ЕВРОПА ЧИРИШ КАСАЛЛИГИН И ТАШХИСИ, ПРОФИЛАКТИКАСИ, ДАВОЛАШИ

Аннотация: Мазкур маколада Андижон вилояти шароитида асаларичилик хужаликларида куп зарар етказадиган Европа чириш хавфли инфекцион касаллик тузрисида, уни келиб чициши, тарцалиши ва уларга ташхис цуйиш, профилактика чораларини утказиш уамда даволашнинг самарали усуллари кенг баен этилган.

Калит сузи: Европа чириш, стрептококки, капсула, спора, асалари, личинка, зумбаклар.

Umarov F. Assistant. Urmonov A. Assistant. Vokhidov Kh.

Assistant. Umirzakov I. Assistant.

Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnology

DIAGNOSIS, PREVENTION, TREATMENT OF EUROPEAN ROT DISEASE OF BEES IN THE ANDIJAN REGION

Annotation: This article describes in detail European foulbrood, a dangerous infectious disease that causes great damage to beekeeping farms in the Andijan region, its origin, distribution, diagnostics, preventive measures and effective treatment methods.

Key words: European foulbrood, streptococci, capsule, bacillus, spores, bees, larvae, fungi.

Европа чириш касаллиги асалари оиласининг уткир инфекцион касаллиги булиб, улар асосан 3-4 кунлик камдан-кам 5-6 кунлик ишчи асалари личинкаларини зарарлайди. Эркак асалари наслини камрок зарарлайди. Касалликни келиб чикишига хавонинг булутлиги, намлик булиши, арихонанинг совукда колиши, озиканинг етарли булмаслиги ва шунга ухшаш асалари оиласини кучсизлантирадиган омиллар сабаб булади. Республикамизнинг барча вилоятларида кенг таркалган. Шунингдек, бу касаллик Андижон вилояти асаларизорларида 10,8 % ни ташкил этади.

Касаллик кyзFатувчи. Европа чириш касаллигини кузгатувчиси стрептоккус плютон (Strepococcus Pluton бактериясидир. Улар биттадан жуфт ва занжирсимон шаклда. Плутон стрептококкисининг охирги учи уткирлашган, унинг хажми 0,5дан 1,1 мкм гача. Споралар хосил килмайди. Уз атрофида капсулалар хосил килади.

Плутон коккиси грамм мусбат булиб, анаэраб шароитида яхши усади. 350 ли хароратда унинг рН лик даражаси 6,6 курсатгични ташкил этади. Мустахкам мухитда 24 соатдан сунг, юмалок рангсиз 1-1,6 мкм диаметрли, тудаларини хосил килади. Фруктоза ва глюкозани парчалайди. Сахароза, лактоза, мальтоза, галактоза, раффиноза, крахмал ва глицеринларни парчалай олмайди. Плутон коккиси анилин буёгида яхши буялади.

Европа чириш касаллигини шунингдек, Bac. Alvei (Алвей бацилласи) ва Stp Apis (Апис стрептококки) каби микроблар хам кузгатади. Илгарилари бу хар иккала микробларни иккиламчи микоблар хисобланар эди. Х,озир улар хам касаллик кузгатувчи асосий восита эканлиги аникланган.

Европа чириш касаллигини кузгатувчилар, узининг ташки мухитга чидамлиги билан фарк килади. Улган асалари личинкасида, уй шароитида узининг хаётчанлигини 3 йилгача саклайди. Ёз мавсумида буш уяларда 50-55 кун, асалари ромларида 45 кун, ёпкич матога (холстик) ва иситиш ёстукчаларида 25 кун, асалда 15 кун, мупардаларида 65 кун, сувда 84 кун, гулчангда 1 йилгача сакланиб колади. 600ли иссик сувда 15 дакика, 2 %ли карбол кислотасида 6 соатда, 0,5%ли фармольдегид эритмасида 10 дакикада, 2 % ли хиназол эритмасида, 15 дакикада 10,3 % ли бир хлорли йод эритмасида, 20 дакикада 0,5 %ли перманганат натрий эритмаларида эса 30 дакикадан сунг, касал кузгатувчи бациллалар халок булади.

Альвей бацилласи личинкалар улигида 20 йилгача хаётчанлигини саклайди. Стрептоккоки апис эса мум, мумпардалари ва асалда 265 кунгача хаёт кечиради, 60-1000ли иссикда касал кузгатувчилар нобуд булади.

Эпизоотик маълумотлар. Касалланган асалари оиласи касалликни таркатувчи асосий манбаа хисобланади. Оила ичида касалликни ёш асаларилар таркатади. Улар улик личинкаларни уядан чикариб ташлаётганда, инларини тозалаётганида, асалари огизи ва бошка аъзолари плютон микроби

билан булганади ва уни бутун арихона буйлаб таркатади. Шу даврда уядаги асал ва гулчангларни хам зарарлайди.

Уяда асалари личинкалари захарланган асал ва гулчанг билан озикланади. Она асалари эса бу касалликни уз наслига юктиради. Касал оиладан соглом оилага касаллик угри асаларилар адашган эркак асаларилар билан, умумий сув идишлари оркали хамда уяда асалари ромларини алмаштириш вактида утиши мумкин. Шунингдек, асаларизорда ветеринария-санитария коидаларига риоя этмаслик, зарарланган асаларичилик асбобларидан ва коржомалардан фойдаланиш хам касаллик таркалишига сабаб булади.

Европа чириш касаллиги асосан бахорнинг охирги ойларида ва ёз фаслида, оилада энг куп насл булган даврда пайдо булади. Шу даврда куплаб личинкаларнинг зарарланиб улиши, асалари оиласига ишчи асалари сонини кескин камайишига, оилани кучсизланишига хамда махсулдорлигини камайишига олиб келади.

Касалликнинг кечиши. Асалари личинкалари дастлабки 3 кунгача, улар бактериоцидлик хусусиятига эга булган, асалари сути билан озикланганлиги сабабли улар касалланмайди. Факатгина личинка озикасига асал ва гулчанг аралашганидан сунг, 4-5 кунлигидан бошлаб, улар касалланади. Касал кузгатувчи микроб дастлаб личинканинг урта ичаги эпителиясида ривожланиб, купайганидан сунг, улар гемолимфага утади ва бутун тана буйлаб таркалади, организмни бутунлай емиради. Касалликнинг бошланишида ромдаги катакчаларнинг иккала томонида касалланган личинкаларни учратиш мумкин. Агар асаларилар уяда ромларни ураб олган булса, захарланган личинкаларни сезмай колиши мумкин .

Шунинг учун асалари ромларини текширганда, личинкаларни яхшилаб кузатиш керак. Касаллик кучайиши билан касал личинкалар ромларда куп микдорда учрайди.

Касаллик белгилари. Европа чириш касаллигида личинка танасининг шакли, ранги ва консистенциясининг узгаришидан, уларнинг катакчада жойлашиш холатидан ва зарарлангандан сунг бошланади. Личинкалар зарарлангандан 2 кун утганидаёк, саргая бошлайди. Бу касаллик билан огриган личинкалар шаффофлашади. Уларнинг ичаклари ва нафас олиш йуллари куриниб туради. Улгандан сунг, улар халка ёки бурама шаклига киради. Эластиклигини йукотиб, саргаяди. Ундан сунг куриб, кунгир ёки корамтир тус олади, чунки уяда сог личинкалардан ташкари касалланган, улган ва куриб колган жасадлар хам булади.

Европа чириш касаллиги билан касалланган личинкалар катакча тубида чириган массага ухшаб колади, унинг чузилиши худди америка чириш касаллигига ухшаб кетади. У куп чузилмайди, йугон ип булиб, узилади. Улган личинканинг хиди эса худди хидланган гуштга, ачиган, олма ва сиркага ухшаб кетади. Улган личинкалари ром катакчаларидан, унинг деворларига ёпишмасдан енгилгина олинади.

Бу касалликнинг яна бир характерли томони шундаки, ромдаги зарарланган очик ва ёпик насл катакчалари худди чамбараксимон шаклда булиб, буш катакчалар сони эса купрок булади.

Касаллик ташхиси. Касалланган оила эпизоотик маълумотларга, клиник белгиларга, яъни канча очи; насл зарарланганлиги, унинг узига хос хиди, чириган массани чузилмаслиги ва катакча деворларига ёпишмаслиги билан аниклаб олинади. Якуний ташхис эса албатта бактериологик текширув хулосаларига асосланади.

Асаларизорда чириш касаллиги билан касалланган асалари оиласи аникланганда, дархол уни яккалаб куйиш, барча асалари оилаларини синчиклаб текшириш, санитария-гигиена коидаларига риоя килиш, талаб килинади. Касалланган асалари оиласидан патологик материаллар олиб, ветеринария лабараториясига текшириш учун жунатилади.

Профилактик чоралар. Асаларизорда кучли, касалликларга чидамли, яхши зотли асалари оиласини бокишга асосланган. Асалари оиласини яхши серасал усимликлар усадиган жойларга кучириш ва уяни хар доим иссик холда саклаш лозим. Бундан ташкари эскирган, камкуч, касал ва сифатсиз она асаларини сифатли зотлиларга алмаштириш хам яхши натижа беради. Шунингдек, доимий равишда асаларичилик асбобларини дезинфекциялаб туриш, эски ромларни мумга эритиш, уяни шамоллатиб туриш ва асаларизорда асалари угрилигига йул куймаслик хам касалликка карши курашда ижобий натижалар беради.

Кураш чоралари. Европа чириш касаллиги борлиги аниклангандан кейин, касалланган асаларизор ва унинг атрофи 5 км доирагача булган худудга карантин эълон килинади. Европа чириш касаллиги йук килингандан сунг, бир йил утгач асаларизор карантиндан чикарилади. Касалликка карши курашишда асосан хар хил дори дармонларни куллаш билан бир вактда, утказиладиган бир катор ветеринария санитария коидалари хам мавжуд. Бунинг учун айникса, асалариларни бошка арихоналарга хайдаш йули билан кучириш мухим ахамиятга эга. Шунингдек, касаллик белгилари кам булганида, асалари уясидан ромларни олиш, уяни кискартириш ва иситиш лозим. Камкуч асалари оилаларини бирлаштриб, она асаларини алмаштириш лозим.

Касалланган асалари ромларини 2%ли водород пероксиди эритмаси ва 1%ли чумоли ёки сирка кислоталари эритмаси хамда 5%ли бир хлорли йодли эритмаси билан пуркаб, ишлов берилади. Асаларичилик асбоблари, коржомалар ва асаларизор худуди америка чириш касаллигига карши курашгандек дезинфекция килинади.

Даволаш. Бунинг учун худди америка чириш касаллигини даволашда тавсия этилган дори-дармонлар ишлатилади. Даволаш шарбатлари хар бир асалари йулакчасига 100-150 мл хисобида, 3 маротаба, 5-7 кун давомида (тузалгунича) берилади. Микроорганизмларнинг бундай дориларга урганиб колмаслиги учун, уларни башка хилига тез-тез алмаштириб туриш зарур.

Шарбатларга дори микдорини оширмаслик керак, акс холда, улар асалари организмига салбий таъсир этиши мумкин.

Махсус йурикномага асосан, касалланган асалари оиласини даволаш учун даволаш шарбатларига куйидаги дориларни бирини кушиш мумкин: Норсульфазол натрий -1,0-2,0, сульфантрол -2,0, сульцимид -2,0, биомицин -500 минг БР, неомицин, тетроциклин, эритромицин, окситетрациклин, мономицинларнинг -400 минг БР, стрептомицин -500 минг БРдаги дорилари яхши фойда беради. Даволаш даврида санитария коидаларига катъий риоя килиш талаб килинади.

Хулоса. Европа чириш касаллиги асосан бахорнинг охирги ойларида ва ёз фаслида, оилада энг куп насл булган даврда пайдо булади. Шу даврда куплаб личинкаларнинг зарарланиб улиши, асалари оиласига ишчи асалари сонини кескин камайишига, оилани кучсизланишига хамда махсулдорлигини камайишига олиб келади.

Использованные источники:

1. Базаров М.А. "АСАЛАРИЧИЛИК" фанидан укув кулланма «Classic» нашриёти 2023йил.

2. Базаров М.А. «Узбекистон Республикасида асалари зараркунандалари ва уларга интегрция усилида карши кураш чоралари» Монография ISBN 9789910-763-55-7, «Classic» нашриёти 2023йил.

3. Базаров М.А. «Андижон вилоятида асалари касалликлари, ташхис, профилактика, даволаш» Монография ISBN 978-9910-783-68-5 «Classic» 2024.

4. Базаров М.А. «Эпизоотология ва инфекцион касалликлар» фанидан ДАРСЛИК №55013 «Classic» 2024.

5. M.I. Urinova, M.A. Bazarov «Medicinal efficacy of "pchelka" biostimulant» SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 3 ISSUE 2 FEBUARY 2024

6. M.I. Urinova, M.A. Bazarov «Diagnoses, prevention, and treatment of rotting disease and ascospherosis infectious of honeybees in andijan region» SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 3 ISSUE 2 FEBUARY 2024

7. M.I. Urinova, M.A. Bazarov «Clinical manifestations of ascospherosis in Fergana valley depending on the system and method of maintenance» SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 3 ISSUE 2 FEBUARY 2024

8. M.I. Urinova, M.A. Bazarov «Microbiological characteristics of Ascosphaera apis» SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 3 ISSUE 2 FEBRUARY 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.