CC BY
174
УДК 8Т1 С. AБДУK;ОДИРЗОДA
ББК 83.3Т
AНДЕШAX,ОИ НИЗОМИИ AРУЗИИ СAМAРЦAНДЙ ОИД БA МО^ИЯТИ ШЕЪР BA ШAХСИЯТИ ШОИР
Вожа^ои калидй: шeъp, тахаввули назм ва mcp, Apyзии Сaмapкaнд, нaзapия ва амалияи шeъp, инкишoфи адаб^т, шaxcияти шoиp
Шeъpи точикй ë фopcй хануз дap acpи X ба авчи кaмoл pacидa, дap зaмoни Низoмии Apyзии Сaмapкaндй аз чихати мaзмyн ва aнвoи адабй ба авчи инкишoф pacид ва acocи мapхилaи клaccикии xyдpo гyзoшт. Гyзoштa шyдaни acocи амалии эчoди бaдeй дap шeъp, тaкoмyли aнвoи acocиaш ба мoнaнди каодда, мacнaвй, китъа, газал, pyбoй, дyбaйтй, нaвъхoи acocии мycaммaxхo ва тapчeъбaндy тapкиббaнд, мacъaлaи аз чихати нaзapиявй oмyxтaни o^opo ба мдан oвapд. Дap натича ocopи мухимми нaзapиявй oид ба илм^и бaлoгaтy фашхат ва бaдeъ ба вучуд oмaдaнд. Нaмyнae аз ин koto6x,o acapхoи Aбyлкoхиpи Ч,ypчoнй «Acpop-yл-бaлoгa» ва «Дaлoил-yл-эчoз» мeбoшaнд.
Чyнoнe ки маълум acr, ба зaбoни фopcии тoчикй кaдимxapин китoби xo ба зaмoни мo pacидa, ки дap бopaи бaлoгax ва caнъaxхoи шeъp бaхc мeкyнaд, «Тapчyмoн-yл-бaлoгa»-и Мухаммад ибни Умapи Poдyëнй мeбoшaд, ки таълифаш дap oxиpи acpи XI aнчoм ëфxaacx (9). X,aмзaмoни Низoмии Apyзй - Рашиди Baxвox (1094-1178) китoби apзишмaндe дap илми шeъp навишт, ки дap xaъpиxи пoэxикaи шeъpи фopcии xoчикй xaъcиpи нaмoëнe гyзoштa, aкcapи мухакки^ни баъдина ба oн пaйpaвй кapдaaнд. Дap «4a^op ма^ла» ба pиcoлaхoи Aбyлхacaни Capaxcï ба yнвoнхoи «Foяx-yл-apyзaйн» ва «Kaнз-yл-кoфия», ки xoндaнaшoн бapoи шoиp зapyp acx, ишopa кapдa мeшaвaд (3, 49). Aз ин чo маълум мeшaвaд, ки дap зaмoни Низoмии Apyзй xaълифoxe дap илми шeъp, (гaйp аз ocopи илмии apaбй) мавчуд буда,муаллифи «4a^op ма^ла» ва y oн pиcoлaхopo дap иxтиëp дoшxaacx. Бo ин caбaбхo мypoчиaти Низoмии Apyзй дap ма^лаи дуюми киxoби «4a^op ма^ла» xaкoзoи зaмoн буда, 6o paвaнди инкишoфи шeъp ва илми oн aлoкa дoштaacт. Ба илoвaи ин, пeшиниëни Низoмии Apyзй, аз чумла Мaншypии Сaмapк,aндй, oид ба caнъaxи талаввун acape таълиф намуда, Хypшeдй oнpo шapх дoдa, ба oн yнвoни «Karo-yx-rapo^»- po гyзoшxaacx. Рашидии Сaмapкaндй низ як pиcoлa дap нaзмшинocй ба томи «Зинaxнoмa» нaвишxaacx (б, 11).
Acapи Низoмии Apyзй «4a^op ма^ла» аз чихати мaкcaди таълиф, мавзуи бaхc ва xapзи гyзopиши макала аз acapхoи зикpшyдa фapк дopaд. Нaвиcaндa дap бopaи кoнyнy ^идаи назм, вазну кoфия ва caнъaxхoи бaдeй бaхc нaмeкyнaд. Aввaл, y xaъpифи шeъppo мeдихaд, баъд шaxcияти шoиppo муайян мeкyнaд. Баъди ин ба маеъалаи мaкoми ичxимoии шoиp ва шeъp мypoчиax мeкyнaд. Acли мaкcaди нaвиcaндa таъйини мaкoми шoиp ва шeъp дap чoмeaи зaмoни xyд мeбoшaд.
Низoмии Apyзй дap ин мaкoлa xaъpифи шeъppo нaмeдихaд, балки вазифаи кacи ба ин xyrap машгул, яънe шoиppo муайян мeкyнaд. Baзифaхoи шoиp дap шeъp чунин дoниcxa шудаанд. «Шoиpй caнoaxecx, ки moHp бaд-oн caнoax стишки мyкaддaмoxи муваххима кунад ва илт^ми К^шти мунтачах, бap oн вачх, ки маънии xypдpo бyзypг гapдoнaд ва маънии бyзypгpo xypд. Ва m^po дap xилъaxи зишт бoз нaмoяд ва зиmxpo дap cypaxи тку чилва кунад. Ва ба и^м ^вват^и гaзaбoнй ва maхßoниpo бapaнгeзaд, xo бaд-oн щoм xибoъpo инкибoзe ва инбиcoxe бувад ва yмypи изoмpo дap низoми oлaм caбaбшавад» (3, 123).
Тeзиcи аввали ин caнoaти шoиpй «иттишки мyкaддaмoxи муваххима ва илт^ми киëcoxи мунтачах» кapдaн acт. Ин иттишк маътои тapтиб дoдaн, тaмoм шудан ва фapoхaм oмaдaн acт. Ибopaи «мyкaддaмoxимуваххима» тapкиби мантикй мeбoшaд, ба маъгои "мyкaдцимaхoик^тти мантикй», xaëлй, ки тaшбeхy иcxиopa ва xaвcифy мaчoз аз чумлаи oнхo мeбoшaнд. Aгap кад ба capв мyкoиca шавад, к^од xaëлй ва ë муваххима мeбoшaд. Илxиoм мaънoи coзгopй, мyвoфик oмaдaнpo дopaд, ки матлаб бap oн киëcaxи муваххима ва ба шак opaндapo дypycx pиoя мeнaмoяд. Ба ифoдaи дигap, мyкaддимaхoи вахмй ë xaëлии шeъp, яънe вocиxaхoи ашоди xacвиp бoяд мyнocиб ва аз шакку гyмoн дyp бoшaнд. Мукаддимаи киëcй як чизpo ба дигap чиз мyкoиca кapдaн acx ва ин мукаддима бoяд дypycx бoшaд.
Тeзиcи дуюми xaъpифи ин caнoaти шoиpй мaънoи xypдpo бyзypг ва маънии бyзypгpo xypд гapдoнидaн, ^^po дap xилъaxи зишт бoз намудан ва зиштpo дap cypaxи теку чилва кyнoнидaн
мeбошад. Хдмон тавcифy ташбeх аз хурд ба боло аст ë аз боло ба паст. Маcалан, руйи чун мох аз хурд ба бузург аcт ва дар айни замон дар хилъати зeбой. Хдмин тавотя ë ба чихати зeбоию бузургй аcт ë баръакc.
Ма^ад аз ин бузургу хурд гардондан таъшр дар кувватхо ë хохишхои мардумй раcондан аcт. Ихом навъи cанъат аcт, ки маънои он таъшр раcондан ба воcитаи он ба гумон афкандан ва ба шак андохтан аcт. Андeшаи ба воодтаи cанъатхо ангexта шуда хохишхои иншнй ë кувватхои газабонй ва шахвониро бармeангeзанд. Ин кувватхо аз чумлаи хавоод ботин мeбошанд ва хавоc (х^хо) дар рухия таъcир карда, табъи одамй, холати рухонию маънавии Уро гирифтагй ва кушодагй хоодл гардад ва cабаби амри азмхо гардад xаëли одамй таъcир мeраcонанд ва cабаби амрe, амалe дар рафтори y мeгарданд. Чунин рафтори одамй ба низоми олам таъшр мeраcонад. Барои намуна ба холати аз мутолаи шeър хоcилшаванда хикояти якум оварда мeшавад. Ин таърифи cаноати шоириро аз чониби Низомии Арузй А.Н. Болдирeв амри як навъ «назарияи «антирeализм» мeшyморад, ки тачрибаи бузурги шeъри мадхии дарборй ба вучуд оварда дар замони Низомии Арузй ба макоми болотарини худ раодда буд. «Х,амин тавр, - мeнавиcад А. Н. Болдирeв, - Низомии Арузй бори аввал дар таърихи адабжти форизабони фeодалй он конceпcияи эcтeтикиро ба вучуд овард, кикамолоти cанъат (хунар)-ро дар ондарачаидуризжди огохона аз хакикати нжбй, ки фахмиши рeалиcтй дар каробат ба он камолоти худро мeбинад, мeшиноcад» (2, 15).
Ба акидаи А. Н. Болдирeв, тарафи дигари «конceпcияи зиддирeалиcтй» cаноат дар арзиши холиш cанъат, ба ифодаи замони шуравй, «^анъат барои cанъат» мeбошад. Зарбyлмаcали «аз шeър харчй бардуругтар - барфуругтар»-ро, ки дар мдани арабхо пахн шуда, дар байни донишмандони эронй хам интишор ëфтааcт, барои таедики фикри зиддирeализм будани акидаи Низомии Арузй оварда мeшавад.
Назарияи хамчун ашод адабиëт донистани cабаби дуругро Болдирeв А. дар шароити замонй мeдонад, ки во^ияти он замон эcтeтикаи дуругини шeърро ба вучуд овард. Дар аcри XII cоxти фeодалй дар Оcиëи Марказй ва Эрон ба дарачаи баланди таракк^ти худ раcид. Дар дасти табакахои фeодалй хукумати мутлаки бe воcитаи нигахдорй карор дошт ва хокимияти фeодалй таъcири худро ба шахрхо хам раcонда буд. Хдмин cоxти мавчуда эcтeтикаи дуругини адабдатро ба вучуд овард (2, 15-16).
Тарафи бадeии ин таъриф ин аст, ки шоир ба воштаи xаëлоти худ маънии хурдро бузург мeгардонад ва хурдро бузург. Дар айни замон шeър cарчашмаи илхом ва азми одамй аст, яъш вай таъcири маънавй ва равонй дар одам дорад. Дар хакикат, шeъри аcлй хамон аст, ки дар одам таъшри эcтeтикй раcонад ва хар гуна каломи мавзун шeър шуда намeтавонад. Низомии Арузй барои таедики нуктаи назараш дар бораи хунари шоирй хикояти зeринро мeорад:
-Аз Ахмад ибни Абдуллохи Хyчиcтонй пyрcиданд, ки ту мардуми кирокаш будй, чй тавр ба макоми амирии Хyроcон раоддй? Ч,авоб гуфт, ки дар Бодгто рyзe дeвони Хднзалаи Бодгиcиро мexондам, ба ин ду байт раоддам:
Мeхтарй гар ба коми шeр дар ат, Шав, хатар кун, зикомишeр бичуй. Ё бузургию иззужъмату чох, Ё чу мардон-т маргрyëрyй (3,123).
Ин китъа Tyë дар рухияи Ахмад ибни Абдуллох ба Tyrae таъшр мeкyнад, ки ба холати будаи худ розй будан намexохад. Хархоро фурухта аcп мexарад ва ба хидмати Алй ибни Лато, бародари умарои Саффорй- Яъкуб ибни Лато ва Амр ибни Лато дохил мeшавад, баъдан cохиби иктоотe дар Хyроcон ва лашкар мeшавад ва чумлаи Хyроcонро тобeи худ мeгардонад. Ба кавли Низомй ва аз забони Ахмад ибни Абдуллох гуфта шудааст, ки cабаби ба иззу чох рашдани вай «аол ва cабаб ин ду байт шeър буд» (3, 123-125).
Таъшри шeър дар рухияи одамон здад аcт, онхоро ба хиccиëтy холатх,ои гуногун ва андeша мeорад. Ин хам як навъ ташвики шeърy шоирй дар назари бузургони замон мeбошад. Аммо таърифи дар боло овардаи «cаноати шоирй», ба кавли Низомии Арузй, факат назарияи зиддирeалиcтй тест. Дар вай аcоcхои илмии фахмиши шeър мувофики акидаи он замон баëн шудаанд. Онхо баëни назари мантикй ба cyxани шоирй ва диди бадeии офаридан мeбошанд. Баъди ин таъриф Низомии Арузй ба маеъалаи шаxcияти шоир мурочиат мeкyнад.
Баъди шархи макоми чамъиятии шоир, ки дар бораи он баъдтар cyxан мeронeм, Низомии Арузй шахшяти шоирро аз диди худ, ки нуктаи назари замони у хам хаст, баëн мeкyнад ва чунин мeгyяд: «Аммо шоир бояд, ки cалимyлфитра, азимулфикра, cахeхyттабъ, чайидурруя (ë чайидурравия), дакикунназар бошад. Дар анвои улум мyтанаввeъ бошад ва дар атрофи рycyм
мутатраф, зeро чунонки шeър дар хар илмe ба кор хамeшавад, хар илмe дар шeър ба кор хамeшавад» (3,127-128).
Ба акидаи Низомии Арузй ва хакикати зиндагй шоир бояд дар навбати аввал шахш дорои фитрати пок, яъте cyрат ва шахшяти раш бошад. Андeшаи бузург, дар хакикат, шфати дигари шахш шоир аст, ки бо табъи cахeх ба хам пайваста шахшяти уро нодир мeгардонад. Чдйидурруяро дар лугат нeкyтафаккyр ва тааммул гуфтанд, ки д^гели шоири дуруст шуда натавониcтани каcи бадандeш мeбошад. Сурати охирини шаxcии шоир дакикназар будан аcт. Х,амаи ин cyратхои покй, андeшаи бузургу табъи раш ва нeкбинй шаxcияти cолими андeшаманди покниходро ба вучуд мeорад. Инхо cифатхои зотй ë cириштии шоир мeбошанд.
Баъдан Низомии Арузй шфатхои каcбии шоирро зикр мeкyнад, ки бидуни онхо камолоти каcбй ва хунарй ба вучуд намeояд. Дар анвои илмхо огахй доштан, рycyм ва тачрибаи башариятро хаматарафа фаро гирифтан аз cатхи дониши илмй ва тачрибаи зиндагии шоир дарак мeдихад.
Паc аз гуфтугу дар бораи шахшяти шоир Низомии Арузй бах^ чигунагии шeърро огоз мeнамояд. Дарачаи баланди шeъри шоирро аз мав^и иcтикбол дар чамъият муайян мeкyнад: «Ва бояд, ки шeъри у, - мeнавиcад Низомии Арузй, - бад-он дарача раcица бошад, ки дар cахифаи рузгор матур бошад ва бар алтнаи ахрор макруъ, бар cафоин бинавжанд ва дар мадоин бихонанд» (3, 128-129).
Шухрат ва эътибори шоир ба шухрати у дар чамъият вобаста аст. Барои ба ин дарача раоддан шоир бояд зинахои дониш ва маърифати адабиро тай кунад ва Низомии Арузй дар теши шоири чавон чунин шарти мухимро мeгyзорад: «Аммо шоир бад-ин дарача нараcад, илло ки дар унфувони шубоб ва дар рузгори чавонй бист хазор байт аз ашъори мутакаддимон ëд гирад ва дах хазор калима аз оcори мутааххирон теши чашм кунад. Ва пайваста давовини устодон хамe хонад ва ëд мeгирад, ки дар омаду бeрyншyди эшон аз мазоик ва дакоики cyxан бар чй вачх бyдааcт, то турук ва анвои шeър дар табъи у мурташм шавад ва айбу хунари шeър бар cахифаи хиради у мунаккаш гардад» (3, 128).
Тавcияи Низомии Арузй ба шоири чавон, ки дар давраи чавонй 20 хазор байт аз ашъори кудамо ва 10 хазор аз муошрон ëд кунад, дар таърихи танкиди адабй xeлe шухрат ëфта, хар гох ба шоири чавон, ки камолоти cyxанварй xоcта бошанд, хамин cyxани Низомии Арузиро xотирраcон мeкyнанд. Сабаби чунин тавшяашро худи навиcанда дар cyxанони боло шарх додааcт. Ба илова, у мутолиаи пайваcтаи дeвонхои шоиронро низ такозо мeнамояд. Ба ин воодта завки cалим ба вучуд омада, cyxан ва дакоики он, яъте нозукихои шeър фахмида мeшавад. Бояд тарики cyxанро дар хар навъи шeър ëд гирад ва онхо дар зeхнаш мустахкам шаванд, то ки айбу хунари шeърро бидонад.
Хдмаи ин омухтанхо cyxанашро руй дар тараккй нигах мeдорад ва «табъаш ба чониби улувв майл кунад» ва замоте ки cyxанаш хамвор шуд, руй ба илмии шeър бояд бтерад. Аз ин чо маълум мeшавад, ки огози кори шоирй мутолиаи фаровони шeър бyдааcт ва танхо баъди парваридани завк ва дуруст шудани табъ ба иншои шeър руй овардан лозим аст. Илми шeър рохнамо ба дyрycтии cанъат мeбошад. Арузй аз илми шeър аввал омухтани арузро зарур мeдонад. Дар хакикат, вазн аcоcy бутеди шeър мeбошад. Барои ин ба шоиртеша хондани китоби <^оят-ул-арузайн»-и Абyлхаcани Сараxcии Бахромиро тавcия мeкyнад. Зохиран, китобхои «Канз-ул-кофия», «Накди маонй», «Накди алфоз», «Садокат» ва «Тарочим»- ро дар назар дорад. Аз кигсаи «устод» хондани Абyлхаcани Сараxcй маълум мeшавад, ки у якe аз донишмандони кавии замон дар улуми адабй ва балогй будааст. Китобхои мазкур маcъалахои кофияи шeър, накди маонй, накди лафз, cадокати иcтифодаи алфозу таркиби шeъри дигарон ва тарчумаи холи шоирон, xyлоcа, хамаи навъхои илми шeърро дар бар мeгирифтаанд.
Ин илмхоро назди ycтодe омухтан лозим аст, на бо рохи худомузй. Ин устод бояд доно ва cазовори номи ycтодй бошад. Тарбияти шоири чавон ба шартe лозим мeбошад, ки табъи дyрycт дошта бошад: «Аммо агар чавон бувад, ки табъи рот дорад, агарчи шeъраш нк набошад, yмeд бувад, ки жк шавад ва дар шароити озодагй тарбияти у вочиб бошад ва тааххуди у фариза ва тафаккудиу лозим» (3, 129).
Тарбияти шоири чавонро фариза дониста, Низомии Арузй ба шоири пир назари манфй изхор мeкyнад. У мeгyяд, ки «дар ин боб тафаххyc надорам, дар кулли олам аз шоири пир бадтар наëфтаам ва хeч им зоeътар аз оннт ки ба вайдиханд» (3,129).
Сабаби чунин бадбинй ба шоири пир ракобати мтени шоирон дар дарбор буда мeтавонад. Низомии Арузй дар замони навиштани «Чахор макола» марди пир ва шоири дарбор буд. Аз ракобат ва мyноcибати хамшнон ва хамкаcбони камхунар бо cабаби бахилй ба cари у мушкилихо мeомад ва шикоят аз марди пир бо хамин cабаб мeбошад. Шахшяти шоирро у дар мyкоиcа ва тачрибахои худаш муайян мeкyнад. Аввалин шарти зарурй барои шаxcияти шоир заковат ва
кобилияти баланд мебошад. Дар замони у шоирони камкобилият ба дарбор рох ёфта, шоиронро миёни якдигар ба душманй оварда, барои худ рох мечустанд. Дигарон бо хорию зорй зиндагй мекарданд. Баъдан ин гуна ракобатхоро худи подшохон барангехта, аз он кайфият мебурданд. Шоирон бисёр вактхо якдигарро хачв мекарданд ва ин боиси кайфияти ахли дарбор мегардид. Намунаи ин гуна муносибат хикояти хаштуми хамин маколаи дуюм мебошад, ки дар он Хизрхон дар мачлиси айш Рашидии Самаркандии чавонро бо шоири пир Амъаки Бухорой ба мочаро меорад ва худаш лаззат мебурд.
Дар замони Низомии Арузй шоирони бузург хама ашхоси донишманд будаанд. Аз чумла, Умари Хайём, Носири Хусрав, Саной, Анварй ва дигарон донишмандони илмхои гуногуни замона буданд, кадом ба ягон равияи илмию фалсафй майл доштанд. Ба ин сабаб сухани Низомии Арузй на факат ба талаботи рухияи замона, балки ба тачрибаи таърихии адабиёти хам арабй ва хам форсии точикй вобаста мебошад. Он шоироне, ки ба корхои илмию дониш алока пайдо мекарданд, акоиди мазхабй, фалсафй ва диниро дар каломашон чой медоданд ва дар айни замон дониши зиёде дар илмхои роич дар замонаашон доштанд.
Омухтани шеъри гузаштагон барои аз худ кардани техникаи шеър низ зарур аст. Тачрибаи шоирии гузаштагон мактаби адабии шоирони нав аст. Бо ин сабаб шеъри гузаштагон заминаи асосй барои шоирони чавон мебошад. Бо мутолиаи гузаштагон машгул шуда, аз муосирон фаромуш кардан мумкин нест. Дар пайванди гузашта ва хозира дакикии шеър равшан мегардад.
Хулоса, Низомии Арузй шахсияти шоирро дар ягонагии табъу завк, дониши фаровони дар илмх,ои гуногун ва дониши хдмаи таълимоти адабиётшиносии замони худ медонад. Барои ин дар назди каси ба шоирй руйоварда талаботи аник ва равшан мегузорад. Ин гуна акидахои Низомии Арузй то замони мо арзиши худро гум накардаанд ва ба сифати дастуруламал ахамияти илмиву адабии мондагор доранд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Аристотел, Форобй, Ибни Сино, Ибни Рушд, Насируддини Тусй. Фанни шеър. Танзим, тасхех ва тавзехоти Ш. Х,усейнзода, Х. Шарифов.- Душанбе, 1985.- 192 с.
2. Арузи, Самарканди Низами. Собрание редкостей или "Четыре беседы". Перев с персидск. С. И. Баевского и З. Н. Болдырева / А.Н. Самарканди. - М., 1963. - 164 с.
3. Арузии, Самаркандй, Низомй. Чахор макола ва таъликот бар асоси нусхаи аллома Мухаммади ^азвинй. Бо тасхехи мучаддад ва шархи лугату иборот ва тавзехи нукоти адабй ба эхтимоми Мухаммад Муин./ А.Н. Самаркандй. - Техрон, 1388 х,. - 736 с.
4. Болдырев, А. Н. Предисловие // Низами Арузи Самарканди. Собрание редкостей или Четыре беседы./ А.Н. Болдырев. - М., 1963. - С. 3-22.
5. Зарринкуб, Абдулхусайн. Накди адабй. / А. Зарринкуб. -Техрон, 1360 х- 262 с.
6. Зехнй, Турак;ул. Санъати сухан. Илми бадеъ ва мухтасари аруз./Т. Зехнй. - Душанбе, 1967.-302 с.
7. Мусулмонкулов, Р. Персидско-таджикская классическая поэтика (X-XV вв.) / Р. Мусулмонкулов.- М., 1989. - 240 с.
8. Нарзикул, М. Адабиётшиносии форсй-точикй дар асрхои -XIII- XIV. / М. Нарзикулов. -Душанбе, 1998.-112 с.
9. Родуёнй, Мухаммад ибни Умар. Тарчумон-ул-балога. Бо тасхех ва эхтимоми Ахмади Оташ ва интикоди Маликушшуаро Бахор / М.У. Родуёнй. - Техрон, 1362 х,. - 290 с.
10.Шарифов, Х. Ташаккули афкори адабии тоик дар асрхои X-XI. Дисс. барои дарёфти дарачаи илмии номзади илмхои филологй / Х. Шарифов. - Душанбе, 1970.- 264 с.
REFERENCES:
1. Aristotel, Forobi, Ibni Sino, Ibni Rushd, Nasiruddini Tusi. The subject of poem. Compilation, correction and commentaries Sh. Huseynzoda, Kh. Sharifov.- Dushanbe, 1985.- 192p.
2. Aruzi, Samarkandi, Nizami. Collection of rare works or "Four Talks". Translated from Persian. S. I.Payevsky and Z. N. Boldirev / A. N. Samarkandi. - M., 1963. - 164 р.
3. Aruzi, Samarkandi, Nizami. Four Talks and addition to Muhammadi Qazvini's main work. On new correction and interpretation of vocabulary, word combinations and commentaries of literary statements in additions of Muhammad Muin./ A.N. Samarkandi.- Tehron, 1388.-736p.
4. Boldyrev, A.N. Introduction // Nizami Aruzi Samarkandi. Collection of rare works or Four Talks./ A.N. Boldyrev.- M., 1963. - Р. 3-22.
5. Zarrinkub, Abfulhusayn. Literary criticism. / A. Zarrinkub. - Tehron, 1360. - 262p.
6. Zehni, T. The art of speech. Rhetoric (poetic) and concession aruz / T. Zehni. - Dushanbe, 1967. -302p
7. Musulmonkulov, R. Persian - Tajik classical poetic (X-XV centuries). / R. Musulmonkulov. - M., 1989.- 240p.
8. Narzikul, M. Persian- Tajik literature in XIII-XIV centuries. - M. Narzikulov. - Dushanbe. 1998. -112p.
9. Roduyoni, Muhammad ibni Umar. Translator-ul-baloga. Correction and addition of Ahmadi Otash and commentaries of Makikushuaro Bahor / M.U. Roduyoni. - Tehron, 1362. - 290p.
10. Sharifov, Kh. The development of literary Tajik thought in X-XI centuries: abstract of dissertation for candidate of science in Pgilology / Kh. Sharipov. - Dushanbe, 1970. -264p.
Размышления Низами Арузии Самарканди относительно сущности поэзии и личности поэта
Ключевые слова: развитие поэзии и прозы, Арузии Самарканди, вопросы теории и практики поэзии, развитие литературы, личность поэта.
В статье автор подверг изучению и рассмотрению размышления Арузи Самарканди относительно сущности поэзии и личности поэта. Трактат Низами Арузи в общих чертах характеризует состояние придворной литературы в X-XIIвеках. Книга «Четыре беседы» является самым ранним источником, где поэты разделены по династиям правителей, и посвящена вопросам теории и практики поэзии. Поэзия, по мнению Арузии Самарканди, это искусство, при помощи которого поэт располагает возбуждающими представлениями и соединяет действенные суждения таким образом, что малое обращает в великое, а великое - в малое. Само развитие литературы и науки явилось стимулом для появления трактата Низами Арузи.
Nizami Aruzi Samarkandi's meditations on the essence of poetry and the poet's personality
Key words: development of poetry and prose, Aruzi Samarkandi, the theory and practice issues of poetry, development of literature, the poet's personality
The author of the article has studied and considered Aruzi Samarkandi's meditations on the essence of poetry and the poet's personality. Nizami Aruzi's treatise broadly characterizes the state of the court's literature in X-XII centuries. The book "Four Talks" is the earliest source where poets are divided according to rulers' dynasties. It is devoted to the theory and practice issues of poetry In Aruzi Samarkandi's opinion poetry is an art which thanks to author has vivid notions and combines judgments in such way that "unimportant becomes important and important becomes unimportant". The development of literature and science has given a birth to emergence of Nizami Aruzi's treatise.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Абдуцодирзода Саидмукаррам, номзади илмхои филологй, дотсенти Донишгохи миллиии Точикистон(Цумхурии Точикистон, ш. Хучанд), E-mail: saidmukaram_m@yahoo.com
Сведения об авторе:
Абдукодирзода Саидмукаррам, кандидат филологических наук, доцент, Таджикского
национального университета (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: saidmukaram_m@yahoo. com
Information about the author:
Abduqodirzoda Saidmukaram, Candidate of Science in Philology, Assistant Professor the Tajik National Universitey (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: saidmukaram_m@yahoo.com
