CC BY
1ЭОЖ 7.03(574)
АМАНАТ НАЗАРЦ¥Л: ЦАЗАЦ 0НЕРШЩ ДАРА Т¥ЛГАСЫ
ЦАПАШОВ СЕР1К КЕНСАТ¥ЛЫ
Бшм беру багдарлама: Тургын Yйлер жэне когамдык Yйлер сэулетi "^азак улттык су шарушылыгы жэне ирригация университет^', ^азакстан Республикасы, Тараз каласы
НОГАЙБЕКОВА МАНАТ ТУЗЕЛБЕКОВНА
"^азак улттык су шарушылыгы жэне ирригация университет^', "Сэулет жэне курылыс eндiрiсi" кафедрасы, ага окытушысы
БАРНАХАНОВА КАРЛЫГАШ ТУРЕХАНОВНА
"^азак улттык су шарушылыгы жэне ирригация университет^', "Сэулет жэне курылыс eндiрiсi" кафедрасы, ка. доцент
Аннотация. Аманат Назарцул - цазац енершц ерекше шебер1, оныц шыгармашылыц мурасы цазац халцыныц мэдениетг мен тарихына елеулг улес цосты. Монументалды кестндемеден бастап сэулет енер1не дешн, Назарцулдыц шыгармалары елтщ рухын танытып, улттыц болмысты элемге паш етедг. Оныц туындылары халыцтыц рухани цазынасын сацтап цана цоймай, оны жацгыртът, келешек урпацца жетк1зуд1 мацсат тутты.
ТYйiндi свздер: Аманат Назарцул, монументалды кеск1ндеме, цазац мэдениет1, суретш1, сэулет енерг.
Юрюпе
Аманат Назаркул - казак енершщ дарынды суретшiсi, езшщ талантын, шеберлшн жэне шыгармашыльщ iзденiстерiн элемге таныта бшген ерекше тулга. 1959 жылы Тараз каласында дYниеге келген Аманат, юшкентай кезшен бастап сурет енерше кызыгушылык танытып, жастайынан енер элемше кадам басады. Ол 1982 жылы Алматы суретшiлер училищесiн тэмамдаганнан кешн, Мэскеудегi И.В. Суриков атындагы мемлекетпк суретшiлер академиясында бiлiмiн жалгастырып, 1991 жылы монументальды сыр-шырай факультетiн бтрдь Суретшi, КСРО суретшiлер одагыныц мYшесi ретiнде, елiмiздщ енер саласында белсендi тYPде жумыс iстеп, езшщ талантын паш етп.
Энердегi аскак жол
Аманат Назаркулдыц eнердегi аскак жолы мэцгшк пен уакытша, акикат пен арман, тарих пен казiргi заманныц шекарасын табуга деген кажымас умтылыс ретiнде сипатталады. Оныц шыгармашылыгы мыцжылдык дэстурдщ терецдш мен байлыгын, бабалардыц тылсым даналыгын жэне заманныц ешпес рухын алып жаткан тегiс, бiрак кYштi езен iспеттi. Назаркул шыгармашылыгында улттык мэдениеттiц терец тамырлары мен тарихи жэдiгерлердiц жацгыруы айкын кершедь
Шыгармашылык саяхат
Аманат Назаркулдыц шыгармашылык жолы 1991 жылдан бастау алып, республикалык жэне халыкаралык кермелерде жYлделi орындарга ие болуымен жалгасты. 2000 жылы Алматыда еткен халыкаралык «Мастер-класс» фестивалiнде бiрiншi жYлде алып, ^азакстанда гана емес, шетелде де танымалдыкка кол жеткiздi. Назаркулдыц шыгармашылык жолындагы мацызды кезецдердщ бiрi 2001 жылы Астанада етюзшген жеке кермес болды, ал 2003 жылы Президентпк мэдениет орталыгында еткен жеке кермес оныц енерiне жаца серпiлiс бердь Бул кезецдер оныц шеберлiгiн паш етумен катар, казак енершщ элемдш аренада танылуына ыкпал еттi.
Монументалды кескiндеме: ^азак мурасыныц керiнiсi
Аманат Назаркул маманданган монументалды кескiндеме оныц шыгармашылыгыныц негiзгi езегiне айналды. Оныц туындыларын тек муражайлар мен галереялардан гана емес, сонымен катар гимараттардыц касбеттерiнен, когамдык орындар мен ^азакстан калаларыныц кешелерiнен керуге болады. Суретшi ез шыгармалары аркылы казак тарихыныц улылыгын, дэстYрiнiц терецдiгiн, халыктыц рухын жеткiзуге умтылады. Ол жай гана сурет салып коймайды - ол окиганы баяндайды, еткен кYндердiц суреттерш калпына келтiредi жэне оларды бYгiнгi кYнмен байланыстырады.
Оныц ец танымал туындыларыныц бiрi - «^асиетп Билер елЬ> картинасы. Аманат Назаркулдыц ««Касиетп Билер елЬ> картинасы казактыц билер институтыныц мэнiн терец философиялык тургыда керсетедi. Монументалды туынды атакты билер аркылы казак тарихы мен дэстурше кез салуга шакырады. Картинада Теле би "Тебе би" ретiнде бiр колымен кекке мецзеп, екiншi колында «Жетi жаргыны» устап, зацга езгерютер енгiзiп отырганы бейнеленген. ^азыбек би ютап устап, Телеге карап ойланса, Эйтеке би кYмiс асатаяк устап, Теле биге карап, билердiц бiрлiгiн керсетедi. Картинаныц символикасы ерекше: кене тYркi жазбалары мен мYсiндерi, улттык киiмдер мен ою-ернектер, сырмактар, кшемдер бар. ^ожа Ахмет Яссауи кесенеа, Алтын адам, КYлтегiн тасы, казактыц кара шацырагы жэне жаца туган нэресте болашак урпактыц жалгастыгын керсетедь Алтын кесеге ак куйган Ана бейнес кешпендiлер емiрiнiц символы ретшде керiнiс тапкан. (Сурет 2)
Сурет 2.
Аманат Назаркулдыц «^асиетл билер елЬ>, кенеп, майлы бояу 3,45 х 8,75
Кермелер жэне халыкаралык тану
Аманат Назаркул ез енерш Казакстанда гана емес, шетелде де паш eTTi. Оныц жумыстары халыкаралык кермелерде кeцiнeн танылып, жYлдeлi орындарга ие болды. Осындай марапаттардыц бiрiн 2000 жылы Алматыда еткен Мастер-класс фeстивалiндe алып, бiрiншi жYлдe иeгeрi атанды. Назаркул Астана мен Бшкек калаларында Манастыц 1000 жылдыгы немесе улы жазушы Шыцгыс Айтматовты еске алу сиякты мацызды мэдени-тарихи окигаларга арналган жеке кермелерш етюзд1. Бул кермелер оныц енерше хальщаральщ децгейде танылуга мумкшдш бердк
Сурет 3. Аманат Назаркул туындысымен
Шыгармашылыктыц терец мэнi
Назаркул шыгармашылыгыныц нeгiзгi такырыбы - жанды iздeу жэне сырткы элеммен Yйлeсiмдi байланыс. Оныц шыгармалары терец философиялык мазмун мен символизмге толы, олар шындык пен емiрдiц мэнiн мэцгiлiк iздeу идеясын бiлдiрeдi. «ТYнri саяхатшы», «Аралды ацсау», «Коркыттыц Yш булагы» сиякты шыгармаларында суреткер емiр, мэцгiлiк, адам тагдыры туралы толгауларын бeйнeлeйдi. Назаркул сешм, руханият жэне мистицизм такырыптарын зeрттeйтiн «Заратуштра», «ТэщрЬ> жэне «Кус» сиякты шыгармалары ерекше философиялык
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
магынага ие. Бул туындылар оныц элемге деген терец кезкарасын, халыктыц рухани казынасына деген CYЙiспеншiлiгiн керсетедi.
Аманат Назаркулдыц «Астана — жастар мен бшм каласы» атты картинасы терец магынага ие енер туындысы ретiнде ^азакстанныц тэуелсiздiгi мен рухани мураларын бейнелейдь ^азак Гуманитарлык Зац Университетiнiц президент Максут Нэрiкбаевтыц тапсырысы бойынша салынган бул картина елдiц тэуелсiздiк кезещндеп жаца Астананыц символын керсетiп кана коймай, улттык кундылыктарды, тарихи тулгаларды жэне келешек урпакка тэлiм берер образдарды да камтиды.Туындыда Елбасы Нурсултан Назарбаевтыц бейнесi жэне тэуелсiздiктiц кек туы iлгерi жYрiп келе жаткан елдiц болашагын айкындайды. ¥лттык символдар мен тарихи тулгалардыц косылганы ерекше мацызга ие, мысалы, Фемиданыц мYсiнiнiц университет алдында орналасуы жэне ЖYсiп Баласагунныц шэкiрттерiмен бiрге бейнеленуi кукык пен бiлiмнiц мацыздылыгын керсетедi. (Сурет 4)
Сурет 4. Аманат Назаркулдыц «Астана - жастар мен бШм каласы» картинасы.
Кенеп, майлы бояу 3,45 х 8,75.
Сурет 5. КАРЛАГ. Репрессия машинасы. Кенеп, гель, каламсап
Аманат Назаркул шыгармалары ^азакстанныц кептеген калаларыныц сэнш келтсрген дарынды сэулетшi жэне мYсiншi ретiнде де танымал. Оныц «^лденген ^азакстан» сиякты монументалды сэулет кешендерi айналадагы табигаттыц сулулыгын айшыктап, елiмiздiц мэдени жэне рухани жацгыруын бейнелейдь Теле бидiц 350 жылдыгына арналган Тараз каласында орнатылган ескерткiш ^азакстанныц улттык бiрлiгi мен тэуелсiздiгiнiц мацызды символына айналды. Бул ескерткiштер аркылы ол казак халкыныц тарихын жэне мэдениетш жаhандык децгейде дэрiптедi.
Аманат Назаркул тарихка бет бурып кана коймай, оны бYгiнгi кYннiц контексшде тYсiнуге тырысып, заман рухын бейнелейдь Оныц халыкаралык наградалар мен мойындауларга ие болган жумысы батылдыктыц, ерекшелш пен тамырына адалдыктыц Yлгiсi болып кала бередi. Назаркул сынды енер кайраткерлершщ аркасында казак енерi одан эрi дамып, халыктыц жYрегiнде жацгырып, ел шекарасынан тыскары жерлерде де танылуда.
Аманат Назаркулдыц шыгармашылыгы мен мурасы тек сурет немесе мYсiн гана емес, еткен мен болашактыц, дэстYP мен казiргi заманныц арасындагы кепiр. Оныц сан кырлы шыгармашылыгы - урпактан-урпакка жалгасып келе жаткан рухани Yндестiк пен магыналык iзденiс жолы. Назаркулдыц эрбiр туындысы улттыц мэдени кодына, тарихына, жадына айналып, келешекке мацызды хабар бередi.
1. ^азак мэдениетi. Энциклопедиялы; аньщтамальщ. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС,
2. https://painters.kz/nash-kollektiv/souz-hudoznikov/9-painters/162-nazarkul-amanat
3. https://kaz.inform.kz/news/tarazda-tole-bidin-eskertkishi-ashyldy_a2600072/
4. https://www.inform.kz/amp/ulicy-taraza-ukrasili-skul-ptury-amanata-nazarkula a2384895
5. https://kino.rambler.ru/other/43334880-aytmatov-glazami-hudozhnika-v-bishkeke-ustroili-vystavku-v-pamyat-o-pisatele/
^орытынды
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
