CC BY
17
УДК: 331.8.9-614.79(574.51)-(082)
1 С.Ш. Шаяхметов, 1 К.К. Тогузбаева, 1 Д.Д. Жунистаев, 1 Л.С. Ниязбекова, 2 К.О. Джусупов, 1 А.Ж. Жаханов, 1 Л.Б. Сейдуанова, 1 А.К. Сайлыбекова, 1 Ш.К. Мырзахметова, 1 А.У. Калдыбай, 1 М.Б. Сейтахметова,
1 Е.Т. Толеу, 1 А.Е. Джанбатырова
*С.Ж. Асфендияров атындагы Казак улттык медицина университетi, енбек гигиенасы кафедрасы, халыкаралык денсаулык сактау кафедрасы, Алматы к., Цазакстан 2 Халыкаралык медицина жогары мектебi, Бiшкек к., Кыргызстан
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ КДРАСАЙ АУДАНДЫК; АУЫЛ Т¥РFЫНДАР АРАСЫН^Ы ТЕМЕК1 ШЕГУ МЕН 1Ш1МД1К
1ШУД1Н, КЕН, ТАРАЛУЫ
Жумыстын максаты-Крзаксатан Республикасы Алматы облысы К,арасай аудандык ауыл тургындары арасындагы темек шегумен шмдк шудн таралуын баеалау.
Зерттеу эд'ю: Цазакстаннын18-66 жас аральяындагы 600 ауыл туртндарына сауалнама жYргiзу.
Алынган нэтижелер: Ауыл туртндарына жYргiзiлген сауалнама нэтижеа, ересек топтагы ауылдын туртндары темек шегу мен ш'тд'к шуд'1 колданады. Жаска сай темек мен iшiмдiктi колданудын жас мвлшер'ше сай тенденциясы бакыланады.Темек мен 'ш'мд'к колданудан б'ркатар этникалык кажеттлк байланысы аныкталды. ТYйiндi свздер: ауыл туртндары, денсаулык,салауатты вм'р,темек'1 мен iшiмдiктi колдану.
Kipicne. ДДС¥ мэлiмeтi бойынша, зиянды ^мдтт кодану белгЫ фактордан 200 ден астам денсаулыктын аурулары мен жаракаттарынын бузылыстарына экелед^ cоfан байланысты элемде 3,3 миллион адам елед^ол барлык елiм жаедайыньщ 5,9% курайды.1шммдтпен байланысты барлык елiм жаедайынын шамамен 25% 2039 жас аралы™ курайды.Жалпы элeмдiк аурулар мен жарак,аттардын 5,1% iшiмдiк аныктайды. Теме^ы колдану елiмнiн кешбасшы ceбeбi болып саналады.
Элемде тeмeкiдeн 6 миллион адам кез жумады,ол жYздeгeн миллиард экономикалык шыfынды KУpайды.Тeмeкi шeгeтiндepдiн басым белт Казакстан сиякты ауыспалы экономикаfа ауыскандардарда яfни, ерекше мэceлeci- тeмeкiнi колдану(84 пайыздан астам). Элемде дамыfан елдерге каpаfанда, дамушы елдерде енepкэciп,тeмeкi шеп мен iшiмдiк iшу араласып колдануда. Жобалау бойынша, 2030 ж. осындай елдерде
Кесте 1 - Жас-жыныстыккурылымтандамасы
елiм жаfдайынын ceбeбi тeмeкi мен Ымдт болмак.Тeмeкi мен iшiмдiктiн таралуынын Зepттeуiндeгi эcepлi эдiciнe эpтYpлi топтан жасырын сауалнама жYPгiзу.
Зepттeудiн ^ipri максаты Казакстан Республикасы Алматы облысы,Карасай аудандык ауыл туpfындаpынын аpаcындаfы темек мен iшiмдiк колдануын зерттеу. Зерттеу эдici жэне маfлуматтаp. Казакстан Республикасы Алматы облысы Карасай аудандык 18ден 66 жас аpалыfындаfы 600 ауыл тур^нына сауалнама жYPгiздiк.Топты жас бойынша жэне баска да сандык ceбeптepiмeн салыстыру мYмкiндiгi аркылы стратификация эдici мынадай тандама жасады. Респонденттер курамы эpтYpлi: эйелдер 52% тен жоfаpы, еркектер - 47% курады.
Суpалfандаpдан 98ден 105 ке дeйiнгi адамдар. сан бойынша бipдeй 6 жас топты (Кесте 1).
Жас Абс.саны %
Ерлер 284 47,33
Эйелдер 316 52,67
20 дейш 98 16,33
21-30 98 16,33
31-40 105 17,50
41-50 103 17,17
51-60 98 16,33
60 жэне одан жоfаpы 98 16,33
Теменп жас 18
Жоfаpfы жас 66
Орташа жас 38,46±
Рecпондeнттepдi этникалык кажеттЫп бойынша улкен терт этникалык топка белдк казактар (22%), орыстар (19,2%), уйfыpлаp(18,3%) жэнeтYpiктep (17,7%). Баска этникалык топтар 22,9% курайды. Эpбip он Yшiншi cуpалfан ауыл тур^ндары жоfаpfы бiлiмдi, 42% орташа
бЫмд^ туpfындаpдын 43% арнайы орташа бiлiмдi жэне 7% кебi орта бiлiмдi аяктамаfан. Зерттеуден алынfан мэлiмeттep арнай статистикалык SPSS 16.0. программа пакет аркылы енделдГ Паpамeтpлiк емес Chi-square
(Х2).статистика эдiсi аркылы сапалык кeрсеткiш зерттелдi.
Аль^ан нэтижелер. Iшiмдiктi к,олдану. Сауалнама мэлiметiне сэйкес, жергiлiктi ауыл ^р^ндарынын 51% ересектерi Ымдт суларын колданады. Олардын iшiнде эрбiр бесiншiсi аптасына 2-3 рет,ал 1% ^мдтт кYнде к,олданады.Эрб1р Yшiншiсi-айына 1-2 рет,ал эрбiр оныншы респондент айына 3 реттен астам ^мдш колданады.Айына 1 рет анда-санда шетЫдер тvлfалар 40% прайды.
КепшЫктщ iшiмдiктi колдануы 25тен 50 жас аралы^ында екенiнэдебиеттер шолуында кeрсетiледi. [3-9] Сонымен коса зерттеу нэтижелерi жасына сай колдануы артып бара жатканыны кeрсетедi. Iшiмдiктi колдану трендi eсуде,керiсiнше логарифмдiк тенцiкке сэйкес у=6,30971п(х)+44,081 и y=-5,643ln(x)+55,188жасына сай колданбау тенденциясы темендеуде. |цммдтт колданатын кeпшiлiк респонденттардын белт 31-40 жас яfни, 62,5%.Олардын шшде 3% кYнде iшедi,ал 18-20 жаста^лар 41,8% аз fана.Сондык,тан,ен сон^ы айына 1 рет к,олданfандар бар.Бiрак, оларfа осылай колдану кeп боп саналады.
Iшiмдiктi колдану жасы eсуде,пикаfа 31-40 жаста жетед^ал 41-50 жас мeлшерi тeмендеуде,51-60 жас аралыfы бiршама жоfарлауда.. Топтаfы 61-66 жастын эрбiр Yшiншiсi аптасына 2-3 рет,екiншi Yштiк айына 1-2 рет,ал Yшiншi Yштiк айына 1 рет колданады. Эр тYрлi жынысына сэйкес белгiлерi бакыланады: эйелдер арасында iшiмдiк колдану Yлесi ерлерге караfанда 6%тeмен (48 де 54%). Жэне де ерлерде ^мдтт колданудын бастапкыдаfы орташа жасы эйелдерге караfанда аз емес тeмен. Сондыктан ^мдш суларын колданудаfы ен бастапкы жасы ерлерде 12 жас, эйелдерде 17 жасты прайды. Iшiмдiк колданудын ен жоfарfы жасы ер мен эйелде еш айырмасыз 29-30 жасты прайды.
Сvрактардын жауаптарына сэйкес iшiмдiктi колдану одрсеткш ренпонденттер арасында кYнде шетЫдер 1% кvрайды.
Таблица 2 - Этникалык топтаfы респонденттердiн iшiмдiк шуге
Эрбiр оныншы респондент тvлfасы ^мдтт колдануда аптасына 3 рет iшедi (9,8%), ал эрбiр бесiншi респондент аптасына 2-3 рет iшедi (19,6%). 1иммдтт айына 1-2 рет колданатындар 28,8% кvрайды. Айына 1 рет анда-санда шетшдер тvлfалар шамамен 40% прайды. Ерлер арасында iшiмдiктi колдану1% кeбi кYнделiктi колданады. Эйелдер арасында мvндай болмаfан. Респонденттер арасында эйелдер 7,1 ал, еркектер 5,9 %. ^рап, еркектер Ымдтт аптасына 3 реттен гап колданатындарын кeрсеттi. Жэне де айына 1-2 рет шегетшдерден ер адамдардар эйелдерге караfанда 6% кeбiрек колданады.
Бiракта эйелдер арасында аптасына 2-3 рет ^мдш колданатындар- 27% ал, ерлер 16,3% ^ра«н. вткен fасырдын бел орасын алатын болсак, элемде этникалык эсер мен Ымдт колданудын эртYрлi зерттеулер зерттелген [7-9]. Зерттеуге ^р^ндардан сауалнама алу жэне де клиника-биохимиялык, гентикалык зерттеулердi жаткызды.
Сауалнама сэйкес iшiмдiктiн кодануы этникалык кажеттЫкке эсерi етедi. lшiмдiк ^п мeлшерде колданудан орыс жэне казак этникалык топтары 56%, ал аз мeлшерде колданудан тYрiк этникалык тобы 42% кvрады. ¥йfырлар iшiмдiк шуден 48%, ал калfан этникалык топтар 55% прайды. Талдау бойынша Ымдт колданудын жас мeлшерi этникалык кажеттЫке байланысты. Егер iшiмдiк колдануда жас мeлшерi бойынша турт этникалык тобы 22,13±4,59 жасы минимальды жэне максималды 16 мен 30 жасты ^раса, ал орыс этникалык тобынын жас мeлшерi 19,1±3,00 жас, ол минимальды жэне максимальды жастын 12 мен 28 (таблица №2). Казак этникалык тобынын жасы жоfарfы кeрсеткiште. Селолыктардын vйfыр жэне баска этникалык топтары минимальды жэне максимальды жас ^рсеткш орташа болfан. Жалпы iшiмдiк колданудын орташа жасы 19,83±3,59, минималды жэне максимальды -12 мен 30 жаска сэйкес.
байлануынын жас мeлшерi
Жас Казактар Орыстар ¥йfырлар ТYрiктер Баска Барлы™
Орташа 19,7±3,48 19,1±3,00 20,5±3,24 22,13±4,59 20,8±3,22 19,83±3,59
Максимальды 30 28 27 30 30 30
Минимальды 13 12 16 16 16 12
lшiмдiк колдануды карастырfанда этникалык 1шпмдтт кYнде колданушы респонденттер арасында
кажеттЫкке эсeрлерi мен iшiмдiк шуде жиiлiк (кесте 3). орыс (5%) жэне казак этникасы аныкталfан.
Кесте 3 -Ауыл тур^1ндарынын iшiмдiк колданудын байланысы этникалык кажеттiлiкте (абс. Саны / мeлшерi %)_
Этникалык топ |цммдтт колдану Казактар Орыстар ¥й^рлыр ТYрiктер Баска Барлы™
Колданбаймын 61/46,2 55/47,8 55/50 50/52,4 73/55,3 294/49
Колданамын 71/53,8 60/52,2 55/50 56/47,8 64/46,7 306/51
онын шшде:
КYнде 1/1,4 3/5,0 0 0 0 4/1,3
Аптасына 3 рет 7/9,9 11/18,3 3/5,5 2/3,6 7/10,9 30/9,8
Аптасына 2-3 рет 16/22,5 7/11,7 6/10,9 13/23,2 18/28,1 60/19,6
Айына 1 рет 31/43,7 22/36,7 12/21,8 10/17,9 13/20,4 88/28,8
Анда-санда 1 рет 16/22,5 17/28,3 34/61,8 31/55,3 26/40,6 124/40,5
Осы этникалык, топтар арасында Ымдтт аптасына 3рет колданатын жоfарfы пайызды респонденттерден орыстар курайды. 1шпмдтт аптасына 2-3 рет ен, кеп колданатын баска этникалык топтар- 28,1%, ал ен аз колданатын этникалык топтар уй^рлар 10,9%. Респонденттерден Ымдтт ен кеп пайызды анда- санда шетЫдерден айына 1 рет уй^рлар (61,8%) жэне тYрiктер (55,3%), ал аз колданатын респонденттерден казактар (22,5%) жэне орыстар (28,3%). Сондыктан сауалнама мэлiметiн талдау барысында, ^мдттк колданудын бiркатар этникалыкта дэстурдщ зияндылыfына байланысты. Мэдени дэстYPдiн орыс халкында iшiмдiк сулары улттык менюларында ерекше орын алады.
Казак этносында религия ислам жоfарfы толерантты болсада^шлмдтт колдану казак этникалык тобында жоfарfы пайызды керсетiп тур.¥йгыр жэне турт халыктары религияны жоfарfы дэрежеде устанfандыктан iшiмдiк суларын колдану оларда тыйым салынfан.
Темек шегу. Денсаулык детерминатынын басты жэне адамfа колайлы болып келетiн темекi зиянды нэрсе боп табылады,эдебиет мэлiметтерiнде темекi аурушандык пен екпе iсiгiнiн елiмiне алып келедк Ауыл турfындарын сурау барысында тур^ндардын 51% тартпаfан,14% темекiнi тастаfан,ал 35% темеюы элiде тартуда (сурет. 4). Ерлердщ темекi шегу Yлесi жоfары- 64%, яfни 9% эйелдерге караfанда. Темекi шекпейтiндерден ерлер-77%, эйелдер 21%. Темек шегудi тастаfан ерлер мен эйелдер тен15 жэне14%. Сауалнама нэтижеа темекi шегудiн жас мелшерi улfаюда екенiн атап керсеттi. Темек шегушiлердiн саны логарифмдiк сызыкта есiмi темендеуде (y=8,1158ln(x)+26,434) , ешкашан тартпаfандар (y=-22,72ln(x)+75,583). Логарифмдiк сызыкта темекiнi тастадым мен темекi тарту катар сызыкта,рет бойынша темен (y=15,273ln(x)-2,748). Ауыл тур^ндарынын респонденттер арасында кеп темекi шегу Yлесi 51-60 жас -54% курайды. Одан темен темекi тартатын 31-40 жас жэне 41-50 жасты 7% курайды. Топта 18-20 жэне 21-30 жас темек шегушл респонденттер 23 жэне 24% кураса, 61-66 жаста^лар 16% курайды. Жас ест кележаткан топтардан 18-20 жас 77%, ал21-30 жаста^лар 75% курайды. Респонденттер арасында темек шекпейтiндер 51-60 жэне 41-50 жас 33 жэне 35% курайды
Темек тастаушылардын кеп белтн 61-66 жас жэне 41-50 жас -- 33% жэне 19% курайды. Жастар арсында 21-30 жас- 4% курайды. Мэлiметтер керсетiлiмi бойынша
темек шекпейтiндердiн 56% уйfыр этнотобы жэне баска да этнотоптар кураса, ен аз мелшердi казактар 42% курайды. Ал керiсiнше темекi тартатын 44%-ды казак этнотобы кураса, 31%-орыс жэне баска этнотоптар курайды. ТYрiк жэне уй^р этнотоптарында темекi тартушылар 36 жэне 34% курайды.
Темек тартатын 212 респонденттер арасында 22% темекн 20 жыл тарткандар болып саналады. Темекi тартатындардын 73,1% 5 жыдан кеп тарткан, ал 27% темекiнi 5 жылдай тарткан. КYнiне 20 темекi тартатын ерлер эйелдерге караfанда 4 есе кеп. Эйелдердщ жартысы кYнiне кемiнде 5 темекщен кем емес тартады,ол ерлерде 28% курайды. Темекi шегудщ орташа жастык тенденция жиiлiгi есуде. Темек тартатын респонденттердiн 18-20 жас аралы^ында^ топтарда 15-20 темекi тартатындар байкалмайды, ал кYнiне 5 темек тартатындар 43% курайды. Ал,21-30 жастар жастарда кYнiне 20 темекi шегуштер 43%,ал 5 темекi шегушiлер 35%. Корытынды.Ауыл тYрfындарындаfы ересектердiн кеп белт iшiмдiктi айына анда-санда 1рет немесе 1-2 рет колданады. Олардын кеп белт - 25 тен 50 жас аралы™. 1шпмдтт ен минимальды жас дегенде 12жас, ал максимальды 17 жаста колданfан. lшiмдiк шудщ жаска сай есу тенденциясы бакылануда. Сондыктан сауалнама мэлiметiн талдау барысында, ^мдЫк колданудын бiркатар этникалык дэстурдщ зияндылы^ына байланысты. Мэдени дэстyрдiн орыс халкында Ымдт сулары улттык менюларында ерекше орын алады. Казак этносында религия ислам жоfарfы толерантты болсада,Ымдтт колдану казак этникалык тобында жоfарfы пайызды керсетт тур. ¥йгыр жэне тYрiк халыктары религиялны жоfарfы дэрежеде устанfандыктан iшiмдiк суларын колдану оларда тыйым салы^ан.
Сауалнама керсеткендей ауыл тур^ндарынын бiраз белiгi темекi шегетЫдер екенiн керсеттi. Темекi шегетiндердiн белт жаска мелшерiне сэйкес тартуы, жыныска, этникалык кажеттiлiкке байланысты екенiн талдау нэтижеа аныктады. Алынfан мэлiметтер темек шегетiндердiн есу тенденциясы жаска сэйкес я^и, 51-60 жастан жоfары жэнетемек шегетiн ерлер 64% бен эйелдер 9% екеын керсетедi. Темекi шегетЫдердщ кеп белiгi казак этникалык топтары, ал аз шегуштер орыс жэне баска этникалык топтары енен аныкталды. Зерттеу нэтижесi iшiмдiк мен теме^ы колданудын ауыл турfындарында ен езект мэселе екенiн керсеттi.
Эдебиеттер тiзiмi
1 Глобальный доклад ВОЗ о положении в области алкоголя и здоровья 2014г.. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112736/1/9789240692763 eng.pdf?ua=1. Доступ сделан 04.06.2014.
2 Доклад ВОЗ о глобальной табачной эпидемии, 2011. - Женева: 2013. - 164 с.
3 EmbersonJ.R.,ShaperA.G., WannametheeS.G., Morris R.W., Whincup P.H. Alcohol Intake in Middle Age and Risk of Cardiovascular Disease and Mortality: Accounting for Intake Variation over Time // Am. J. Epidemiol. (1 May 2005)161 (9): 856-863.doi:10.1093/aje/kwi111
4 ChenW.Y.,RosnerB., HankinsonS.E., ColditzG.A., WillettW.C.Moderate Alcohol Consumption During Adult Life, Drinking Patterns, and Breast Cancer Risk JAMA.2011;306(17):1884-1890. doi:10.1001/jama.2011.1590.
5 Hvidtfeldt U.A., Tolstrup J.S., Jakobsen M.U., Heitmann B.L., Gr0nb®k M. et al. Alcohol Intake and Risk of Coronary Heart Disease in Younger, Middle-Aged, and Older Adults Circulation. 2010; 121: 1589-1597.
6 Hansel B,ThomasF,PannierB,BeanK,Kontush A, Chapman M J,Guize L andBruckertE. Relationship between alcohol intake, health and social status and cardiovascular risk factors in the urban Paris-Ile-De-France Cohort: is the cardioprotective action of alcohol a myth? European Journal of Clinical Nutrition.64, 561-568 (June 2010) | doi:10.1038/ejcn.2010.61
7 Otero-SabogalR,SabogalF,Perez-Stable EJ,Hiatt RA. Dietary practices, alcohol consumption, and smoking behavior: ethnic, sex, and acculturation differences Journal of the National Cancer Institute. Monographs[1995(18):73-82]
8 Caetano R., Clark C.L. Tam T. Alcohol consumption among racial/ethnic minorities: Theory and research. // Alcohol Health & Research World, Vol 22(4), 1998, 233-238.
9 Behrens U.J.,WornerT.M.,BralyLF., SchaffnerF., LieberC.S.Carbohydrate-deficient Transferrin, a Marker for Chronic Alcohol Consumption in Different Ethnic Populations // Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 1988Vol. 12, № 3,p. 427-432.
1 111 2 1 С.Ш. Шаяхметов, К.К. Тогузбаева, Д.Д. Жунистаев, Л.С. Ниязбекова, К.О. Джусупов, А.Ж. Жаханов, 11 1 11 Л.Б. Сеидуанова, А.К. Cаилыбекова, Ш.К. Мырзахметова, А.У. Калдыбаи, М.Б. Сейтахметова,
1 Е.Т. Толеу, 1 А.Е. Джанбатырова
1 Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, кафедра гигиены труда,
кафедра международного здравоохранения, г. Алматы, Казахстан
2Международная высшая школа медицины, г. Бишкек, Кыргызстан
РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ УПОТРЕБЛЕНИЯ АЛКОГОЛЯ И КУРЕНИЯ СРЕДИ СЕЛЬСКОГО НАСЕЛЕНИЯ КАРАСАЙСКОГО РАЙОНА
АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Резюме: Цель работы - оценить распространенность употребления алкоголя и курения среди сельского населения Карасайского раИона Алматинской области Республики Казахстан.
Методы исследования: Проведено анкетирование 600 сельских жителей Казахстана в возрасте от 18 до 66 лет. Полученные результаты: Анкетирование сельского населения показал, что значительная часть взрослого сельского населения употребляет алкоголь и курит. Наблюдается тенденция роста употребления алкоголя и табака с возрастом. Выявлена некоторая связь употребления алкоголя и табака с этнической принадлежностью. Ключевые слова: сельское население,здоровье, образ жизни,употребление алкоголя, курение.
1 1112 11 S.Sh. Shayakhmetov, K.K. Toguzbaeva, D.D. Zhunistayev, L.S. Niyazbekova, K.O. Dzhusupov, A.Zh. Zhakhanov, L.B.
Seiduanova, 1 A.K. Sailybekova, 1 Sh.K. Myrzakhmetova, 1 A.U. Kaldybai, 1 M.B. Seitakhmetova,
1 E.T. Toleu, 1 A.E. Dzhanbatyrova
1Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Occupational health Department, International Health Care Department, Almaty,
Kazakhstan
2International School Of Medicine, Bishkek, Kyrgyzstan
PREVALENCE OF ALCOHOL USE AND SMOKING AMONG THE RURAL POPULATION OF KARASAI DISTRICT OF ALMATY REGION
Resume: The aim of this study was to assess the prevalence of alcohol consumption and smoking among rural population Karasai district of Almaty region of Kazakhstan.
Materials and methods: 600 villagers aged 18 to 66 years were questioned.
Results: The survey of the rural population has shown that a significant proportion of the adult rural population drinks alcohol and smokes. There is a tendency of growth of alcohol and tobacco use with age. Some relationship of alcohol and tobacco with ethnicity is revealed.
Keywords: rural, health, lifestyle, alcohol, smoking .
