Научная статья на тему 'АФЗАЛИЯТҲОИ ҲАМКОРИИ ВОҲИДҲОИ АУДИТИ ДОХИЛИИ ТАШКИЛОТҲОИ БАХШИ ДАВЛАТӢ БО МАҚОМИ ОЛИИ АУДИТИ ДАВЛАТӢ'

АФЗАЛИЯТҲОИ ҲАМКОРИИ ВОҲИДҲОИ АУДИТИ ДОХИЛИИ ТАШКИЛОТҲОИ БАХШИ ДАВЛАТӢ БО МАҚОМИ ОЛИИ АУДИТИ ДАВЛАТӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИНТОСАИ / назорати молиявӣ / самаранокӣ / аудити дохилӣ / ҳисоботии молиявӣ / воситаҳои буҷетӣ / назорати дохилӣ / мустақилият / инноватсия / банақшагирӣ / чораҳои назоратӣ. / ИНТОСАИ / финансовый контроль / эффективность / внутренний аудит / финансовая отчетность / бюджетных средств / внутренний контроль / независимость / инновации / планирование / контрольные меры.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Саидов Р. Н.

Дар мақола муҳимият ва самтҳои афзалиятноки ҳамкории воҳидҳои аудити дохилии ташкилотҳои бахши давлатӣ бо мақоми олии аудити давлатӣ оварда шудааст. Муаллиф дар такя ба таҷрибаи пешрафтаи байналмилалии аудити бахши давлатӣ қайд менамояд, ки ҳамкории аудиторони дохилии ташкилотҳои бахши давлатӣ ва аудиторони Палатаи ҳисоб ҳамчун омили баландбардории самараи назорати воситаҳои буҷетӣ ва таъмини шафофияти истифодабари онҳо баромад менамояд. Ҷиҳати таҳкими ҳамкорӣ ва ба даст овардани манфиатҳо аз он самтҳои афзалиятноки фаъолияти ҷонибҳо ва унсурҳои муҳими низоми ҳамкории мазкур муайяну ошкор карда шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Саидов Р. Н.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРЕИМУЩЕСТВА СОТРУДНИЧЕСТВА ПОДРАЗДЕЛЕНИЙ ВНУТРЕННЕГО АУДИТА ОРГАНИЗАЦИЙ ГОСУДАРСТВЕННОГО СЕКТОРА С ВЫСШИМ ОРГАНОМ ГОСУДАРСТВЕННОГО АУДИТА

В статье представлены важность и приоритетные направления сотрудничества подразделений внутреннего аудита организаций государственного сектора с высшим органом государственного аудита. Автор, опираясь на передовой международный опыт аудита государственного сектора, отмечает, что сотрудничество внутренних аудиторов организаций государственного сектора и аудиторов Счетной палаты выступает фактором повышения эффективности контроля бюджетных средств и обеспечения прозрачности их использования. В целях укрепления сотрудничества и получения от него выгод определены и раскрыты приоритетные направления деятельности сторон и важные элементы данной системы сотрудничества.

Текст научной работы на тему «АФЗАЛИЯТҲОИ ҲАМКОРИИ ВОҲИДҲОИ АУДИТИ ДОХИЛИИ ТАШКИЛОТҲОИ БАХШИ ДАВЛАТӢ БО МАҚОМИ ОЛИИ АУДИТИ ДАВЛАТӢ»

УДК: 657.6

АФЗАЛИЯТ^ОИ ХДМКОРИИ ВО^ИД^ОИ АУДИТИ ДОХИЛИИ ТАШКИЛОТ^ОИ БАХШИ ДАВЛАТЙ БО МАКОМИ ОЛИИ АУДИТИ ДАВЛАТЙ

Саидов Р.Н.

Аннотатсия. Дар мацола му%имият ва самт%ои афзалиятноки %амкории во%ид%ои аудити дохилии ташкилот%ои бахши давлати бо мацоми олии аудити давлатй оварда шудааст. Муаллиф дар такя ба тацрибаи пешрафтаи байналмилалии аудити бахши давлати цайд менамояд, ки %амкории аудиторони дохилии ташкилот%ои бахши давлати ва аудиторони Палатаи %исоб %амчун омили баландбардории самараи назорати восита%ои буцети ва таъмини шафофияти истифодабари он%о баромад менамояд. Цщати та%кими %амкори ва ба даст овардани манфиат%о аз он самт%ои афзалиятноки фаъолияти цониб%о ва унсур%ои му%ими низоми %амкории мазкур муайяну ошкор карда шудаанд.

Калидвожахр: ИНТОСАИ, назорати молияви, самараноки, аудити дохили, %исоботии молияви, восита%ои буцетй, назорати дохили, мустацилият, инноватсия, банацшагири, чора%ои назорати.

Барои ицтибос: Саидов, Р. Н. Афзалият%ои %амкории во%ид%ои аудити дохилии ташкилот%ои бахши давлати бо мацоми олии аудити давлати /Р. Р. Саидов // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 58-65.

ПРЕИМУЩЕСТВА СОТРУДНИЧЕСТВА ПОДРАЗДЕЛЕНИЙ ВНУТРЕННЕГО АУДИТА ОРГАНИЗАЦИЙ ГОСУДАРСТВЕННОГО СЕКТОРА С ВЫСШИМ ОРГАНОМ ГОСУДАРСТВЕННОГО АУДИТА

Саидов Р.Н.

Аннотация. В статье представлены важность и приоритетные направления сотрудничества подразделений внутреннего аудита организаций государственного сектора с высшим органом государственного аудита. Автор, опираясь на передовой международный опыт аудита государственного сектора, отмечает, что сотрудничество внутренних аудиторов организаций государственного сектора и аудиторов Счетной палаты выступает фактором повышения эффективности контроля бюджетных средств и обеспечения прозрачности их использования. В целях укрепления сотрудничества и получения от него выгод определены и раскрыты приоритетные направления деятельности сторон и важные элементы данной системы сотрудничества.

Ключевые слова: ИНТОСАИ, финансовый контроль, эффективность, внутренний аудит, финансовая отчетность, бюджетных средств, внутренний контроль, независимость, инновации, планирование, контрольные меры.

ADVANTAGES OF COOPERATION BETWEEN INTERNAL AUDIT UNITS OF PUBLIC SECTOR ORGANIZATIONS AND THE SUPREME AUDIT INSTITUTION

58

Saidov R.N.

Annotation. The article presents the importance and priority areas of cooperation between internal audit units ofpublic sector organizations and the supreme body of state audit. The author, based on the best international experience in public sector auditing, notes that cooperation between internal auditors of public sector organizations and auditors of the Accounts Chamber acts as a factor in increasing the efficiency of control over budget funds and ensuring transparency in their use. In order to strengthen cooperation and obtain benefits from it, priority areas of activity of the parties and important elements of this cooperation system have been identified and disclosed.

Key words: INTOSAI, financial control, efficiency, internal audit, financial reporting, budgetary funds, internal control, independence, innovation, planning, control measures.

ry3opumu Miacba.ia. HoBo6acra 6a oh, kh xaMKopuu Boxugxou ayguTH goxH.HH TamKH.0Txou 6axmu gaB.aTH 6o MaKOMH o.hh ayguTH gaB.aTH gap caHagxou MetepH xyKyKHH ^ohh6xo OBapga mygaacr, .eKHH to KyHyH xaMKopuu Ma3Kyp aMa.aH gap caTxu 3apypH 6a pox, MOHga HamygaacT. XaMKopuu ^ohh6x,oh KaMgmyga ^uxaTH My6ogu.au Ta^puGa, MyaM^H rapgugaHH HOMyTaHOCu6uH paBumxou MeTogo.oruH caH^umxo, TaKMH.H MexaHH3MH TaT6uKH nopa6uHHxoH caH^umuro Ha3opaTH Ba Tax.H.uro TamxucH, HHHyHHH TaKMH.H Kac6uaTH ayguTopoHH goxu.H MycougaT MeHaMO^g. TaxKHMH xaMKopuu ^ohh6xo to caTxe, kh 6apou ucTH^oga6apuH a$3a.HATX0H xaMKopH mapouTH 3apypupo ^apoxaM OBapga, xo.aTxou 60.03HKpp0 TatMHH MeHaMoag, My6paM ap3e6H Merapgag.

Tax,.H.u TagKHKOTx,ou oxiip Ba HampHH^o. 0My3umu Macou.u Map6yT 6a ayguTH goxu.H Ba ayguTH gaB.aTH gap kopxoh H.MH-TaxKHK0THH HKTHCogHueHH BaTaHH, 6a MOHaHgu XymBaxT30ga ^.X., HH30M0B C.O.,

fflapu^OB 3.P., KapuMOB B.X., ToxupoBa P.C., Op3yeB n.^,., ffl0HMapg0H0B XK Ba gurapoH 6a namM Mepacag.

MaKcagu iviaKO.ia a3 acocHOKKyHHH 6apTapuxou xaMKopuu Boxugxou ayguTH goxH.HH TamKH.OTxoH 6axmu gaB.aTH 60 MaKOMH o.hh ayguTH gaB.aTH, kh ^uxara pymgu Ha30paTH BocuTaxou gaB.ara MycougaT MeHaMO^g, u6opaT Me6omag.

newHiixogii MaBogu acocfi. ^ap caTxu 3apypH 6a pox MOHgaHH xaMKopuu Boxugxou ayguTH goxu.Hu TamKH.0Txou 6axmu gaB.aTHH KumBap 60 na.aTau xhco6h HyMxypuu To^hkhctoh 6apou ^ohh6xo My^ug Me6omag. ^ap mapouTH KyHyHHH ^ato.u^TH ^ohh6xoh xaMKopH MymKH.0Txoe ^oh gopaHg, kh aKcapu ohxo 6uHo6ap H..aTH HoycTyBopuu xaMKopH 6a By^yg OMagaaHg. MyBO^HKaT HaKapgaHH HaTH^au caH^umxou Tapa^xo me a3 MymKH.0Txou acocuu KaMgmyga Me6omag. Xo.aTH ^oMgomTa My6paMHH aMa.Kapgu hh30mh MyKaMMa.H Ha3opaTH BocuTaxou 6y^eTH, naMBacra 6a.aHg 6apgomTaHH TaxaccycMaHguu ayguTopoHH goxu.H, ucTH^ogau Ta^pu6au nempa^Ta Ba hmkohhatxoh HHHOBaTcHOHHH TaT6uKH K0Hgax0H caH^umuro Ha3opaTH Ba Tax.H.uro Tamxucupo TacguK MeHaMoag.

Ta^pu6au ^axoHH HumoH Meguxag, kh caMapaHOKHH Ha3opaTH mo.habh TaHxo 6a MycraKH.HflTH xagaMOTH ayguTH goxu.H Ba MaKOMOTH Ha30paTH gaB.aTHH mo.habh Bo6acra acT. TamKH.0TH 6aMHa.MH.a.HH MaKOMOTH o.hh Ha30paTH mo.habh (HHTOCAH) xuccau Ha30paTH goxu.Hu TamKH.OTxoH 6axmu gaB.aTupo xaMnyH yHcypu ^apaeHH 6y^eTH gap TaT6uKH ap3umx0H aHtaHaBH (KOHyHH^T, noKBH^goHH, ma$0$HAT) Ba Myocupu ugopaKyHHH BocuTaxou gaB.aTH (caMapaHOKH Ba HaTH^aHOKH) Ha3appac ap3e6H MeHaMoag.

X,aмкopии ycтyвop бaйни вox,идx,oи ayдити дoхилии тaшкилoтx,oи бaхши дaвлaтй 6o мя^ми oлии ayдити дaвлaтй чихдти тaшaккyли низoми кoмили идopaкyнии дaвлaтии вocитax,oи бучетй мycoидaт менaмoяд.

Хдмчун кoидa, бapoи дap caтx,и зapypй гyзapoнидaни ayдит, ayдитopoни дoхилиpo зapyp aCT, ки дopoи дoнишx,oи кoфии шхдвй бoшaнд, яъне хycycиятx,oи низoми x,иcoбдopй, идopaкyнии хявф:^ вa нaзopaти тaшкилoтx,oи бaхши дaвлaтиpo дoнaнд. чунин мaвкеъpo иктиcoдчиёни вaтaнй Оpзyев П.Ч,., Шoймapдoнoв ХД. дacтгиpй нaмyдa, кaйд менaмoянд, ки гyзapoнидaни ayдити бaлaндcифaт яз мyтaхaccиcoни cox,a дoнишx,oи муяйяни кacбй вя дoниcтaни хycycиятx,oи oбъектx,oи caнчидaшaвaндapo тaлaб менaмoяд [7, c.192]. Дap cara^ зapypй 6a po^ мoндaни x,aмкopии чoнибx,oи зикpшyдa чихдти тяъмини чунин шapoиr мycoидaт менaмoяд.

Тaшкилoти бaйнaлмилaлии мaкoмoти oлии нaзopaти мoлиявй мух,имияти мycтaкилияти хaдaмoти яудити дoхилй вя x,aмкopии oнpo 6o мя^ми oлии нaзopaти мoлиявй 6a инoбaт гиpифтa, хднуз coли 2010 cтaндapтx,oи INTOSAI GOV 9140 «MycraKarcHtfrn яудити дoхилй дap бяхши дявлятй» вя INTOSAI GOV 9150 «X,aмox,aнгcoзй вя x,aмкopй бяйни мaкoмoти oлии нaзopaти мoлиявй вя яудити дoхилй дap бяхши дaвлaтй»-po тacдик нямудя буд [2]. Вoкеaн, шapтx,oи мух,ими x,aмкopии Ч0нибx,0 мycтaкилият вя фaъoлияти вoкеъбинoнa будя, 6a инoбaт гиpифтaни ohx,o дap paфти pyшди фaъoлияти нaзopaтии тapaфx,o я^ямияти кaлoн дopaд.

Аз нигох,и мo, мя^к^и acocии x,aмox,aнгcoзии фaъoлияти нaзopaтй вя x,aмкopии вox,идx,oи яудити дoхилии тaшкилoтx,oи бяхши дявлятй 6o мaкoми oлии яудити дявлятй бoяд 6a н^гони^ acoc ёбянд. Хддяфи acocии x,aмкopии мaзкyp, ки яз бяйн бypдaни нaзopaти тaкpopии oбъектx,o, тякмили метoдoлoгияи нaзopaтй

вя дap ни^ят, тяъмини caмapaнoк иcтифoдaбapии вocитax,oи бучетй мебoшaд, бинoбap ин, иcтифoдaи им^ният^и иннoвaтcиoнии paвишx,oи нaзopaтй чихдти 6a дяст oвapдaни мянфияти бештap мушидят менaмoяд. Дap бapoбapи xoлaтxoи зи^шудя, яудити дявлятй метaвoнaд чихяти pyшди иннoвaтcиoнии иктиcoдиёти кишвap мycoидaт нaмoяд. Оид 6a някши кялидии яудити дявлятй дap pyшди иннoвaтcиoнии и^и^д^ти Чyмxypии Тoчикиcтoн Хyшвaхтзoдa ^.Х., Зoкиpoвa Ф.Ч,. 6a ob нaзapaнд, ки яудити дявлятй метaвoнaд caмтxoеpo oшкop нaмoяд, ки дap ohxo caмapaнoк иcтифoдaбapии вocитaxoи дявлятй зapyp aCT [9, c.425]. Чунин caмr метaвoнaд тезoнидaни 4apaëH^oM иннoвaтcиoнй бoшaд, ки хapидy 6a иcтифoдa дoдaни техни^^и

иннoвaтcиoниpo яз хишби зaхиpaxoи илoвaгй дap нaзap дopaд.

Мaнфиaтxo яз xaмкopии вoxидxoи яудити дoхилии тaшкилoтx,oи бяхши дявлятй 6o мaкoми oлии яудити дявлятй хеле зиёд мебoшaнд, ки мyxимтapини ohxo: мyбoдилaи дoнишx,oи нaзapиявй, кoнyндoнй вя мaлaкaxoи ямялй; бялянд гapдидaни caмapaи идopaкyнй вя мухимияти яудити дoхилй; имкoнпaзиp гapдидaни идopaкyнии бocaмapи хaвфxo яз тapики ичpoи някшя вя бapнoмaи яудит; тяъмини xaмoxaнгии фaъoлияти нaзopaтии тapaфx,o; шхишёбии эxтимoлияти тaкpopшaвии ^pxo вя Xyкyквaйpoнкyниxo, инчунин тaъмини ягoнaгии нятичяи чopaбиниxoи нaзopaтй -бaxoдиxй дap тaшкилoтxo мебoшaнд. ^били кяйд aCT, ки тaчpибaи кoфии яудити муегакили дявлятй дap xap cypaт 6a мaнфиaти тякмили яудити дoхилй мебoшaд. Оид 6a ин мacъaлa иктиcoдчиён Оpзyев П.Ч,., Сaидoв Р.Н. кяйд менaмoянд, ки чopaxoи яудити муегакили дявлятии Пялятяи хишб 6a тяхлили caмapaнoкии иcтифoдaбapии вocитaxoи дявлятй, apзёбии зaхиpaxoи имкoнпaзиpи aфзoиши ohxo вя acocнoкии хapoчoтxo, муяйян кapдaни

caбaбxoи дypшaвй aз нaтичaxoм бaнaкшaгиpифтaшyдa нигapoнидa шyдa, мaкcaди oн бa дaст oвapдaни caMapaM мycбaти ^мъ^тй мeбoшaд [8, с.89]. Бo нaзapдoшти oн ки xaдaфи ниxoии фaъoлиятм нaзopaти дaвлaтии мoлиявй бa мaнфиaтм ax^ 4oMea нигapoнидa шyдaacт, иcтифoдaм чунин тaчpибapo aз чoниби хaдaмoти ayдити дoхилии тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй мухим apзёбй мeнaмoeм.

X,aмкopии мaзкyp дap бapoбapм Чиxaтxoи мусбй пaйoмaдxoи мaнфй низ дopaд, aз чyмлa: эxтимoлияти пaйдoшaвим зиддият бaйни мaнфиaти тapaфxo; ^po гapдидaни нa xaMa yxдaдopиxoи тapaфxo; иcтифoдaи cтaндapтxoи кacбии мapбyт бa мусгакилияти ayдит дap шapxxoи гyнoгyн; дap бaъзe xoлaтxo бapoвapдaни хyлocaю пeшниxoдxoи ниcбaтaн нoycтyвop Ba тo aнoзae мyхтaлиф, ки aз иcтифoдaи нaтичaм кopи якдигap бa дacт oвapдa мeшaвaнд. Лeкин, aз нигoxи mo, мaxдyд нaмyдaнм пaйoмaдxoи мaнфй имкoнпaзиp бyдa, pyшдм xaмкopии мaзкyp чиxaти бapтapaф нaмyдaнм мyшкилoти чoйдoштa мycoидaт мeнaмoяд.

Нaтичaнoкии xaмкopй aз вocитaxoм xaмкopй Ba caтxи иcтифoдaбapии orao вoбacтa мeбoшaд. Bocrn^^ ниcбaтaн мyxими xaмкopии тapaфxo бaнaкшaгиpим мyштapaки oбъeктxoи нaзopaтй; xaмкopй aз мaвкeи тaнзим Ba тaкмили фaъoлияти ayдити дoхилй; мyбoдилaи иттилooт aз тapики мaшвapaтдиxй; aлoкaмaндим Xиcoбoтxoи ayдитopии тapaфxo; кopкapдм мyштapaки мeтoдoлoгияи caнчиш; иcтифoдaи мyштapaки мaвoди кypcxoм тaълимй Ba мyбoдилaи oн; тaъминм дacтpacии бeмoнeaи тapaфxo бa xyччaтxoм caнчишй; тaшкили кypcxoи бoзoмyзй дap ЧOи кop Ba иcтифoдaбapии тaчpибaи якдигap мeбoшaнд.

Тaчpибaи кopии мaкoми oлии нaзopaтм мoлиявй ниcбaтaн зиёд бyдa, oн тaчpибaм пeшpaфтaи хopичиpo низ дap caмтм нaзopaти мoлиявй дap бap мeгиpaд. Аз ин py, мaкoмoти мaзкyppo мeбoяд бa дapaчaм

мусгакилияти фaъoлияти ayдитopoнм дoхилй; вoкeияти фaъoлият Ba caлoxияти кacбии oнxo; ичpoи кopxoи oнxo aз мaвкeм pиoяи тapтибoти чoйдoштa, яънe хyлocaxoм бa мaкcaди ayдити дoхилй acocёфтa, coxaм Чopй нaмyдaни ayдит, мeтoдoлoгияи ayдит Ba дaлeлxoи эътимoднoк; xиccaм мyтaхaccиcoни дopoи тaчpибa Ba мaлaкaxoм нaвин дap ичpoи кopxo; caтxи мyкaммaлим мeтoдxoи ayдити дoхилй; caтxи кифoянoкй Ba эътимoднoкии дaлeлxo aз мaвкeм acocнoккyнии хyлocaю пeшниxoдxo; мyвoфикaти хyлocaю пeшниxoдxoи ayдитopoни дoхилй дap дилхox шapoит бaxoгyзopй нaмoяд.

^били зикp acr, ки тибки тaчpибa Ba acocxoи мeтoдoлoгии caнчишxoи ayдитopй, бaйни ayдитopoни дoхилию бepyнй oид бa пeшбypди caнчишxo xaмкopй чoй дopaд. Чунин мaвкeъpo иктиcoдчиёни вaтaнй Кapимoв БД., Tox^oBa P.C. чoнибдopй нaмyдa, чунин мeшyмopaнд, ки ayдитop

xy;y; дopaд, тo бa кopмaндoни хaдaмoтм ayдити дoхилй oзoдoнa мyнocибaт нaмoяд [3, с.60]. Чунин мaвкeъ бoяд дap ayдитм бaхши дaвлaтй, aлaлхycyc xa^oMe, ки бaйнм Пaлaтaи xиcoб Ba хaдaмoти ayдити дoхилим тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй xaмкopй cypar мeгиpaд, мaвчyд бoшaд. Дap ин мaвpид ayдитopoни дoхилй бoяд ^xara xaмкopим cyдмaнд 6o кopмaндoни Пaлaтaи xиcoб тaшaббycкop бoшaнд Ba caмтxoи xaмкopиpo ЧOннoк нaмoянд.

Coлxoи oхиp мaкoмoтxoи дaвлaтии кишвapxoи мyхтaлифи чaxoн дapёфтм poxxoи pyшди нaзopaти дoхилиpo чиxaтм бaлaндбapдopии cифaти xaмкopй 6o мaкoмoти ayдити бepyнии дaвлaтй фaъoл кapдa иcтoдaaнд, ки дap raTO4a caмapaнoк иcтифoдaбapии вocитaxoи бyчeтй тo aндoзae тaъмин гapдидaacт. Дap мaмoлики хopич хaдaмoти нaзopaти дoхилии тaшкилoтxoм дaвлaтй, ки иcтифoдaбapaндaи мaблaFxoм бyчeтй мeбoшaнд, yxдaдopaнд, тo бa мaкoмoти ayдити бepyнии дaвлaтй xaмкopй нaмoянд. Мacaлaн, дap Бpитaнияи Кaбиp

xaмкopии яудити дoхилй вя беpyнии бяхши дявлятй хямчун вocитaи бaлaндбapдopии cифaти фaъoлияти тapaфxoи xaмкopй дoниcтa мешявяд [1]. Дap ин кишвap xaмкopй дap caмтxoи мухтялиф 6a pox мoндa шyдaacт, яз чумля:

1.Сaмapaнoкии яудити дoхилй яз Ч0ниби нaзopaти дoхилй бaxoдиxй кapдa мешявяд, ayдитopoни беpyнй бoшaнд, 6a тaвpи пешякй ycтyвopии низoми нaзopaтpo apзёбй менaмoянд.

2.Нaтичaxoи яудити дoхилии xиcoбoти мoлиявй вя тяхлили нишoндиxaндaxoи oh дap paфти гyзapoнидaни яудити беpyнй имшнияти иcтифoдaбapй дopaнд, чунки тяшкил вя бapгyзopии caнчиши мyштapaки Xиcoбoти мoлиявй бяйни тapaфxo имкoнпaзиp мебoшaд.

3.Сянчиши мyвoфикaти фaъoлияти тaшкилoти бяхши дявлятй 6a caнaдxoи меъёpй-xyкyкй хямчун вязифяи хaдaмoти яудити дoхилй дoниcтa мешявяд. Аудити беpyнй бoшaд, тaнxo чиxaтxoи кялидии caмти мaзкyppo дap 6ap мегиpaд, яз чумля 6a cифaти caнчишxoи гyзapoнидaи яудити дoхилй, ки дopoи тaxлилxoи мyфaccaл мебoшaнд, тaмapкyз менaмoяд.

4.Аудити дoхилй фaъoлияти тaшкилoтpo дap acocи нишoндиxaндaxoи нaтичaнoкй тяхлил менaмoяд вя метoдикaи apзёбии нишoндиxaндaxoи мaзкyppo вoбacтa 6a зapypaт тякмил медихяд. Аудити беpyнй бoшaд, тaнxo дap cypaти бoвapй дoштaн 6a caлoxияти яудити дoхилй 6a cифaти кopи oh тякя мекуняд.

Иктиcoдчиёни вaтaнй Низoмoв С.Ф., Юcyпoв У.С. дap яке яз тaълифoтxoи илмии худ вaзифaxoи хaдaмoти яудити дoхилиpo 6a низoми муяйян дapoвapдaaнд, ки яз инxo ибopaт мебoшaнд: a) гyзapoнидaни яудити дoхилй вя мaълyмoтдиxй 6a шypoи диpектopoн, poxбapияти ичpoия oид 6a хaвфxoи мухим вя муяйян нямудяни мacъaлaxoи мухими нaзopaтй; 6) мycoидar 6a идopaкyнй, нaзopaти вoxидxoи тяшкилии кopмaндoн дap тяхияи нaкшaxoи

чopaбиниxo, тякмили низoмxoи нaзopaт вя идopaкyнии хaвфxo; в) xaмoxaнгcoзии фaъoлият 6o ayдитopи беpyнa 6o мaкcaди кям кapдaни хapoчoти умумии яудит; г) ичpoи дигap вaзифaxo вя иштиpoк дap лoиxaxo тибки дapхocти шypoи диpектopoн [6, c.136]. Тaвpе яз вaзифaxoи oвapдaшyдa 6ap меoяд, хaдaмoти яудити дoхилй дap мячмуъ, кopxoи зиёдеpo дap caмти caнчишy apзёбии oбъекrxo aнчoм медихяд. Бo нaзapдoшти xoлaти чoйдoштa, pyшди xaмкopии чoнибxoи нaзopaткyнaндa 6a мaнфиaти тapaфxo хoxaд буд.

Аз caмтxoи xaмкopии oвapдaшyдa 6ap меoяд, ки xaмкopии вoxидxoи яудити дoхилй 6o мaкoми oлии яудити дявлятй дap Бpитaнияи Ka6^ чихяти тяъмини ycтyвopии низoми нaзopaти дoхилй, гyзapoнидaни нaзopaти мyштapaки 6a бoвapии тapaфxo acocёфтa вя бялянд бapдoштaни cифaти тaxлилxoи мyфaccaли яудити дoхилй мycoидaт менaмoяд. Аз ин py, poxaндoзии xaмкopии мaзкyp дap Чyмxypии Тoчикиcтoн вя 6o нaзapдoшти шapoит мyвoфик вя мyкaммaлгapдoнии oh мухим apзёбй мегapдaд.

Дap мoддaи 46-уми ^нуни Чyмxypи Тoчикиcтoн <^ap бopaи Пялятяи xиcoби Чyмxypии Считают» xaмкopии Пялятяи Xиcoб 6o мaкoмoти дявлятй oвapдa шyдaacт. Тибки мyкappapoти мoддaи мaзкyp Пялятяи Xиcoб бapoи ичpoи вaзифaxoи худ 6o мaкoмoти хифзи хукук, нaзopaтй, вaзopaтy идopaxo вя вoxидxoи яудити дoхилй дap тaшкилoтxoи бяхши дявлятй, мaкoмoти мяхяллии xoкимияти дявлятй, мaкoмoти aндoз вя гyмpyк xaмкopй менaмoяд. Чихяти тяшкил вя aмaлигapдoнии чунин xaмкopй

Пялятяи xиcoб хукук Дopaд тaмoми

xy44a^^ зapypй, хyлocaxoи мaкoмoти нaзopaтй вя яудити дoхилиpo 6a дacт oвapaд, 6o кopмaндoни oнxo мaшвapaт гyзapoнaд вa мyбoдилaи мaълyмoт нaмoяд [5].

Бo нaзapдoшти нyктaxoи зикpшyдa зapyp мешyмopем, ки Пялятяи xиcoби Чyмxypии Тoчикиcтoн дap acocи мoддaи 4662

уми ^нуни Чyмxypи ^чи^агон <^ap бopaи Пaлaтaи xиcoби Чyмxypим ^чик^тою» Дacтypaмaли xaмкopим Пaлaтaи xиcoб 6o Ma;oMo™ дaвлaтй, aз чyмлa xaмкopй 6o вoxидxoи ayдити дoхилим тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтиpo тaxия нaмoяд. Бa мaнфиaти чoнибxo мeбyд, aгap Дacтypaмaли тaxияшaвaндa кoидaxo Ba тapтиби xaмкopиpo дap caмтxoи зepин мyaйян нaмoяд: a) бapгyзopии кypcxoм тaкмили ихтиcoc aз чoниби Пaлaтaи ^и^б; 6) xaмкopй дap caмти кopкapдм мeтoдoлoгияи мyштapaки caнчишй; b) xaмкopии иrтилooтй-мaшвapaтй Ba xaM^pË дap дигap caмтxoи бapтapидoштa. Бo мaкcaди aмaлaн 6a мaнфиaти чoнибxo нигapoнидa шyдaни дacrypaмaли зикpшyдa ycтyвopии нepyи кaдpии ayдити дaвлaтй кaлидй apзёбй кapдa мeшaвaд. Ч,иxaтм тaъмини ин шapoит, пaйвacтa aз тaкмилм ихтиcoc гyзapoнидaни ayдитopoни Пaлaтaи Xиcoбpo 6o мaкcaди дap caтxи бaлaнди кacбй иcтифoдa нaмyдaни мeтoдикaи нaвинм ayдити бaхши дaвлaтй caMra бapтapидoштa мexиcoбaнд [10, c.52].

Дap мoддaи 8-уми ^нуни Чyмxypим ^чи^агон <^ap бopaи ayдити дoхилй дap тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй» вaкoлarxoм мaкoми вaкoлaтдopи дaвлaтй oид 6a ayдити дoхилй дap тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй oвapдa шyдaaнд, ки якe aз oнxo xaмoxaнгcoзии фaъoлият oид 6a oмyзoнидaн, дoдaни cepтификaт, тaкмилм ихтишс Ba бoзoмyзии ayдитopxoи дoхилй дap тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй мeбoшaд [4]. ammo aз нигoxи mo, бaлaнд бapдoштaнм тaхaccycмaндй Ba caтxи гасбияти ayдитopoни дoхилии вoxидxoи ayдитм дoхилии тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй дap нaтичaи poxaндoзии xaмкopии зичи oнxo 6o мaкoми oлии ayдити дaвлaтй имкoнпaзиp мeбoшaд Ba caмapaи кaнoaтбaхш низ мeдиxaд.

Х^мин тлрик, 6o нaзapдoшти нyктaxoи кaйдшyдa зapyp мeшyмopeм, то xaмкopии вoxидxoи ayдити дoхилим

тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй 6o мaкoмм oлии ayдити дaвлaтй aмaлaн тaшкил Ba чмxaти yCTyBop гapдoнидaни oн шapoитм мycoид фapoxaм oвapдa шaвaд, тo бapoм ЧOнибxoи xaмкopй мaнфиaтнoк бoшaд.

Нaтичaи тaxкикoти гyзapoнидaшyдa нишoн дoд, ки бapoи тaxкими xaмкopим вoxидxoи ayдити дoхилии тaшкилoтxoм бaхши дaвлaтй 6o мaкoми oлии ayдитм дaвлaтй Ba дap ин зaминa, pyшди нaзopaтм вocитaxoи дaвлaтй, 6a инoбaт гиpифтaнм XOлaтxoи зepин мyxим шyмopидa мeшaвaд:

1.Taъмини мycтaкилияти aмaлй Ba шaффoфияти фaъoлияти хaдaмoти ayдитм дoхилй Ba Ma;oMora нaзopaти дaвлaтим мoлиявй.

2.Рушди xaмкopии хaдaмoти ayдитм дoхилй Ba Ma;oMora нaзopaти дaвлaтим мoлиявй aз мaвкeи тaшaккyлдиxии низoмм кoмили идopaкyнии дaвлaтии вocитaxoм 6y4erä.

3.Бaлaнд бapдoштaни caтxи тaхaccycмaндй Ba кacбияти ayдитopoнм Пaлaтaи xиcoб тo дapaчae, ки xaмкopй 6o orxo чиxaти aндyхти тaчpибaи пeшpaфтa бapoи ayдитopoни дoхилии тaшкилoтxoи бaхши дaвлaтй мycoидaт нaмoяд.

4^ap paфти xaмкopй poxaндoзй нaмyдaни мeхaнизмe, ки кoбилияти мaxдyд нaмyдaни пaйoмaдxoи мaнфии дap paфтм aмaлкapди тapaфxo 6a вучуд oяндapo дoштa бoшaд.

5.Бo мaкcaди aз бaйн бypдaни тaкpopшaвии чopaxoи caнчишию нaзopaтй Ba тaшхиcию тaxлилии чoнибxo, инчунин дap acocи пpинcипи бoвapй 6a якдигap пeш бypдaни фaъoлият, иcтифoдaи caмтxoи имкoнпaзиpи тaчpибaи Бpитaнияи Кaбиp тaвcия кapдa мeшaвaд.

6.Ч,иxaти дap caтxи зapypй 6a pox мoндaни xaмкopии чoнибxo зapyp бyдaнм oмoдaкyнй Ba тaxияи Дacтypaмaлм xaмкopии Пaлaтaи x^o6 6o мaкoмoтм дaвлaтй, aз чyмлa xaмкopй 6o вoxидxoм ayдити дoхилии тaшкилoтxoи бaхшм дaвлaтй.

АДАБИЁТ

1.Аудит эффективности. Оценка уровня и эффективности систем внутреннего финансового контроля главных распорядителей бюджетных средств. Государственный научно-исследовательский институт системного анализа Счетной палаты Российской Федерации. Научно-методическое пособие. Выпуск 2 (из серии изданий «Государственный аудит. Противодействие коррупции»). - М.: НИИ СП, 2012.

2.Грачева М.В. Внутренний контроль и аудит в секторе государственного управления: опыт развитых стран // Государственное управление. Электронный вестник, 2007, выпуск №12. Режим доступа: e-journal.spa.msu.ru/uploads/vestnik/2007/vipusk_12.2007.

3.Каримов БД. Х,амкории аудитор бо дигар шахсон барои гирифтани шаходатхои аудиторй / БД.Каримов, Р.С.Тохирова // Паёми Донишгохи давлатии тичорати Точикистон. 2020. № 4-1 (33). С. 56-61.

4Донуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи аудити дохилй дар ташкилотхои бахши давлатй», 21.07.2010, № 631.

5Донуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи Палатаи хисоби Чумхурии Точикистон», аз 22.06.2023, № 1977.

б.Низомов С.Ф. Алок;амандии низоми назорати дохилй ва аудити дохилй / С.Ф.Низомов, У.С.Юсупов // Вестник Технологического университета Таджикистана. 2023. № 4-2 (55). С. 133-140.

7.Орзуев П.Дж. Аудит эффективности в системе государственного финансового контроля / П.Дж.Орзуев, Х.К.Шоймардонов // Известия Иссык-Кульского форума бухгалтеров и аудиторов стран Центральной Азии. 2022. № 3-2 (38). С. 189-194.

8.Орзуев П.Ч. Хусусиятхои аудити самаранокй дар низоми аудити мустак;или давлатй / П.Ч. Орзуев, Р.Н. Саидов // Паёми молия ва ицтисод. 2021.- № 3 (27).С-83-90.

9.Хушвахтзода К.Х. Государственный аудит в системе инновационно-институционального преобразования национальной экономики / К.Х.Хушвахтзода, Ф.Д.Зокирова // В сборнике: Устойчивое развитие: анализ тенденций российской и мировой экономики. Сборник материалов Международной научно-практической конференции. Махачкала, 2023. С. 423-428.

10.Шарифов З.Р. Аудити давлатй ва роххои такмили он дар Чумхурии Точикистон / З.Р.Шарифов, Р.Н. Саидов // Паёми молия ва ицтисод. 2021.- № 4 (28).С.46-52.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Саидов Рачабали Назифович-номзади илмхои ик;тисодй, дотсенти кафедраи аудит ва ревизияи Донишгохи давлатии молия ва ик;тисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон: 787-03-87-87; E-mail: [email protected]

Информация об автора:

Саидов Раджабали Назифович-кандидат экономических наук, доцент кафедры аудита и ревизии Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г.Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон: 787-03-8787; E-mail: [email protected]

Information about the author:

Saidov Rajabali Nazifovich-candidate of economic sciences, associate professor of the department of audit and revision, Tajik state finances-economy university. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, str. Nakhimov 64/14. Tel: 787-03-87-87; E-mail: [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.