Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
АДОЛАТЛИ ЖАМИЯТДА ОДИЛ СУД СИФАТИ
Бехзоджон ^уролович Маликов
ТДТрУ катта укитувчиси
Абдулазиз Илхом ртли Эшкурбонов
ТДТрУ АТМ-3 гурух талабаси
АННОТАЦИЯ
Мустакиллик йилларида кишиларнинг, халк оммасининг, ахоли барча катламларининг судлар хакида тоталитар тузум даврида шаклланиб, ривож-ланиб онги, тафаккури, миясида узок йиллар давомида сингиб, чукур илдиз отиб кетган эскича карашлар ва тасаввурлар тубдан узгариб, улар урнида судларга нисбатан янгича карашлар, ишонч хакида маълумот берилган.
Калит сузлар: суд, камолот, бунёдкорлик, хукук, Конституция, фукаро, жамият, халк, давлат, тоталитар, маъмурий, жиноят, маърифат
Одил судни хурмат килиш, уз хак-хукукларини химоя килишда судга мурожаат килиш, уни узи учун химоячи деб билиш ва унга эътикод килишни хам хукукий маданият деб хисобласа булади. Кишиларнинг эскича карашлари ва тасаввурлари тамомила узгариб, янгиланиб бормокда.
Мустакиллик йилларида кишиларнинг, халк оммасининг, ахоли барча катламларининг судлар хакида тоталитар тузум даврида шаклланиб, ривож-ланиб онги, тафаккури, миясида узок йиллар давомида сингиб, чукур илдиз отиб кетган эскича карашлар ва тасаввурлар тубдан узгариб, улар урнида судларга нисбатан янгича карашлар, ишонч ва эътикодлар пайдо булиб, мустахкамланиб бормокда.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев Олий Мажлисининг катор сессияларидаги маърузаларида, купчилик асарларида суд факатгина жазоловчи орган сифатида танилмасдан, фукароларнинг хукуклари ва манфаатларини химоя килувчи мустакил органга, адолат посбонига айланиши, судга хамма хурмат билан караши лозимлигини таъкидлаб келмокда.
Суд булди дейилса, кимдир жазо олди дебгина эмас, суд булди деганда, одамлар химоя килинди, хак жойида карор топди, деган тушунчанинг кишилар онгида шаклланиши, суд хокимятига нисбатан булган муносабатларни жиддий равишда узгариши
December 1
467
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
жуда мухимдир. Ана шуларни заруран эътиборга олиб Ислом Каримов одамлар онгида чукур урнашиб колган судга булган эскича муносабатлар, куникмалар, психологияни асос-асоси билан узгартириш энг долзарб вазифа эканлигини доимий равишда таъкидлаб келмокда. «Очик тан олиш керак, суд органлари ва суднинг узи оддий фукаро куз унгида жазоловчи, кораловчи, озодликдан махрум этувчи идора сифатида гавдаланади. Эхтимол, бу купол туюлиши мумкин, лекин бор гап шу. Судга бундай муносабат илдизлари тоталитар тизим уз сиёсатини суд карорлари оркали юритган, ягона мафкура хукмронлиги урнатган замонларга бориб такалади.
Булар барчаси одамлар онгида чукур урнашиб колган. Бизнинг вазифамиз ушбу куникмаларни, психологияни синдириш, одамларнинг судларга муносабатини тубдан узгартиришдан иборат. Халк судни факат одамларни коралайдиган, жазолайдиган орган деб эмас, аксинча, уларнинг хдк-хукуклари ва манфаатларини химоя киладиган орган деб билиши керак. Бу ута мухим. Яна кайтараман, одамлар суд органларини узларининг химоячиси, адолат посбони деб билиши керак»[1].
Одамлар онгида утмиш жамият даврида чукур урнашиб колган судлар хакидаги карашлар, куникмалар, психологияни синдириш ва судлар фукароларнинг конуний хукук ва манфаатлари химоячиси эканлигини хар бир фукарога етказиш айтишга осону, аслида анчагина мураккаб жараёндир.
Бунинг учун давлат номидан иш курувчи мансабдорларнинг узлари конунларнинг бузилишига асло йул куймасликлари талаб этилади. Давлат хизматчиларида, конун ижрочиларида гап билан иш бир-бирига зид булса, бунинг окибатида конунларнинг узи обрусизланади, конунларни назарга илмаслик иллати пайдо булади, давлатнинг маънавий асосларига путур етади. Давлат номидан иш курувчи мансабдорларнинг узлари конунларни кандай килиб бузаётганликларини аник-равшан куриб турган оддий фукаронинг бундан хафсаласи пир булади, давлатга ишонч колмайди. «Сир эмаски, -дейди Президент,-оддий фукаро, аввало, давлат номидан иш курувчи мансабдорларнинг узлари конунларни кандай бажараётганига эътибор беради.
Агар шундай булмаса, агар уша органлар ёки мансабдор шахсларнинг узлари конунларни оёкости килса, конунларнинг узи обрусизланади, яна хам тугрироги, жамиятнинг асосларига путур етади.[2]
Бундай вазиятда конунларни менсимаслик иллати бутун жамиятни захар-лайди, давлат томирлари емирилади, чирий бошлайди. Шундан келиб чиккан холда, жамиятимизда
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
шунга ухшаш холатларга бархам берадиган давлат хизмати ва давлат хизматчилари тугрисида конун кабул килиш фурсати етди, деб айтиш мумкин».[3]
Халкимиз, миллатимизнинг ишончини тула оклаш, хакикатни карор топтириш учун судъяларимиз фукарога жабр утказмайдиган, чукур билимли ва маданиятли, халол булиши, хар бир судья давлат ва фукаро олдидаги уз масъулиятини чукур хис этган холда фаолият курсатиши лозим. Буларнинг хаммаси халкимизнинг судга булган ишончини мустахкамлашда катта урин тутади.[4]
Узбек халки неча-неча асрлардан бери адолатсизликни, бировларнинг хакига хиёнат килишни, молимардумхурликни коралаб, халолликни эса маданиятлилик, диёнатлилик, иймонлилик мезони сифатида улуглаб келди. Бунга кухна тарихимиздан куплаб мисоллар келтиришимиз мумкин. Масалан, Абу Бакр Мухаммад ибн Жаъфар Наршахийнинг 943-944 йилларда битилган «Бухоро тарихи» асарида, «Мен Абдуллох Муборакдан эшитдимки, Себавайх Бухорода козилик килганида халкнинг икки дирхамига хам хиёнат килмади, икки дирхам куплик килади, у тарикча хам жабр утказмади,»- деб ёзади. Мазкур асарда яна шундай сатрлар бор: «Ганжар деб машхур булган рахматли Исо ибн Мусо ат-Таймийга козиликни берган эдилар, у кабул килмади. Султон унга, агар козилик килмасанг бирор кишини танлагин, биз ушанга берайлик, деган эди, буни хам кабул килмади. Султон козиликка лойик кишилар номини унинг олдида бир-бир айтинглар, деб буюрди; шундай килдилар, аммо унинг олдида кимнингдир номини атамасинлар, у «лойик эмас» дея берди ва нихоят, Хасан ибн Усмон Хдмадонийнинг номини тилга олганларида сукут килди. Унинг сукути розилигидир дедилар-да, козиликни Хдсан ибн Усмон Хамадонийга бердилар. Бунинг замонида Хуросон шахарларида илмда ва такводорликка унга тенглашадиган хеч бир кишини курсата олмаганлар».[5]
Республикамиз хукукшуносларидан бири Убайдулла Мингбоев «Суд шундай хокимиятки....» асарида барча судлар судьялари ва суд ходимларида бирканча ажойиб инсоний фазилатлар булиши зарурлиги таъкидланган. Асар муаллифининг сузлари чукур маъноли, хукукий, фалсафий, ахлокий хикматларга бойлиги, энг мухими, мавзумизга бевосита дахлдор эканлигини эътиборга олиб, уларнинг жузъий кискартиришлар асосида айнан келтиришни максадга мувофик деб билдик. [6]
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
«-Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларини мукаддас
билинг ва уларга доимо, хар бир ишда катъий риоя этинг; -узингизда ватанпарварлик туйгусини тарбияланг;
-Ватанга ва халкка булган садокатингиз хар бир харакатингазда намоён булсин;
-Ислом Каримовнинг: «Халк очликка, кийинчиликка, хамма нарсага чидаши мумкин, аммо адолатсизликка чидай олмайди»,-деган сузларини асло унутманг;
-фукароларнинг конуний хукук ва эркинликларини, давлат ва жамият манфаатларини мухофаза килишни тулик таъминлашни энг асосий бурчингиз деб билинг хамда бу ишда фидоийлик курсатинг;
-хизматда хам, шахсий хаётда хам конунни тугри, тула ва адолатли куллашга эришинг, факат конунни курол килиб, узгаларнинг конуний хак-хукуклари ва манфаатларини химоя килинг, шунингдек, зарурат тугилганда узингиз хам конун химоясида булиш лаёкатига эга булинг;
-фукаролар, давлат ва жамият олдидаги масъулиятингизни юрак-юракдан хис килинг;
-судьялик касамёди ва этикаси коидаларига содик колинг, уларни бузишдан куркинг, бузганлардан эса хазар килинг;
-хамма вакт ва хар ишда, энг аввало, хизмат фаолиятингиз билан боглик муносабатларда сабр-токатли, метин иродали булинг;
-хар кандай конун бузилишига нисбатан муросасиз булинг, уларга конун номидан яшиндай шиддатли, шамширдай кескир муносабат билдиринг;
-халол ва адолатли булинг, уз ваколатларингиз-вазифаларингизни конун доирасида виждонан, холисона, бегараз бажаринг, адолат факат бегараз карор топтирилгандагина адолат саналишини уз шиорингиз деб билинг;
-суд ишларида бирор-бир тарзда ошна-огайнигарчилик, журабозлик, махаллийчилик, гурухбозлик, миллатчилик каби иллатларнинг булиши мутлако мумкин эмаслигини унутманг...
-кимки нафс дардига гирифтор булган булса, унга бошка душманнинг кераги хам йук, бу бало уни уз домига тортиб, халок этиши мукаррар;
-муборак хадиси шарифда «Амирнинг совга олиши харом ва козининг пора олиши диндан чикишидир», - дейилган. Бунга шак келтиришдан жаханнам азобидан курккандек куркинглар....
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
-барча билан мулокотда самимий булинглар. Самимият сузни кам талаб килади, сохта самимият эса битмас-туганмас эзмаликлардан иборатдир....
-хар кандай кийин ва машаккатли холатда хам хак йулни тутиш ва машаккатли холатларда хам хак йулини тутиш ва хакикатни карор топтириш шартлиги тамойилидан огишманг. Ундан четга чикишни судъялик касамёдига хамда касбига нисбатан хиёнат ва ваколатини бажармасликка ифодаланувчи жиноят деб билинг...
-кибру хавога, манманликка, шахсиятпарастликка берилиш, узини узгалар-дан устун куйиш судья ва суд ходимига мутлако ёт хислатлар булиши шарт;
-хушомад вактинча тиз чукиб турган тажовуздир. Хушомадгуйдан кочинг, унинг хушомадида гараз максад никобланганлигини унутманг...
-суд ишида кимнингдир ишончини оклаш учун эмас, балки ваколатни тула амалга ошириш, конунийлик ва адолатни таъминлаш учун ишламок керак-лигини бурчингиз деб билинг;
-илмли, маърифатли булинг, маънавий кашшокликдан ортикрок жахолат йукдир, чунки инсоннинг зийнати унинг илмидадир, Кайковус таъкидлагани-дек, «^озига яхши хунар-илм ва мулойимлиликдир...»;
-касб маданиятига нафакат хизматда, балки хамма муносабатларда катъий риоя этинг, ишда хам, куча-куйда хам, оилада хам судьялик салохиятини бир хилда сакланг...
-маиший жихатдан пок, камтар булинг, кийиниш, турар жой, юриш-туриш маданиятини сакланг, узгалар эътиборини тортадиган ясан-тусандан йирок юринг....
«-узингга раво курганни узгага хам раво бил ва аксинча, раво курмаганингни раво билма....» хикматидан келиб чикиб, бирор-бир суд иши юзасидан ажрим килишдан, яъни хукм, хал килувчи карор, ажрим, карор чикариш, хулоса ва жавоб тайёрлашдан аввал судланувчи, жабрланувчи, даъвогар, жавобгар ва умуман хак-хукуклари хал килинаётганларнинг хар бирининг урнида узингизни бирма-бир фараз килиб куринг, умуминсоний кадриятларни эъзозланг, инсон хаёти ва такдирига ута масъулиятли булинг...
-оиланинг конуний ва халол даромадлари эвазига яшашни урганинг, фарзандларни харом лукма хисобига бокиш уларга захар бериш билан баробар эканлигига ва бу шаксиз кулфат келтиришига хечам шубхаланманг...
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
Эл-юртнинг хурмату назаридан колмасликка харакат килинг, зеро халк назари кудратли ва унда иззатда булиш олий садокатдир» [7].
REFERENCES
1. Malikov Behzodjon Kurolovich (2021) FUNDAMENTALS OF SPIRITUAL SAFETY -LEGISLATION IN UZBEKISTAN Euro Science: International Conference on Social and Humanitarian Research,Hosted from Cologne, Germany April 25rd -26th 67-69.
2. Malikov B.Q. (2021) Davlat xizmatlari to'g'risidagi qarashlar evolyutsiyasining nazariy asoslari Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences 1 (3) 598-609.
3. Маликов Б. К. (2021). УЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИ ТАРТИБГА СОЛИШДАГИ МУАММОЛАР. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(2), 1160-1164. https://doi.org/10.24411/2181-1385-2021-00317
4. Маликов Б. (2021) РИВОЖЛАНГАН ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАРНИНГ ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИДА КАТЕГОРИЯЛАШТИРИШ ТАЖРИБАЛАРИ UzACADEMIA SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL VOL 2, ISSUE 1 (12), 97-105
5. Бехзоджон Куролович Маликов (2021) Шарк мутафаккирларининг давлат хизматларига доир сиёсий карашлари «SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal Volume: 1, ISSUE: 4 (pp.207-212)
6. Маликов Бехзоджон Куролович (2021) ЁШЛАРНИ САЛБИЙ МАФКУРАВИЙ ТАХДИДЛАРДАН ^ИМОЯ КИЛИШ - ДАЁТИЙ ЗАРУРИЯТ
YANGI O 'ZBEKISTONDA ILM-FAN VA TA 'LIM ILMIY-METODIK JURNALI VOL 1, ISSUE 1 (1) 202-206
7. Убайдулла Мингбоев. Суд шундай хокимиятки... Т.: «Шарк» нашриёт-матбаа концерни Бош тахририяти, 1999, 23-24-бетлар.
December 1