Ақ «РБОО» жағдайында БЦС балалардың психикалық-сөйлеу қабілетін түзету ерекшеліктері Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

32

Вестник АГИУВ

Лк; «РБОО» жагдайында БЦС балалардыц психикальщ-сейлеу

цабшетш тYзету ерекшелiктерi

Бвлекбаева Ш.А., Дэр'баев Ж.Р., Султанова Г.М., Ризванова А.Р., Кененбаева Б.С., Кенжебекова М.О., Серик М.С. Республикалык балаларды оцалту орталыгы, Астана, Казакстан

К^азфп уакытта БЦС сыр^аттанган балаларга оцалту терапиясы мен емханаларына Yлкен квцт аударылып жатыр. Бул сыркаттыц болжамы тек ^имыл-^озгалысыныц ауырлыгымен гана емес, сонымен катар ауруга шалдыккан балалардыц интелект жагдайы мен тт бузылуымен сипат-талады. Эдеби маглуматтар бойынша психика жэне тт бузылыс желiсi 85% курайды. Церебральд параличi бар балалардыц психикасы мен ттдк-^озгалыс анализаторыныц бузылуы баланыц ^оршаган ортасымен психо-тiлдiк карым-катынасына кедерп келтiредi, оныц эмоцияналдык жэне танымдык эрекетiнiц дамуыныц ауыр тежелуiне алып келедi.

Психо-тiлдiк жэне когниттивтi бузылыстарын тYзетудiц мацыздылыгы болып арнайы психологиялык эдiстердi жYргiзу болып табылады. Олар сюжетп-рвлдк ойындар,Yлкен жастагы балалармен тренингтер, арт-терапия, психогимнастика жэне логопедиялык жаттыгулар тYрiнде: логопедиялык массаж (укалау), артикуляциялык, демалу жэне саусактар гимнастикасы, фонематикалык естудiц дамуы, кабылдау, синтез жэне анализ. Бiздiц орталыктыц жагдайымен БЦС балалардыц кешендi оцалту жаца технологияларды колданумен жYргiзiледi. Квбiне, психологиялык жэне логопедиялык тYзетуде сенсорлык бвлме, БКБ (БОС) колданылады. (БКБ логопедиялык, БКБ психоэмоцияналдык).

Зерттеудiц максаты: психологиялык дамудыц жэне тiлдiк-козFалыс аппаратыныц жагдайын, психико-тт-дiк бузылыстарFа колданылатын эдэстердщ тиiмдiлiгiн аныктау.

Куралдар мен зерттеу эдютерк бакылауда БЦС сыркаттанFан ттдк-^оталыс аппаратында бузылыстары бар 54 бала жэне психологиялык бузылулары бар 68 ба-лалар болды.

БЦС -да свйлеудщ бузылыстарыныц тYрi квп, квбЫесе кездесетiн тYрi дизартрия: псевдобульбарлы, экстрапира-мидалы, мишыкты жэне кыртысты тYрлерi болады. Бiздiц мэлiметтер бойынша 23 балада дизартрия аныкталды, ол 44% курады. Олардыц арасында псевдобульбарлы дизартрия 55% (14 бала), мишыкты жэне экстрапирамидалы 5% (10 бала). Диагноздардыц псевдобульбарлы тYрiн тYзетуде басты маFына позасына берiлдi, ол невропатолог, логопед жэне ЕДШ дэрiгерлерiмен бiрлесiп шешiледi. «Дурыс» поза беру Yшiн вертикализаторлар, укалау кушеткасы, бос отыру орындыFы колданылды, ол Yшiн бала айтарлыктай босацсуы кажет. Баланы кушетка жалпы моторикасы мен тiлдiк (свйлеу) булшык еттерiнiц босацсуы Yшiн жаткызады, содан кейiн мимикалык ерiн, бет, мойын, шек жэне тiлдiц булшык еттерiне укалау жасалынады жэне артикуляциялык жаFдай жасалады. ДизартрияFа тэн ерекшелк дауыстыц бузылуы, оныц пайда болуына дауыс буындарыныц вибрациясына Yлкен мэн бертедк Дауыс бузылуын TYзету Yшiн келес демалу жаттыFулары колданылды: сабын квпiршiгiн Yрлеу, «а», «о», «у», «и» дауысты дыбыстарды эндетiп айту, сыбырлап свйлеуден дауыстап свйлеуге дейЫ, ма^таFа Yрлеу (дунаве-ния на ватку). Балалар сонымен катар он ^ндк демалудыц диафрагмалы-реалаксациясын БКБ логопедиялык TYзету кабинетiнде вттi. (25%)

Свйлеу аппаратын TYзетуде басты маFынасы жоFарFы бiтiстiктердiц усак моторикасы, ол анатомиялык, территори-альдi кыртыстыц козFалысы жэне жолFа шыFаратын свйлеу

зонасына жакын орналасуымен байланысты. Сондыктан TYзету жатты^уларына бiрнеше жаттыFулар косылFан, олар колдыц дамуына баFытталFан жэне сол немесе баска дыбыстарды есту мен шыFарудаFы сезу жэне тактильдi кабылдау кинестикалык сезiмдердiц арасындаFы взара байланыс жасалынады. Осыныц бэрi саусак гимнастикасын, суд-жок шариктерi, Yлкен жэне усак мозайкалар, пирамидалар колдану аркылы юке асты.

Психологиялык бузылулар взiне таным процестерiнiц, мЫез-кулык жэне эмоциялык-ерк врiсiнiц взгерiстерiн косты. БарлыFы 68 бала бакылауFа алынды. Олардыц 56% (38 бала) танымдык врiсiнде бузылулары бар, 19% (13 бала) эмоциялык ерктк бузылуларымен, 25% (17 бала) мЫез-кулык бузылулары бар балалар.

Психологиялык бузылуларды TYзетуде келесiдегiдей эдiстер колданылады: таным процестерiнiц дамуына (зейiн, ес, ойлау, сенсорлык кабылдау) дидактикалык ойындар колданылды, эмоциялык ерiк врiсiн дамытуFа арт-терапия («эмоциялар жэне мен», <^стер мен сезiмдер элемi», «саусакпен сурет салу», «сурет салу мен мYсiндеу» аркылы агрессияны шыFару) колданылды, мшез-кулык бузылуларын TYзетуде сюжеттiк-рвлдiк ойындар жэне тренингтер колданылды.жоFарыда кврсетiлген эдютерден баска балалар нервтьбулшык ет катаюын босату Yшiн сенсорлык бвлменi кабылдады, онда психогимнастика, босацсу жаттыFулары жYргiзiлдi.

Естiп кабылдауыныц жаксаруына - дауысты панель, дауыс белсендеуш^ свйлейтiн мегабелсендi панель колданылады, кврiп кабылдауын стимулдаушы - графикалык мэлiмет беретiн шарлы курал, арналы беттi шар, волоконно-оптикалык каскад, тактильдi кабылдауына - вибропонель, желдi машина колданылады. Сенсорлык кабылдаудыц барлык TYрiн жаксарту Yшiн - квпiрiк шыFаратын турба, виброэндi сулы твсек, магиялык куб колданылады. Сонымен катар балалар он ^ндк БКБ психо-эмоциялы дэрiсiнен вттi, онда демалудыц диафрагмалы-босацсу жэне нервть мышечный босацсу даFдысына окытылды, баланыц бул эффект^е жетуi эннiц шыFуымен усталды, динамикасы ЭЭГ де альфа-ритмнiц белсендтп табалдырык сызыFынан жоFарылаFаннан кврiндi.

Зерттеудщ корытындысында логопедте 17-18 жеке жатты^ жYргiзгеннен кейiн 62% дизартрия балада стекейдщ квп мвлшерде аFуы твмендед^ 75% артикуляциялык аппарат KозFалысы жоFарылады, 37% тыныс алуы жаксарды, 91% кол жумысы, 50% мимиканыц жэне артикуляциялык булшык ет тонусы жаксарды. Психологтыц мэлiметi бойынша сынак пен 14-15 жатты^дан кейiн балалардыц 89%-да танымдык эрекетi жаксарды, 78%-да мшез-кулкында TYзетулер байкалды, 90%-Fа эмоциялык бейнес жоFарылады. ЖоFарыда кврсетiлген эдiстер биологиялык керi байланысты колданумен жэне сенсорлык бвлменi колданумен, «бос» отыру баFдарламасы вертикализатор церебральдi параличтi балаларды кешендi оцалтуда колдануда эсерлi.

Эдебиеттер т1з1м1:

1. Семенова К.А. Восстановительное лечение больных с рези-дуальной стадией детского церебрального паралича. - Москва, 1999 г.

2. Волкова Л.С. Логопедия. - Москва, 1989 г.

3. Дьякова Е.А. Логопедический массаж. - Москва, 2005 г.

4. Ромек В.Г., Поведенческая психотерапия- Москва, 2002 г.