CC BY
8
5.6.5 [07.00.09] ТАЪРИХНИГОРЙ, МАЪХАЗШИНОСЙ ВА
РАВИШИ ТАДК|ИК;ОТИ ТАЪРИХИ 5.6.5 [07.00.09]ИСТ0РИ0ГРАФИЯ, ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЕ
МЕТОДЫ ИСТОРИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ 5.6.5 [07.00.09]HIST0RI0GRAPHY, SOURCE STUDIES AND METHODS OF HISTORICAL RESEARCH
ТКБ 9т (09)
АХАМИЯТИ ИЛМИИ ОСОРИ М. Р. ШУКУРОВ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ХАЁТИ ФАРХАНГИИ ТОЦИКИСТОН raHyaKOBa Marnyda ranyaKoBHa, h.m.t, goTceHTM Kapegpau Tatpuxu xaiK/M to^mkm ffffOT 6a homm CagpugguH Ahhu (to^mkmctoh, ffymaH6e)
НАУЧНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ТРУДОВ М.Р. ШУКУРОВА В ИСТОРИОГРАФИИ КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ ТАДЖИКИСТАНА raHffxaKOBa MaTiy6a raHffxaKOBHa, k.m.h, mo^ht Kapegpti mctopmm TagMMKCKoro Hapoga TTny mm. C. Ahhm (TagiKMKMCTaH, flyiuaH6e)
SCIENTIFICSIGNIFICANCE OF THE WORKS OFM. R. SHUKUROV IN THE HISTORIOGRAPHY OF THE CULTURAL LIFE OF TAJIKISTAN Ganjakova Matluba Ganjakovna, candidate of historical sciences, docent of the historical department of the tajik state pedagogical Universities named after Sadriddin Ayni (Tajikistan, Dushanbe), E-mail: matluba.ganchaova @bk.ru
Вожахои калидй: таърихнигорй, фарханг, мухацциц, бойгонй, хуччат, сарчашма, таърих, инцилоб, махви бесаводй, илм, адабиёт, санъат, матбуот, нашриёт, зиёй, даврабандй
Мацола ба баррасии щамияти осори илмии яке аз таърихнигорони тоцик М.Р.Шукуров дар инъикоси цаёти фащангии Тоцикистон ихттттисос ёфтааст. Цайд мешавад, ки дар таърихнигории милли нацши М Р. Шукуров оид ба омузиш ва тахцици масоили фархангии Точикистони шуравй назаррас мебошад, зеро мухакциц тавассути захматхои пайваставу тулонии хеш бо истифода аз маводи нодири бойгонй, хуччатхо ва сарчашмахои таърихй тамоми чанбахои маданияти чумхуриро мавриди тахциц царор дода, ба натичаи самарабахш ноил гардидааст. Тазаккур меравад, ки дар осори мухацциц раванди инцилоби фархангй ва галабаи он дар шароити Точикистон, махви бесаводй, фаъолияти мактабхои типи нави шуравй, илм, адабиёт, санъат, матбуот, нашриёт, тайёр намудани кадрхои махаллй ва ташаккули зиёиёни махаллй тачассум ёфтаанд. Муаллифи мацола аз баррасии масъалаи мазкур ба чунин натща расидааст, ки мухимияти тахцицоти масоили фархангии М. Р. Шукуров дар даврабандии хаёти фархангй арзёбй мегардад.
Ключевые слова: историография, культура, исследователь, архив, документ, источник, история, революция, ликвидация неграмотности, наука, литература, искусство, пресса, издательство, интеллигенция, периодичность
Статья посвящена изучению проблемы научного значения трудов М.Р.Шукурова в историографии культурной жизни Таджикистана. Отмечается, что роль М. Р. Шукурова в изучении и исследовании культурныж проблем советского Таджикистана в отечественной историографии весьма значима т.к. им рассмотрены1, все стороны1 культуры1 республики, с использованием редких архивных материалы1, документов и исторических источников. Подчёркивается, что исследованием охвачены1 процесс культурной революции и ее победа в условиях Таджикистана, ликвидация неграмотности, деятельность новых школ советского типа, наука, литература, искусство, печать, издательское дело, подготовка местных кадров и формирование местных интеллектуалов воплощаются в исследовательской работе. Оценивается важность изучения вопросов культуры1 М. Р. Шукуровым в периодизации культурной жизни.
Key words: historiography, study, culture, researcher, material, archive, document, source, history, revolution, elimination of illiteracy, science, literature, art, press, publishing house, intelligence, periodicity, significance, position
The role of M. R. Shukurov is known for studying and researching the cultural problems of Soviet Tajikistan in domestic historiography Because through his continuous and long efforts, the researcher
studied all aspects of the republic's culture using rare archival materials, documents and historical sources, and achieved a fruitful result. The process of the cultural revolution and its victory in the conditions of Tajikistan, the elimination of illiteracy, the activity of new Soviet-type schools, science, literature, art, the press, publishing, the training of local personnel and the formation of local intellectuals are embodied in the research works. Also, the importance of studying cultural issues of M. R. Shukurov is evaluated in the periodization of cultural life.
Дар таърихнигории муосир омузиши таърихи фархднги Точикистони шуравй мавкеи мухимро ишгол менамояд. Зеро фарханг хастии миллат буда, махаки асосии пойдории давлатро ташкил медихад. Ибтидои асри XX баъди баркароршавии сохти сотсиализм монанди дигар чумхурихои собик иттифок дар хаёти фархангии халки точик дигаргунихои куллй ба амал омадаанд. Махз бо баркароршавии хокимияти шуро ва ташкилёбии ^МШС Точикистон дар баробари дигар масъалахои рушди чомеа ба дигаргунихои фархангии чумхурй таваччухи хосе зохир гардида буд. Азбаски барои дар амал татбик намудани накшахои чомеаи сотсиализм ва тараккиёти вазъи иктисодию ичтимой пеш аз хдма саводноккунонии оммаи халк лозим буд, аз ин чихат бо суръати тез бахри амалигардонии сиёсати фархангии чумхурй гардиданд. Марбут ба самти мазкур дар таърихнигории ватанй корхои зиёди илмй ба сомон расонида шудаанд, ки аз саводнакунонии оммаи мехнаткашон дар солхои аввали баркароршавии хокимияти Шуравй маълумот медихднд.
Дар таърихнигории муосири Точикистон масъалахои фархангии чумхурй мубрам ва талаботи руз буда, дар ин самт корхои зиёди илию - тахкикотй ба анчом расида бошад хам, аммо пажухишхо идома доранд. Бояд кайд намуд, ки дар тахкики масъалахои гуногунчанбаи фархангии чумхурй сахми мухаккикон Б. F. Гафуров, М. И. Иркаев, И. О. Обидов, А. Ким, Л. Н.Демидчик, М. Р. Шукуров, Р. М. Масов, Н. Х. Нурчонов, Н. К. Убайдуллоев, А. ^одиров, Л. Н. Додхудоева, Б. Т. ^обилова. Расулов, А. И. Усмонов ва дигарон назаррас мебошад. Махз бо омузишу тахкикоти олимон ба масъалахои гуногуни фархангии Точикистони шуравй равшанй гузошта шуд.
Дар омузишу тадкики таърихи фарханги Точикистони шуравй сахми Шукуров Максуд Рахматуллоевич хеле бузург аст. Ходими шоистаи илми Точикистон, доктори илмх,ои таърих, профессор Шукуров Максуд Рахматуллоевич олимест, ки тамоми хаёту фаъолияти илмии худро ба тахкики таърихи маданияти даврони шуравии Точикистон сарф намудааст. Хусусияти хоси тафовутпазир ва афзалиятнокии фаъолияти илмиву амалии олим дар он ифода меёбад, ки мазкур иштирокчии фаъоли тахаввулоти маданй дар чумхурй махсуб меёбад.
Дар тахкикоти олим масъалаи инкилоби маданй, тахаввулоти ташаккули маданияти сотсиалистии точик ва тамоми мархилахои даврони шуравй дакик дар шакли мачмуй ба риштаи тахлил кашида шудааст. ^имати илмии осори М. Р. Шукуров дар таърихнигории ватанй баланд буда, тахкикоти мухаккик ба масъалахои фархангии чумхурй бахшида шуда, бо истифода аз маводи фаровони бойгонй таълиф ёфтаанд.
Е.С. Шагалов навиштааст, ки тадкикоти чанбавии М. Р. Шукуров аз дигар тахкикоти фарогири масоили хаёти фархангии Точикистон, ки пеш аз у ба анчом расонида шудаанд, дар он тафовут дорад, ки фарханги маънавии Точикистон дар доираи мархалаи васеи таърихй тахкик гардидааст. Аз руи кайди муаллиф дар тахкикоти М. Р. Шукуров пайдархамии таърихй, раванди инкилоби маданй ва усулхои мушаххаси тадричан бархам додани акибмондагии фархангй инъикос ёфтааст [5].
Ч,устучу ва тахкики пайвастаи мухаккик боиси интишор гардидани асар тахти унвони "Очерки таърихи ташаккули маданияти сотсиалистии точик" гардид [10,с.181]. Мухтавои асар ташаккули маданияти сотсиалистии точикро дар давраи аввали инкилоб, яъне то таъсисёбии Ч,умхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон фаро мегирад. Асари мазкур дар асоси истифодаи сарчашмахои таърихй, бойгонй, солнома, маълумотнома ва хуччатхо таълиф гардида, дар он чараёни тавлиди маданияти сотсиалистии точик инъикос ёфтааст. Мухиммияти тадкикот дар он маълум мегардад, ки муаллиф рохи таърихии инкишофи маданияти сотсиалистии халки точикро дар давраи ташаккул ба ду мархила чудо намудааст, ки чунин усул аз чихати саб^ати замон ва муаммогузорй дорои хусусиятхои хос буд. Аз нуктаи назари мухаккик, мархилаи аввал солхои 1917-1924 ва дуввум солхои 1924-1929 - ро дар бар мегирад.
Масъалаи даврабандии таърихи фарханги чумхурй дар тадкикоти М.Р Шукуров дакик ва асоснок дарч гардидааст. Дар монографияи "Очерки таърихи ташаккули маданияти сотсиалистии точик" таърихи фарханги чумхурй ба ду ва дар "Таърихи хаёти мадании Точикистони шуравй (1917-1941)" ба се давра чудо гардидааст. Аз ин чихат ба хулосае омадан
лозим аст, ки мухаккик давраи сеюмро дар монографияи дигараш бо унвони "Таърихи хаёти фархангии Точикистони шуравй (1917-1941)" илова намудааст.
Академик Р. М. Масов дар хусуси хизматхои арзанда ва тахкикоти вокеан комили илмии М. Р. Шукуров иброз медорад, ки у таърихи махви акибмондагии фархангии халки точик ва рушди маданияти сотсиалистиро аз соли 1917 то 1941 мушаххас даврабандй намуда, ба се мархала чудо кардааст, ки навгонй дар даврабандии таърихнигории фарханги то давраи чангии Точикистони шуравй махсуб меёбад [2,с.200].
Аз руи кайди мухаккик давраи аввал солхои 1917-1924 аст, зеро даврони мазкур замони парокандагии халки точикро дар иртибот бо вокеахои сиёсии инкилобй ва мавчуд набудани давлатдории алохидаи точикон дар бар мегирад. Илова бар ин, таъсири пантуркизм ва миллитаризм ба маданияти халки точик ба назар мерасид. Зеро, аксари точикон, кайд менамояд муаллиф дар хайати Ч,МШС Туркистон, аморати Бухоро ва сипас Чумхурии Шуравии Бухоро хаёт ба сар мебурданд [11 ,с.491].
Давраи дуюм солхои 1924-1929 - ро дар бар мегирад, ки боиси ташкилёбии нахустин давлатдории точикон, яъне Ч,МШС Точикистон гардид. Мухаккик давраи мазкурро ба ибтидои фаъолияти накшавй барои махви нобаробарии фархангй нисбат дода, таъсиси аввалин созмонх,ои фархангии сотсиалистй, ба мисли мактаб, матбуот, нашриёт ва тайёр намудани кадрхои миллиро дар худуди Бухорои Шаркй мавриди омузиш карор мегирад [11,с.491]. Мухаккик самтхои хаёти фархангиро ба калам кашида, шарх медихад, ки тавассути сиёсати ленинй ва хизби Коммунистй халки точик аз сиёсати туркпарастон начот ёфта, аксари он дар як каламрав муттахид гардиданд [3,с.18]. Хулосаи мухаккик дар он ифода меёбад, ки маданияти сотсиалистии точик бо шарофати хизби Коммунистй ва хукумати Шуравй, инчунин ёрии моддию маънавии халки рус ташаккул ёфтааст. Махз бо ёрии онхо сохтмони мактабу маориф, равнаки илму фарханг, бунёдгузории муассисахои мадании равшаннамой ва тарбияи кадрхои баландихтисоси махаллй, пеш аз хама дар Точикистони Шимолй ташаккул ёфтааст.
М. Р. Шукуров тахкики раванди чараёнёбии маданияту маорифи точикро аз мактабхои махви бесаводй сар карда то, фаъолияти мактабхои таълими умумй, курсхои кутохмуддати касбомузй, омузишгоххои педагогй, донишкадахои олй ва академияи илмхо равшану возех мавриди омузиш карор дода, тадкик намудааст. Инчунин накши зиёиёни махаллй дар ташаккул ва рушди босуръати маданияти халки точик инъикос ёфтааст. Зеро, дар сахифахои асари мухаккик, аз ташаккули зиёиёни илмию техникй ва тарбияи кадрхои педагогй, фаъолияти муассисахои илмию донишгоххои олй ва иттифокхои эчодй тавассути далелхои амику мушаххас оварда шудаанд [11,с.491].
Давраи сеюм солхои 1929-1941 - ро фаро гирифта, ба галабаи инкилоби маданй, баланд гардидани сатхи фархангии мехнаткашон ва махви нобаробарии маданй хос аст [11 ,с.491]. Дар таърихнигории муосири точик пажухиш ва тахлили осори М. Р. Шукуров рочеъ ба комёбихои арсаи тамаддуни халкхои шуравй ва даврабандй бо мисолхои равшану сахех нишон дода шуда, сахми он дар бунёди чомеаи сотсиалистй, тахлил ва мукоисаи муваффакиятхо дар мархилаи сохтмони маданй ва татбики он дар амал мавкеи касбиятро пайдо намудааст. Х,амин тавр, вакте сухан аз хаёти фархангии Точикистони шуравй ва даврабандии он меравад, вокеан дар масоили мазкур осори тахкикотии М.Р.Шукуров накши калидиро ичро менамоянд.
Гарчанде тахкикоти бешумор ва асархои бунёдиву дастчамъона оид ба фарханги Точикистони шуравй таълиф ёфта, муваффакият ва мушкилоти инкилоби фархангиро инъикос намуда бошанд хам, аммо осори илмии М.Р.Шукуров мавкеи аввалиндарачаро касб менамоянд. Аз тарафи дигар, кимати илмии осори М.Р.Шукуров дар он ифода меёбанд, ки худи муаллиф иштирокчй ва ташаббускори бевоситаи тахаввулоти хаёти фархангй мебошад. Бо чунин мазмун, аз руи кайди И.С. Брагинский бояд тазаккур дод, ки М.Р.Шукуров вакте кадам ба арсаи илми таърих ниход, диккати уро сараввал инкилоби мадании Точикистон ба худ чалб намуд, ки ин тасодуфй набуд. Зеро худи М.Р. Шукуров яке аз ташаббускорони инкилоби мадании чумхурй ва шохиди бевоситаи хамаи он тахаввулотхо буд, ки дар чумхурй амалй гардид [1,с.3-4].
Тадкикоти мухаккик хусусияти манбавй дорад, зеро муаллиф аз манбахои фаровони боэътимоди хуччатхо аз бойгонихои Москваю Ленинград, Тошканду Самарканд, Душанбею Ленинобод (имруза Сугд) истифода намуда, масъаларо мавриди пажухиш карор додааст. Муаллиф бо истифода аз манбахои арзишманд мархила ба мархила фарханги точиконро аз замони хамрохшавии Осиёи Миёна ба Русияи подшохй то барпошавии Хокимияти Шуравй тахкик намуда, натичаи дилхох ба даст овардааст. Дар таквияти чунин захматхои мухаккик
И.С.Брагинский нигоштааст, ки вокеан яке аз аввалин муаррихоне, ки даст ба нигориши т аърихи инкилоби фардангии точик задааст, ин Шукуров М.Р. мебошад [1,с.4].
Вакте сухан дар бораи осори мудаккик меравад, аз асари у "Инкилоби маданй дар Точикистон" [6,с.340] ёдовар мешавем, ки аввалин тадкикот дар таърихнигории ватании Точикистон мадсуб меёбад, ки ба инкишофи маданияти халки точик дар давраи шуравй бахшида шудааст. Дар асар маротибаи аввал маводи фаровони бойгонй мавриди истифода карор гирифтаст. Муаллиф дар бобдои асар оид ба масъаладои мудими маорифи халк, бахусус ташкил ва тараккии мактабдои шуравй, дар амал татбик гардидани таълими умумии датмй, мадви бесаводй, сохтмони мактабдои типи нав, тайёр намудани зиёиёни точик, инкишофи шабакаи муассисадои маданият ва маърифат, таъсис ва инкишофи нашриёти миллй, матбуоти даврй, тавлиду инкишофи илм, санъат ва адабиёти шуравии точик маълумоти дакику илмй додааст [6, с. 4]. Муаллиф тавассути мисолдои садеду дакик муваффак гардидааст, ки чараёни ташаккули типи нави мактаб, фаъолияти созмонх,ои дизбию комсомолии чумдуриро тадкик намояд. Инчунин дар асар баробари муваффакиятдо, як катор душворй ва нуксоне, ки ба пешрафти маориф, илм, санъат, адабиёт ва матбуот монеа эчод менамуданд, номбар шудааст. Зеро муборизаи синфй бадри дар амал татбик гардидани чорабинидои аввалини ^окимияти Шуравй идома меёфт.
Натичаи задматдои пайваставу тулонии М.Р.Шукуров боиси афзун гардидани теъдоди осори илмии олим мегардиданд. И.С.Брагинский рочеъ ба таълифоти профессор М. Р. Шукуров кайд намудааст, ки дар мачмуъ шумораи умумии таълифоти олим кариб ба 200 номгуй мерасад [1, с.3].
Кушишдои пайвастаи илмомузии муаррих ва нишондидандаи мудиму задматталаби у соли 1967 боиси дифоъ гардидани рисолаи докторй дар мавзуи «Аз байн бурдани нобаробарии маданй ва рушди маданияти сотсиалистй дар Точикистон (солдои 1917-1941)» гардид [8,с. 92].
Соли 1970 асари нисбатан калондачм ва мукаммали у тадти унвони "Таърихи даёти мадании Точикистони Шуравй (1917-1941)" [11, с. 494] интишор гардид. Аз мундаричаи асар маълум мегардад, ки вазъи фардангии давраи нисбатан дассоси таърихй, аз замондои дамродшавии Осиёи Миёна ба Россия то соли 1941 мавриди тадкикоти мукаммали илмй карор гирифтааст. Муаллиф тавонистааст, ки бо далелдои котеъ хусусиятдои хоси мадании халки точикро пеш аз инкилоб ва бардам додани акибмонии иктисодиву фардангии чумдурй дар мардилаи аввали сохтмони сотсиализм тадкик намояд.
Академик З. Ш. Рачабов дар пешгуфтори китоби мазкур овардааст, мудтавои асари мазкур масъаладои мадви нобаробарии маданй ва тараккиёти фархднги сотсиалистии Точикистонро фаро мегирад, ки дар гузашта яке аз кишвардои акибмонда буд.Инчунин тазаккур додааст, ки фаркияти асари мазкур аз дигар тадкикотдо дар он аст, ки масъаладои сохтмони фардангии Точикистон дар шакли мачмуъ тадкик гардидааст [11,с.5-6]. Асар бо истифода аз маводи фаровони мушаххас тавассути идеологияи марксизм-ленинизм самтдои мухталифи раванди инкилоби фардангии Точикистонро аз галабаи Инкилоби Октябр то огози Ч,анги Бузурги ватанй фаро мегирад. Муаллиф сарчашма ва дуччатдоро тадлил намуда, ба хулосае омадааст, ки то огози чанг раванди маданикунонии Точикистон ба сатди чумдуридои умумиитифокй расида буд [11 ,с.6]. ^иммати илмии асар дар он ифода меёбад, ки он конуниятди умумй ва хусусиятдои чудогонаи чараёни ташаккули маданияти сотсиалистии халки точик ба инобат гирифта шуда, муайян гардидааст.
Солдои 70-80-уми асри ХХ профессор М.Р.Шукуров як катор рисолаи бунёдии илмиро ба мисли «Х,аёти мадании Точикистон дар солдои Ч,анги Бузурги ватанй» [14,с.160], «Х,аёти мадании Точикистон дар давраи сотсиализми мутараккй»,[12,с.240] нашри пурра ва такмилёфтаи «Иттифокдои касабаи Точикистони Шуравй»[7,с.19] ва гайра таълиф намудааст, ки дар таърихнигории фарданги Точикистони шуравй намунаи баланди тадкикоти таърихй ба дисоб мераванд. Муаллифи ин асардо мудимтарин масъалдои мубрами маданияти халки точикро тадкик карда, оид ба бархе аз чанбадои норавшан назари худро иброз намудааст.
Оид ба рузмаррагии асари муаллиф "Х,аёти мадании Точикистон дар солдои Ч,анги Бузурги Ватанй (1941-1945)" ибрози акида намудан лозим аст, ки масоили рушду такомули маданияти сотсиалистии чумдуриро дар солдои чанг фаро мегирад [14,с.3-4]. Рочеъ ба мудимияти асари мазкур И.С.Брагинский дар пешгуфтор издори андеша намудааст, ки муаллиф масъаладои фардангии солдои муддиши чанг, бахусус дар рудияи ватандустй фаъолияти эчодии дастачамъонаи созмону муассисадо ва гуруддои фардангй, васоити ахбори омма, илм, маориф, адабиёт ва санъати чумдуриро мавриди омузиш ва тадкик карор додааст. Бо далелдои мушаххас собит намудааст, ки ба тамоми мушкилоти замони чанг нигод накарда, кулли самтдои даёти
фарханги маънавй дар ацибгох муттахид гардида, сахми худро дар галаба бар зидди фашизм гузоштаанд. Х,амзамон намояндагони ахли илму фарханги Точикистон дар цатори хазорхо чанговар ба фронт сафарбар гардидаанд [14,с.3-4]. Мухацциц дар назди худ мацсад гузоштааст, ки махз тачрибаи садоцатмандонаи хунармандони точикро дар солхои мудхиши чанг ба тахлилу тахциц кашад, ки сабаци бузурги таърихй барои наслхои оянда махсуб меёбад ва ба он ноил гардидааст. Муаллиф собит намуд, ки дар голибияти неруи шуравй бар зидди фашизм, дар баробари намояндагони дигар касбу кор сахми хунармандону ахли фарханги чумхурй назаррас мебошад.
Хдмин тавр, нацши М. Р. Шукуров дар тахцици таърихи хаёти фархангии Точикистони Шуравй арзишманд буда, осори илмии у «Очеркхои таърихи ташаккулёбии маданияти сотсиалистии Точикистон» [10], "Таърихи хаёти мадании Точикистони Шуравй (солхои 19171941)» [11], «Хаёти мадании Точикистон дар солхои Ч,анги Бузурги ватанй»[14] «Пешрафти мадании Точикистони Шуравй ва тасвири он дар адабиёти хоричй»[15], «Хаёти мадании Точикистон дар давраи сотсиализми мутаракцй» [12] дар таърихнигории ватанй рочеъ ба хаёти фархангии чумхурй мавцеи мухимро касб намудааст.
Хуллас, таърихи фархднги сотсиалистии Точикистони шуравй, равандхои мухталифи он, мархилахои инкишоф, дастовардхои сохаи фархангии чумхурй дацицкорона дар осори мухакциц дар доира^ои илмй тахлилу тахциц гардидааст. Аз ин чихат, осори мухацциц нуфуз пайдо намуда, дар омузишу тахцици масъалахои фархангии таърихнигории Точикистон мавцеи аввалиндарачаро касб менамояд. Дар мачмуъ сахми М.Р.Шукуров дар омузиш ва тахцици хаёти фархангии Точикистони шуравй назаррас буда, инъикоси он дар доираи як мацола гайриимкон буда, тадцицоти мукаммали алохидаи илмиро талаб менамояд.Таърихнигоронро зарур аст, ки осори илми М.Р.Шукуровро вобаста ба пешрафти илмх,ои таърих дар замони муосир омухта, арзиши онх,оро чихдти инъикоси во^еъах,ои таърихии Точикистони шуравй арчгузорй намоянд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Брагинский, И.С.Сохибдили равшанзамир: Олими мо/ И.С.Брагинский, Х,.Дустов // Маориф ва маданият. 1980.-15 май.
2. Масов, Р. М.Историография Советского Таджикистана (1917-1975)/ Р.М.Масов.-Душанбе: Дониш, 1978. - 200 с.
3. ^одиров, А.Мацсуд Рахматуллоевич Шукуров/АДодиров,Ш.Ч,алилов.-Душанбе,1970. - 34 с.
4. Ч,алилов, Х,.Сазовори цадршиносист/ Х,. Ч,алилов, Ш. Дустов // Газетаи муаллимон.-1967.-С.3.
5. Шагалов, Е.С. Актуальная тема. Проблемы культурного строительства в Таджикистане в исследованиях М. Р. Шукурова/Е.С.Шагалова// Коммунист Таджикистана.- 1976.- 22 марта.
6. Шукуров, М. Р. Революцияи маданй дар Точикистон/ М. Р. Шукуров. - Сталинобод: Нашрдавточик, 1957. - 340 с.
7. Шукуров, М. Р. Профсоюзы Советского Таджикистана/ М. Р. Шукуров.-Москва, Профиздат, 1964. - 19 с.
8. Шукуров, М.Р. Ликвидация культурного неравенства и развитие социалистической культуры Таджикистана (1917 - 1941гг.): автореф. дисс. д-ра. ист.наук: 07.00.02. / Шукуров Максуд Рахматуллаевич.- М., 1966.- 92 с.
9. Шукуров, М.Р. Ликвидация культурного неравенства и развитие социалистической культуры Таджикистана (1924-1941). Монография / М. Р. Шукуров. - Москва, 1966.- 92 с.
10.Шукуров, М.Р. Очерки таърихии ташаккули маданияти социалистии точик (1917-1929 гг.)/М. Р. Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1969. - 181 с.
11.Шукуров, М. Р. История культурной жизни Советского Таджикистана (1917-1941 гг.). Ч.1./ М. Р. Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1970. - 494 с.
12.Шукуров, М.Р. Культурная жизнь Таджикистана в период развитого социализма. Монография / М. Р. Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1980. - 240 с.
13.Шукуров, М.Р. История культурной жизни Советского Таджикистана/ М. Р. Шукуров. -Душанбе: Ирфон, 1980. - 240 с.
14.Шукуров, М.Р. Культурная жизнь Таджикистана в годы Великой Отечественной войны (1941 - 1945гг.)/ М. Р. Шукуров. Душанбе: Ирфон, 1985. - 160 с.
15. Шукуров, М.Р. Культурный прогресс в Советском Таджикистане и его интерпретации в зарубежной литературе/М. Р. Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1985. - 112 с.
REFERENCES:
I. Braginsky I. S., Dustov H. Lit with a pure heart: our scientist // Education and culture. - 1980, 15 may.
2 . Masov R.M. Historiography of Soviet Tajikistan. (1917-1975). Monograph / R.M. Masov. -D u s h anb e : Doni sh , 1 978. - 200 p.
3. Kodirov A., Jalilov Sh. Maksud Rahmatullovich Shukurov /A. Kodirov., Sh. Jalilov. - Dushanbe, 1970. - 34 p.
4. Jalilov H., Dustov Sh. Worthy of respect / H. Jalilov, Sh.Dustov // Teachers newspaper. - 1967. -P.3.
5. Shagalov E.S. Problems of construction in Tajikistan in the research of M.R. Shukurov // Communist of Tajikistan. - 1976, march 22.
6. Shukurov M.R. Culture revolution in Tajikistan. Monograph / M.R. Shukurov. Stalinabad: Nashrdavtojik, 1957. - 340 p.
7. Shukurov M.R. Trade Unions of Soviet Tajikistan. / Monograph / M.R. Shukurov. Profizdat, 1964. - 19 p.
8. Shukurov M.R. Elimination of cultural inequality and the development of the socialist culture of Tajikistan (1917-1941 y.), Abstract of the thesis. diss. d-ra. hist. sin: 07.00.02. / Maksud Rahmatullovich Shukurov. - M., 1966. - 92 p.
9. Shukurov M.R. The elimination of cultural inequality and the development of the socialist culture of Tajikistan (1924-1941 y) Monograph / M.R. Shukurov. - Moscow, 1966. - 92 c.
10. Shukurov M.R. The historically sketch development of tajik socialist culture (1917-1929 y.) Monograph / M.R. Shukurov. - Dushanbe: Irfon, 1969. - 181 p.
II. Shukurov M.R. The history of the cultural lite of Soviet Tajikistan (1917-1941 y.). Part 1. Monograph / M.R. Shukurov. - Dushanbe: Irfon, 1970. - 494 p.
12. Shukurov M.R. Cultural of Tajikistan in the period of developed socialism Monograph / M.R. Shukurov. - Dushanbe: Irfon, 1980. - 240 p.
13. Shukurov M.R. History of the cultural lite of Soviet Tajikistan. Monograph / M.R. Shukurov. -Dushanbe: Irfon, 1980. - 240 p.
14. Shukurov M.R. Cultural life of Tajikistan during the Great Patriotic War (1941-1945 y.) Monograph / M.R. Shukurov. - Dushanbe: Irfon, 1985. - 160 p.
15. Shukurov M.R. Cultural Progress in Soviet Tajikistan and interpretation in Foreign Literature/ Monograph / M.R. Shukurov. - Dushanbe: Irfon, 1985. - 112 p.
