Техника, тактика и методика спортивной тренировки
Мустакил изланувчи Д.И. РАИМОВ1
1Жисмоний тарбия ва спорт илмий-тадкикотлар институти Чирчик шахри, Узбекистон
1213 ЁШЛИ ФУТБОЛЧИЛАРНИ
Муаллиф билан богланиш учун:
ТЕХНИК ЖИХДТДАН ТАИЁРЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИ
Аннотация
Annotation
В статье представлены результаты исследования по особенностям технической подготовки юных футболистов 12-13 лет. На основе большого объема исследовательского материала обосновываются особенности технической подготовки в футболе. Анализ литературных источников, педагогические наблюдения, тестирование позволили обосновать необходимость совершенствования технической подготовки футболистов на учебно-тренировочном этапе юных футболистов.
Ключевые слова: юные футболисты, техническая подготовка, физическая подготовка, методика.
Маколада 12-13 ёшли ёш футболчиларнинг техник тайёргарлиги хусусиятларига оид тадкикот натижалари келтирилган. Катта ^ажмдаги тадкикот материаллари асосида футболдаги техник тайёргарликнинг хусусиятлари асослаб берилган. Манбалар та^лили, педагогик кузатишлар, тест синовлари ёш футболчиларни тайёрлаш боскичида фут-болчиларнинг техник тайёргарлигини ошириш зарурлигини асослаш имконини берди.
Калит сузлар: ёш футболчилар, техник тайёргарлик, жисмоний тайёргарлик, ус-лубият.
The article presents the results of a study on the characteristics of the technical training of young football players aged 12-13. On the basis of a large amount of research material, the features of technical training in football are substantiated. The analysis of literary sources, pedagogical observations, testing allowed to substantiate the need to improve the technical training of football players at the training stage of young football players.
Key words: young football players, technical training, physical training, methodology.
Долзарблиги. Х,озирги кунда миллионлар уйини саналган футболнинг жахон ареналарида шиддат билан ривожланиб бораётганлиги, ракобатнинг ортиб бориши олимлар ва мураббийлар олдига ёш футболчиларни техник ва жисмоний жихатдан тайёрлаш масалаларига янги замонавий технологиялардан фой-даланиш, машгулотнинг янги восита ва методларини ишлаб чикиш талабларини куймокда.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 декабрдаги ПФ-5887-сон "Узбекистонда фут-болни ривожлантиришни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони хамда бошка меъёрий-хукукий хужжатларда бел-гиланган вазифаларни ижросини амалга оширишда мазкур танланган мавзу буйича олиб борилаётган илмий-тадкикот ишлари амалий ахамият касб этади деб хисоблаймиз [1].
Танланган мавзу буйича мавжуд адабиётлар тахлили шуни таъкидлашга имкон бердики, хозирги кунда футбол буйича асосий ва профессионал техник тайёргарликнинг замонавий методологиясида мухим куринадиган, аммо етарлича чукур ишлаб чикилмаган бир катор муаммолар мавжуд. Бир катор олимлар хужум ва химояда тактик тайёргарликни такомил-лаштиришнинг айрим жихатлари, футболда жисмоний фаолликнинг ахамияти ва унинг кенг параметрларини урганиш, укув машгулотлари таснифи, футболчилар-нинг жисмоний ва техник тайёргарлиги уртасидаги богликлик хакида тухталиб утганлар.
Тадкикотларнинг аксарияти, асосан, футболчилар-нинг техник ва тактик компонентига зарар етказадиган функционал тайёргарлигини оширишга каратилган. Шу билан бирга, спорт машгулотларига янгича ёнда-шувларни излаш спорт машгулотлари самарадорли-гини ошириш заруриятидан келиб чикадиган булсак бу масалага комплекс жихатдан ёндашиш максадга
мувофикдир. Шу билан бирга, футбол буйича мала-кали спортчиларни техник ва жисмоний жихатдан тайёрлашнинг янги восита ва усулларини ишлаб чи^иш масаласи хозирги кунда мутахассислар олдида турган долзарб вазифалардан биридир.
Тадкикот максади 12-13 ёшли ёш футболчиларни техник тайёрлаш услубиятини тажрибада асослаш.
Тадкикот вазифалари.
Илмий-услубий адабиётлардаги мавзуга оид ил-мий ишларни тахлил килиш.
Ёш футболчиларни техник тайёргарлигини ошириш буйича тестлар танлаш ва улардан фойдаланиш.
Олиб борилган тест синовлари натижасини таж-рибада асослаш.
Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Илмий изланишлар доирасида ёш футболчиларнинг техник тайёргарлиги буйича махаллий олимларимиз ва хорижий мутахассислар томонидан олиб борилган ишлар ва адабиётлар кенг тахлил килинди.
Педагогик тажриба Тошкент вилоятининг Чирчик шахрида жойлашган спорт мактабида олиб борилди. Тажрибада укув-машгулот гурухида шугулланувчи жами 24 нафардан иборат 12-13 ёшли футболчилар иштирок этди. Футболчилар 2 та гурухга: тажриба гурухига 12 нафар ва назорат гурухига 12 нафар ажратилди. Тажриба учун ажратиб олинган спорт-чилар бир хил укув дастури буйича машгулотларни олиб бориш билан биргаликда янги материални узлаштирдилар ва олдинги утилган машгулотлар самарадорлигини ошириб бордилар. Х,ар икки гурух синалувчилари учун бир хил машклар мажмуаси ту-зилган булиб, уларни бажариш учун тенг микдордаги соатлар ажратилган.
Изланишлар мобайнида жисмоний тарбия назарияси ва методологияси асосларига оид адабиётлар ва мавзуга тегишли илмий ишлар урганилди. Бу
см см о см
ю га t
0
Œ W
1
Техника, тактика и методика спортивной тренировки
см см о см
го га
0
ю
1
эса бизга ёш футболчиларга техник майорат урга-тиш асослари хам, туп билан ишлаш техникасини такомиллаштириш масалаларида ишда белгиланган максад ва вазифаларни ечишимизда ёрдам бериши фараз килинди.
Ажратилгандан сунг, гурухлар синовдан утказилди ва бир хил дастур буйича машгулотлар учун бир хил микдордаги соатлар билан машгулотларни давом эттирдилар. Ёш футболчиларнинг укув-машгулот жа-раёни шароитида бевосита утказилади. Бу машгулот жараёнининг мазмунини бахолаш ва уз вактида туза-тиш, турли ёшдаги барча жалб килинган спортчилар учун кулай, самарали ва кизикарли машкларни танлаш имконини берди.
Утказилган тест синовлари 12-13 ёшли футболчиларнинг савиясини, такрорий тест синовларида эса уларнинг жисмоний тайёргарлиги ва техник махо-ратини ошириш имконини берди. Тадкикотимизда тезкорлик-куч кобилиятини аниклаш учун ишлаб чикилган тестлардан Чирчик шахар спорт мактаби-нинг футбол буйича тарбияланувчиларининг техник махоратини оширишда кулланилди.
Футболчилар машгулот жараёнларига куйидаги назорат машклари таклиф килинди:
- 3х10метр масофага мокисимон югуриш;
- тупни олиб юриш (6 марта тупга тегиш х 30 метр масофада;
- тупни оширишлар сони (30сония ичида);
- фишкалар орасида тупни олиб юриш (30метр масофага);
- жонглёрлик махорати;
- аник зарбалар бериш (4 та максадли х 10метрдан 6 марта уриниш).
Ишда биз футболчиларнинг тезкорлик кобилиятини аниклаш учун 10 метр масофага 3 марта мокисимон югуриш тестидан фойдаландик. Синалувчи спорт-чиларнинг хар бирига стартдан чикиш ва машкни бажариш учун уч мартадан уринишга рухсат берилди ва энг яхши натижа кайд этиб борилди.
Уйин давомида футболчи жисмоний сифатларни техник махорат билан тенг нисбатда уйгунлаштириб, максимал тезликда техник элементларни такроран бажариши талаб этилди. Биз ёш спортчилар орасида ушбу кобилиятни аниклаш ва такомиллаштириш максадида бир нечта синовлар утказдик:
- туп йуналишини узгартирмасдан тугри чизикда тупни олиб юриш. Бунда сигналга кура синалувчи А нуктадан Б нуктага утишни бошлайди, улар ора-сидаги масофа 30 метр булган кизил устунлар билан курсатилган. Вазифа белгиланган масофани имкон кадар тезрок босиб утишдан ва олти мартадан кам булмаган микдорда тупга тегиш шартидан иборат. Шартни бажара олмаган футболчининг натижалари бекор килинади.
- тупни устунлар орасида олиб юриш. Синалув-чилардан 30 метрга тенг масофани босиб утиш талаб килинади, бу ерда тугри чизик буйлаб жойлаштирил-ган ва 2,5 метр масофа оралигида жойлаштирилган устунлар мавжуд булиб, спортчи барча устунлар орасидаги масофани босиб утиши керак. Синалувчи
марра чизигини кесиб утгандан кейин секундомер тухтатилади. Бу тестнинг узига хос хусусияти ва та-лаби шундан иборатки, яхши техник харакат оркали бажарилган машк натижаси олдинги тест натижасидан унчалик катта фарк килмаслиги керак.
- тупни олиб юриш ва тупга тегиш. Бунда синалувчи девордан 15 метр масофада турган холда сигнал берилиши билан деворга тупни тепиш ва кабул килиб олиш буйича харакатларни бажаради, тупни узатиш техникаси вактида футболчи чизикни босиб олмаса техника бажарилган хисобланади. Ушбу тестнинг максади ёш футболчида кучни хисобга олиб ишлаш хусусиятини шакллантиради.
- тупни аник узатиш техникасини аниклаш учун биз куйидаги тестдан фойдаландик, яъни: синалувчига туртта нишонни уриш учун олтита уриниш берилди. Арконлар ёрдамида дарвозалар беш секторга, туртта бурчак ва уртага булинади, уйинчи хар бир бурчакни ун метрдан навбат билан мулжалга олиши керак, дарвоза уртасига тушган туп утказиб юборилган хи-собланади. Вазифа шундан иборатки, спортчи барча нишонларни минимал туп узатишлар оркли нишонга олиши керак [2,3].
Тажриба давомида футболчи томонидан таклиф килинган охирги синов туп билан жонглёрлик булди. Тупни ерга тушмаслиги учун куллардан ташкари тананинг исталган кисмидан фойдаланиши мумкин. Ушбу тест синалувчида тупни назорат килиш дара-жасини оширишга, тупнинг тугри траекториясини белгилашга имкон беради, шунингдек, спортчида чакконлик ва чидамкорлик сифатларини ривожлан-тиради. Ушбу тестда вакт чегараси белгиланмаган булиб, спортчининг учта энг яхши курсаткичи кайд этилади. (1,2 - жадваллар).
1-жадвал
Ёш футболчиларни тайёрлаш концепцияси
Спорт тайёр-гарликлари боскичлари Боскич-нинг давомийлиги Боскичлар-нинг асосий вазифаси Спорт тайёргарлиги буйича куйиладиган талаблар
Укув-машгулот гурухи 3-4 йил Футбол буйича куп йиллик тайёргарлик-нинг кейинги боскичига утишда базавий тайёргарликни аниклаш. Спорт билан мунтазам шугулланишга кизикиш-ни шакллантириш; куникма ва малакаларни шакллантириш; футбол техникаси асосларини узлаштириш; жисмоний сифатларни хар томонлама риво- жлантириб бориш; иктидорли спортчиларни саралаш ва футбол билан мунтазам шугулланишга жалб килиш.
Футболчиларнинг техник тайёргарлигини назо-рат килиш машгулот жараёнининг мажбурий кисми булиб, у бир неча усул билан амалга оширилиши мумкин. Улар хар бир укув йили учун аник булиши ва иложи булса, ютукларни тавсифловчи ракамли курсаткичларда ифодаланиши керак.
2-жадвал
Спорт тайёргарлигининг давомийлиги босцичлари
Спорт тайёргарли- Тайёргарлик боскичла- Гурухларга кабул килиш Гурухлардаги спортчи-
ги боскичлари рининг давомийлиги ёшлари лар сони
66
www.fansports.uz
№7-2022
Техника, тактика и методика спортивной тренировки
Укув-машгулот
4-6 йил 11 ёш 15 нафар
Тугридан-тугри уйинларда кайд этилган энг мухим маълумотларни тан олиш керак (бу холда, техника эмас, балки уйинчиларнинг техник ва тактик махорати бахоланади). Техник ва тактик махоратни руйхатга олишнинг ушбу шакли хар бир уйинда бажарилган уйин харакатларининг хажми ва аниклигини тизимли руйхатга олиш билан ишончлидир.
Укув-машгулот тайёргарлиги боскичида техни-канинг холатини бахолаш учун бошка курсаткичлар кулланилади:
- жихозлар хажми ёки уйинчи уйинда бажарадиган харакатлар сони;
- уйиндаги турли хил харакатлар;
- техниканинг самарадорлиги ва ишончлилиги ва, албатта, уни тез амалга ошириш.
Спортчиларнинг техник тайёргарлигини назорат килмасдан туриб, машгулот жараёнининг типик камчи-ликларини аниклаш ва индивидуал нотугри харакатлар ва техник муаммоларнинг олдини олиш мумкин эмас.
Шу муносабат билан ёш футболчиларни тайёрлаш жараёни шундай ташкил этилиши керакки, техник харакатлар бир-биридан ажралган холда эмас, балки бир-бири билан маълум комбинацияларда урганилиши ва такомиллаштирилиши керак.
Футболчиларнинг техник тайёргарлигини оши-ришда биз яна бир методик ёндашув, яъни ёш хусуси-ятлари ва стандарт майдонлар уртасидаги номувофик-ликка эътибор беришга эътибор каратдик. Бу холатда спортчиларнинг жисмоний тайёргарлиги ва жисмоний ривожланишидаги камчиликларни техник-тактик тайёргарлик оркали коплаш зарурияти мавжуд эди. Утказилган тест синов натижалари буйича куйидаги маълумотлар олдинди:
Тажриба гурухида тадкикот бошида 3х10 метрга мокисимон югуриш тести буйича курсаткичлар 8,51 ни ташкил этган булса, тадкикот охирида бу курсаткич 8,16 ни ташкил этди; - бу синов буйича натижаларнинг усиши 4,03% ни ташкил этди. Назорат гурухида бу курсаткич бошида 8,34 охирида 8,65, усиш кузатилди ва 3,65% ни ташкил этди [5].
Тупни тугри чизикда олиб юриш (6 марта тегиш - 30 метр масофага) синови буйича тажриба гурухи синалувчилари тадкикот бошида 6,43 курсаткични кайд этган булса, тадкикот охирида бу курсаткич 6,16 ни ташкил этди, натижаларнинг усиши - 4,22% дан иборат булди. Назорат гурухида эса тадкикот бошида 6,60 курсаткич кайд килинган булса, тадкикот охирида 6,36 усиш кузатилди ва бу 3,44% ни ташкил килди.
Тусиклардан тупни олиб утиш (30 метр масофага) синови тажриба гурухида тажриба бошида 7,56 ни ташкил этди; охирида бу курсаткич 6,97 га тенг булди; тажриба давомида натижанинг усиши 7,77% ни ташкил этди. Назорат гурухи бошида 8,62 ва охирида 8,23 ни
ташкил этди ва курсаткичларнинг усиши 4,36% ни ташкил этди [4,6].
Тусик девор билан 30 метр масофада тупни тепиш ва кабул килиб олиш техникасини бажариш синови буйича тажриба гурухида тадкикот бошида тупга тегишлар сони 18 мартани ташкил килган булса, тадкикот охирида бу курсаткич 23 мартага ошди, тажриба давомида натижанинг усиши 31,22% ни ташкил этди. Назорат гурухида эс бу синов буйича курсаткич тадкикот бо-шида 16 мартани ташкил килди, тадкикот охирида бу курсаткич 19 мартани ташкил этди. Бу курсаткичнинг усиши 21,88% ни ташкил этди.
Хулоса. Футболчиларнинг техник тайёргарлиги муаммоларига багишланган илмий-методик адабиёт-ларни тахлил килиб, биз шундай хулосага келдикки, ёш футболчилар асосан тупга куп тегиш оркали тупни назорат килиш билан боглик техник усуллар билан футбол уйнайдилар.
Тактик ва техник харакатлар уртасидаги муно-сабатларнинг тузилиши ва табиати унинг хар бир боскичида куп йиллик техник тайёргарликнинг маз-мунини белгилайди. Мусобака фаолияти тузилмаси-нинг белгиланган ёшга хос хусусиятларини ва футбол техникасини ургатишнинг экспериментал асосланган кетма-кетлигини хисобга олган холда укув-машгулот гурухи тарбияланувчиларида тупга эгалик килишни янада такомиллаштириб бориш максадга мувофикдир.
12-13 ёшли футболчиларни техник тайёргарлиги-ни ошириш буйича ишлаб чикилган методиканинг самарадорлигини тасдиклаган холда, биз тайёргарлик машкларидан тизимли фойдаланиш футбол техникаси-ни урганиш жараёнини тезлаштиради деган хулосага келдик.
Олиб борилган тест-синовлар ва кулланилган методика натижалари буйича тажриба гурухида куйидаги жисмоний ва техник курсаткичларнинг сезиларли да-ражада усиши кузатилди: тупга тегиш, жонглёрлик ва тупни нишонга аник узатиш.
Барча ихтисослаштирилган техник тайёргарлик тестларида тажриба ва назорат гурухларининг синов натижалари уртасидаги фаркларнинг ишончлилиги: тусиклар билан ишлаш, тупга эгалик килиш, жонглёр-лик ва аниклик учун дарвозага зарба бериш тестларида ишончли эканлиги исботланди ва ишда бу тестларда курсаткичларнинг сезиларли усишига эришилди.
Адабиётлар:
1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2019 йил 4 декабрдаги "Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари ^рисида"ги Фармони.
2. Кенеман, А.В. Теория и методика физического воспитания /А.В. Кенеман. - М.: Сфера, 2002. - 345 с.
3. Курамшин, Ю. Ф. Теория и методика физической культуры/ Ю.Ф. Курамшин. - 2-е изд., испр. - М.: Советский спорт, 2004. - 464 с.
4. Мельзиддинов Р.А. Уйинлараро циклда малакали футболчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини такомиллаштириш: п.ф.б.ф.д. (PhD) дисс... автореферати. - Чирчик., 2022. - 54 б.
5. Максименко, А. Теория и методика физической культуры /А. Максименко. - М.: Физическая культура, 2005. - 351 с.
6. Йулдошев М.Р. Ёш футболчи кизларнинг координацион кобили-ятларини ривожлантириш услубиятини такомиллаштириш: п.ф.б.ф.д. (PhD) дисс... автореферати. - Чирчик., 2022. - 52 б.
СМ
см о см
го га t
0 Q. W
1
с го